Του Κώστα Πασχάλη,
Η Βραζιλία ζήτησε από τον Ο.Η.Ε. να απορρίψει τα σχέδια για την επιβολή νέου φόρου στη ναυτιλία, ο οποίος στοχεύει στη συγκέντρωση πόρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Παρά το γεγονός ότι θα φιλοξενήσει την επόμενη σύνοδο του Ο.Η.Ε. για το κλίμα, η Βραζιλία, μαζί με την Κίνα, τη Σαουδική Αραβία και άλλες 12 χώρες, υπέβαλε στις 31 Ιανουαρίου ένσταση στο Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (Δ.Ν.Ο.) κατά της πρότασης αυτής. Υποστηρίζουν ότι ένας τέτοιος φόρος θα μπορούσε να μειώσει τις εξαγωγές από τις αναπτυσσόμενες χώρες, να αυξήσει τις τιμές των τροφίμων και να εντείνει τις ανισότητες. Στην επιστολή τους αναφέρουν: “Ένας φόρος δεν θα προσφέρει μια δίκαιη και ισότιμη μετάβαση (σε ναυτιλία χαμηλών εκπομπών CO2) και η υιοθέτησή του μπορεί να προκαλέσει αρνητικές, ευρείας κλίμακας οικονομικές επιπτώσεις… ένας φόρος είναι μια θεμελιώδης διχαστική πρόταση.” Αντίθετα, χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ε.Ε. και η Ιαπωνία υποστηρίζουν την επιβολή του φόρου, ελπίζοντας ότι θα συγκεντρωθούν δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για τη βοήθεια των φτωχότερων χωρών στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Οι ειδικοί αναφέρουν ότι ο φόρος θα μπορούσε να εγκριθεί παρά την αντίθεση αυτή, εάν ο Δ.Ν.Ο. υιοθετήσει μια σταθερή στάση. Τουλάχιστον 46 χώρες, που αντιπροσωπεύουν περίπου τα δύο τρίτα του παγκόσμιου στόλου, φαίνεται να υποστηρίζουν τη συμφωνία. Ορισμένες χώρες μπορεί επίσης να πειστούν μέσω παραχωρήσεων σχετικά με τον τρόπο χρήσης των εσόδων από τον φόρο και το επίπεδο στο οποίο θα καθοριστεί. Ο αντίκτυπος του φόρου αναμένεται να είναι μικρός σε γενικές γραμμές, μειώνοντας το Α.Ε.Π. κατά 0,03% έως 0,07%, σύμφωνα με εκτιμήσεις που αναφέρονται στην υποβολή. Η Βραζιλία ως αντιπρόταση πρότεινε έναν παγκόσμιο φόρο πλούτου στους δισεκατομμυριούχους για τη χρηματοδότηση της αναπτυξιακής βοήθειας και των προσπαθειών προσαρμογής στο κλίμα στις φτωχές χώρες. Ωστόσο, οι ακτιβιστές της ναυτιλίας αναφέρουν ότι η στάση της Βραζιλίας σχετικά με έναν φόρο στη ναυτιλία οφείλεται στην εξαιρετικά εξαγωγική της οικονομία.
Η Βραζιλία έχει δομικά θετικό εμπορικό ισοζύγιο, αν και τα τελευταία χρόνια παρουσίαζε πτωτική τάση λόγω:
- Πτώσης στις τιμές των πρώτων υλών
- Αύξησης των εισαγωγών ενέργειας
Ωστόσο, το θετικό ισοζύγιο αυξήθηκε το 2023, φτάνοντας το 2,4% του Α.Ε.Π. (από 0,4% το 2022 – στοιχεία Παγκόσμιας Τράπεζας). Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO), το 2023 η Βραζιλία:
- Εισήγαγε αγαθά αξίας 252,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων (-13,5% σε ετήσια βάση)
- Εξήγαγε αγαθά αξίας 339,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων (+1,6% σε ετήσια βάση)
- Εισήγαγε υπηρεσίες αξίας 82,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων (+3,6% σε ετήσια βάση)
- Εξήγαγε υπηρεσίες αξίας 45,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων (+12,1% σε ετήσια βάση)
Παρά το γεγονός ότι η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής και η ένατη παγκοσμίως, εξακολουθεί να είναι σχετικά κλειστή σε σύγκριση με άλλες μεγάλες οικονομίες. Το ποσοστό συμμετοχής του εξωτερικού εμπορίου είναι χαμηλό, όπως και ο αριθμός των εξαγωγέων σε σχέση με τον πληθυσμό της. Ενδεικτικά, η Βραζιλία σε απόλυτους αριθμούς, οι εξαγωγείς είναι περίπου ο ίδιος με εκείνον της Νορβηγίας, μιας χώρας με περίπου 5 εκατομμύρια κατοίκους, σε σύγκριση με τα 200+ εκατομμύρια της Βραζιλίας. Ωστόσο, η χώρα έχει εφαρμόσει αλλαγές για τη βελτίωση του εμπορίου, όπως η μείωση του χρόνου που απαιτείται για τη συμμόρφωση με τα έγγραφα εξαγωγής και εισαγωγής μέσω της βελτίωσης του συστήματος ηλεκτρονικής ανταλλαγής δεδομένων.
Σύμφωνα με προκαταρκτικά κυβερνητικά στοιχεία, το εμπορικό πλεόνασμα της Βραζιλίας μειώθηκε σχεδόν κατά 25% το 2024, φτάνοντας τα 74,6 δισεκατομμύρια δολάρια, λόγω της αύξησης των εισαγωγών. Παρόλο που μειώθηκε κατά 24,6% σε σύγκριση με το 2023, παραμένει το δεύτερο μεγαλύτερο εμπορικό πλεόνασμα από τότε που ξεκίνησαν τα αρχεία το 1989. Άρα γενικότερα όπως καταλαβαίνουμε και η παραμικρή μεταβολή μπορεί να αλλάξει δραματικά κάποια πράγματα για την εξαγωγική οικονομία της Βραζιλίας. Ο Τζον Μαγκς, εκπρόσωπος του Clean Shipping Coalition στον Δ.Ν.Ο., δήλωσε “η Βραζιλία είναι πολύ ευαίσθητη, πιστεύοντας ότι λόγω των εξαγωγών μεγάλων ποσοτήτων ξηρών αγαθών, ο φόρος θα είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο.” Ένας επιπλέον παράγοντας που περιπλέκει την κατάσταση είναι η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ στις Η.Π.Α. Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (Δ.Ν.Ο.) δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα για τον Τραμπ, και οι Η.Π.Α. δεν έχουν υιοθετήσει επίσημη θέση σχετικά με τον προτεινόμενο φόρο στο παρελθόν. Κάποιοι διπλωμάτες εκτιμούν ότι οι Η.Π.Α. μπορεί απλώς να «απέχουν από αυτή τη συζήτηση». Ωστόσο, ακόμα κι αν οι Η.Π.Α. δεν εμποδίσουν μια συμφωνία, οι απειλές του Τραμπ για επιβολή εκτεταμένων δασμών προκαλούν αναστάτωση σε χώρες που βασίζονται στο παγκόσμιο εμπόριο.
Η Delaine McCullough, υπεύθυνη εκστρατειών στην οργάνωση Ocean Conservancy, επεσήμανε ότι οι δασμοί του Τραμπ θα είναι πολύ πιο διαταρακτικοί από οποιαδήποτε επίδραση του ναυτιλιακού φόρου. «Το κόστος ενός τέτοιου φόρου θα είναι αμελητέο σε σύγκριση με τα επίπεδα δασμών που προτείνει ο Τραμπ», δήλωσε. Η Friederike Roder, διευθύντρια της γραμματείας της Ομάδας Εργασίας για τους Παγκόσμιους Φόρους Αλληλεγγύης (Global Solidarity Levies Task Force), η οποία συγκεντρώνει χώρες που υποστηρίζουν φόρους για τη χρηματοδότηση δράσεων για το κλίμα, ανέφερε ότι οι ενέργειες του Τραμπ, όπως το πάγωμα της USAid, αναδεικνύουν την ανάγκη για σταθερούς και προβλέψιμους μηχανισμούς χρηματοδότησης της ανάπτυξης, όπως αυτοί που μπορούν να παρέχουν μόνο φόροι και παρόμοιοι μηχανισμοί. «Αυτό δείχνει πόσο σημαντική είναι η οικονομική βοήθεια και τις πραγματικές συνέπειες της έλλειψης επαρκούς χρηματοδότησης», δήλωσε η Roder. Η ομάδα εργασίας, η οποία ιδρύθηκε από τα Μπαρμπάντος, τη Γαλλία και την Κένυα και πλέον έχει 17 μέλη, συμβουλεύεται προτάσεις για την επιβολή φόρων σε αεροπορικά εισιτήρια, χρηματοοικονομικές συναλλαγές, κρυπτονομίσματα και φόρους στα ορυκτά καύσιμα. Σκοπεύει να πιέσει για συμφωνία σε ορισμένα από αυτά στη σύνοδο COP30 στη Βραζιλία.
Επιστρέφοντας λοιπόν στο κύριο θέμα για να συνοψίσουμε ένα από τα κύρια σημεία τριβής στις συζητήσεις για τον ναυτιλιακό φόρο είναι το πώς θα δαπανηθούν τα έσοδα από τον φόρο και σε ποιο ύψος θα οριστεί. Μέσα στη ναυτιλιακή βιομηχανία, κάποιοι θέλουν όλα τα έσοδα να χρησιμοποιηθούν για τη βοήθεια χωρών και εταιρειών ώστε να μεταβούν σε καύσιμα και πλοία με χαμηλότερες εκπομπές CO2. Ωστόσο, πολλές φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες αντιτίθενται σθεναρά σε αυτό, υποστηρίζοντας ότι τα έσοδα θα πρέπει να θεωρηθούν ως χρηματοδότηση για το κλίμα, προκειμένου να τις βοηθήσουν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων. Σε πρόταση που κατατέθηκε τον Ιανουάριο, το Διεθνές Ναυτιλιακό Επιμελητήριο και χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιαπωνία και η Ε.Ε. πρότειναν να οριστεί ο φόρος μεταξύ 18,75 δολαρίων (14,95 £) και 150 δολαρίων (120 £) ανά τόνο CO2. Σύμφωνα με τον Maggs, ακόμη και το ανώτερο όριο αυτής της κλίμακας είναι πιθανώς το ελάχιστο που απαιτείται για να ενθαρρύνει ουσιαστικές αλλαγές στις ναυτιλιακές πρακτικές.
Εν μέρει λόγω του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνονται τα ναυτιλιακά συμβόλαια αρά και οι πρακτικές, τα πλοία τείνουν να φτάνουν στα λιμάνια όσο πιο γρήγορα γίνεται, ακόμη και αν γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει διαθέσιμη θέση ελλιμενισμού, οπότε περιμένουν κοντά στα λιμάνια μέχρι να είναι έτοιμα. Αυτή η στρατηγική του «φτάσε γρήγορα και περίμενε» είναι σπάταλη σε καύσιμα και παράγει πολύ περισσότερες εκπομπές CO2 από όσες είναι απαραίτητες – σύμφωνα με τον Maggs, μια μείωση της ταχύτητας κατά 10% θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση των εκπομπών κατά 20%. Η συμφωνία για στόχους μείωσης του CO2 και μέτρα βελτίωσης της αποδοτικότητας θα μπορούσε να έχει τεράστιο αντίκτυπο βραχυπρόθεσμα, είπε. «Είναι ένας εξαιρετικά ισχυρός τρόπος για να μειωθούν γρήγορα οι εκπομπές». Η συζήτηση γύρω από τον ναυτιλιακό φόρο αντικατοπτρίζει τη βαθύτερη σύγκρουση μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων οικονομιών ως προς το ποιος θα επωμιστεί το βάρος της κλιματικής μετάβασης. Η Βραζιλία, με την εξαγωγική της οικονομία, επιδιώκει να προστατεύσει τα συμφέροντά της, ενώ χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ε.Ε. βλέπουν τον φόρο ως εργαλείο χρηματοδότησης της παγκόσμιας προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Το ζήτημα παραμένει ανοιχτό και οι αποφάσεις που θα ληφθούν θα επηρεάσουν όχι μόνο το εμπόριο και τη ναυτιλία αλλά και τη συνολική στρατηγική της διεθνούς κοινότητας για τη μείωση των εκπομπών CO2. Η εύρεση μιας ισορροπημένης λύσης, που θα προστατεύει τόσο τις αναπτυσσόμενες οικονομίες όσο και την παγκόσμια κλιματική σταθερότητα, είναι κρίσιμη για το μέλλον του διεθνούς εμπορίου και της περιβαλλοντικής πολιτικής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brazil asks UN to ditch proposed levy on global shipping, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Brazilian foreign trade in figures, Santander, διαθέσιμο εδώ
