Της Ωκεανίδας Καπουσίδου,
Έκτακτη σύνοδος κορυφής έφερε μια ομάδα ηγετών ευρωπαϊκών κρατών στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η συνάντηση που έλαβε χώρα τη Δευτέρα στο Παρίσι, υπήρξε πρωτοβουλία του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν και είχε σκοπό την αντιμετώπιση των αναταράξεων που προκάλεσε η αλλαγή της πολιτικής από πλευράς των Η.Π.Α. σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Φλέγοντα ζητήματα για την Ευρώπη είναι η υιοθέτηση μιας κοινής στάσης για το μέλλον της συλλογικής ασφάλειας και η εξασφάλιση της σταθερότητας εντός της Ηπείρου.
Στη σύνοδο κορυφής συμμετείχαν οι ηγέτες του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας, της Πολωνίας, της Ιταλίας, των Κάτω Χωρών, της Ισπανίας και της Δανίας, καθώς και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν καθώς και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε ως εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η έκτακτη σύνοδος κορυφής κρίθηκε αναγκαία ενόψει της συνάντησης εκπροσώπων των Η.Π.Α. και της Ρωσίας στη Σαουδική Αραβία. Ο Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., Μάρκο Ρούμπιο, και ο Ρώσος ομόλογός του, Σεργκέι Λαβρόφ, συναντήθηκαν την Τρίτη στην πρωτεύουσα Ριάντ. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, κατέληξαν στην υιοθέτηση τεσσάρων βασικών αρχών.
Πρώτον, συμφώνησαν στην αποκατάσταση των διπλωματικών αποστολών σε Ουάσιγκτον και Μόσχα, με στόχο την ενίσχυση της επικοινωνίας και της συνεργασίας μεταξύ των δύο κρατών. Δεύτερον, αποφάσισαν τη δημιουργία ομάδας υψηλού επιπέδου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η διάρκεια και η συναίνεση στις διαπραγματεύσεις μέχρι τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Τρίτον, έθεσαν προς ενδελεχή εξέταση την οικονομική και πολιτική συνεργασία που θα μπορούσε να προκύψει μεταξύ των δύο πλευρών μετά τον τερματισμό της σύγκρουσης. Τέλος, δεσμεύτηκαν στη συνεχή αφοσίωση στη διαδικασία, με σκοπό την εξασφάλιση της παραγωγικότητας των διαπραγματεύσεων. Στην πρώτη αυτή επίσημη διπλωματική επαφή των δυο χωρών σχετικά με το ζήτημα του πολέμου στην Ουκρανία, δεν παρευρέθηκαν Ευρωπαίοι ή Ουκρανοί εκπρόσωποι.
Η Ευρώπη ανησυχεί ότι η απουσία της από τις διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία υπονομεύει τη θέση της ως ισχυρός γεωπολιτικός παράγοντας. Ο αποκλεισμός της από κρίσιμες συνομιλίες φαίνεται να την καθιστά θεατή σε ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα την ασφάλεια και τη σταθερότητα της Ηπείρου, περιορίζοντας το ρόλο της στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας. «Δεν θα υπάρξει ειρήνη στην Ουκρανία χωρίς την Ουκρανία ή την Ευρώπη», δήλωσε ο Υπουργός Άμυνας της Εσθονίας, Χάνο Πέβκουρ, στο Foreign Policy.
Τον προβληματισμό των ευρωπαίων ηγετών επιτείνει η γενικότερη στάση που υιοθετεί η νέα κυβέρνηση Τράμπ. Ο Τομά Γκομάρ, διευθυντής του γαλλικού ινστιτούτου Institut Français des Relations Internationales, έκανε λόγο για «μια μορφή ιδεολογικής σύγκλησης μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον ενάντια στους Ευρωπαίους», περιγράφοντας τη στάση του Αμερικανού Προέδρου ως ένα «στρατηγικό δώρο που έχει δοθεί στον Πούτιν σχεδόν χωρίς αντάλλαγμα σε αυτό το στάδιο».
Στη διάσκεψη ασφαλείας του Μονάχου που προηγήθηκε, ο Αντιπροέδρος Τζ. Ντ. Βανς, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις με την ομιλία του, επικρίνοντας τις ευρωπαϊκές χώρες για την πολιτική τους απέναντι στα ακροδεξιά κόμματα και την ελευθερία του λόγου. Οι ευρωπαϊκές χώρες, δήλωσε, απομακρύνονται από τις «δημοκρατικές αξίες» καθώς υιοθετούν υπερβολικά μέτρα λογοκρισίας και πολεμούν τα ακροδεξιά κόμματα αποκλείοντάς τα από το πολιτικό σύστημα (αξίζει να θυμηθούμε εδώ το παράδειγμα του AfD). Παράλληλα υποτιμούν τη λαϊκή βούληση, αγνοώντας τις φωνές που εκφράζουν ανησυχίες για τη μετανάστευση, την οικονομία και την πολιτική ταυτότητα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες αντέδρασαν έντονα, θεωρώντας τις δηλώσεις του Βανς παρέμβαση σε ζητήματα εσωτερικής πολιτικής, ενώ άλλοι αντέτειναν ότι η προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών δεν υπαγορεύει ανοχή σε ακραίες πολιτικές θέσεις.
Νωρίτερα την ίδια εβδομάδα, ο Υπουργός άμυνας των Η.Π.Α., Πιτ Χέγκσεθ, δήλωσε ότι οποιαδήποτε συμφωνία ειρήνης με τη Ρωσία δεν θα περιλαμβάνει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, καθώς κάτι τέτοιο δεν θεωρείται ρεαλιστικό από την Ουάσιγκτον. Η τοποθέτηση αυτή αντίκειται στις προσδοκίες τόσο της Ουκρανίας, όσο και αρκετών Ευρωπαίων ηγετών, που θεωρούν την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ απαραίτητη εγγύηση ασφαλείας.
Η δήλωση Χέγκσεθ, σε συνδυασμό με την ομιλία του Βάνς, δημιούργησαν την αίσθηση ότι η Ευρώπη παρακάμπτεται στις κρίσιμες γεωπολιτικές αποφάσεις. Η Ήπειρος καλείται σήμερα να αναζητήσει εναλλακτικές εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία, χωρίς την πλήρη και δεδομένη στήριξη των Η.Π.Α. Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ, στον απόηχο της έκτακτης συνόδου στο Παρίσι, παρατήρησε ότι οι διατλαντικές σχέσεις εισέρχονται σε μια «νέα φάση». Ως συνέπεια αναδεικνύεται η αναγκαιότητα «μιας πολύ πιο σημαντικής ευρωπαϊκής ικανότητας αυτοάμυνας” δήλωσε, αναφερόμενος στις συζητήσεις περί αυξήσεως των αμυντικών δαπανών των ευρωπαϊκών κρατών.
Το πρόβλημα που η Ευρώπη καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει δεν είναι νέο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επιφορτισμένη με το βάρος του συντονισμού των θέσεων των κρατών μελών της. Έχει επανειλημμένα όμως αποδειχθεί ότι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να κινηθούν συλλογικά.
Η συζήτηση σχετικά με την ευρωπαϊκή διπλωματία και άμυνα ξεκινάει την επαύριον του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Την ανάγκη για το συντονισμό της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας των ευρωπαϊκών κρατών «καλύπτει» το 1949 ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) μετά από μια σύντομη αναζωπύρωση της φιλελεύθερης θεώρησης των διεθνών σχέσεων, η οποία όμως διακόπηκε από με την επιστροφή της πολιτικής ισχύος που υπαγόρευε το νέο ψυχροπολεμικό σκηνικό. Δύο αποτυχημένες προσπάθειες για τη δημιουργία της Ευρωπικής Αμυντικής Κοινότητας (Ε.Α.Κ.) και της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (Ε.Π.Κ.) την περίοδο 1952-1954, οριοθέτησαν τις προοπτικές ενοποίησης. Σε βάθος χρόνου η εξωτερική δράση της Ένωσης αποτυπώθηκε με τη φράση «οικονομικός γίγαντας και πολιτικός νάνος».
Το ζήτημα αυτό που για δεκαετίες απασχολεί τους θεωρητικούς της ευρωπαϊκής ενοποίησης, έρχεται σήμερα να προβληματίσει έντονα τους Ευρωπαίους ηγέτες, καθώς η δέσμευση των Η.Π.Α. στην τήρηση των όρων της βορειοατλαντικής συμμαχίας θεωρείται διαχρονικά καθοριστική για την ασφάλεια στην Ήπειρο. Παράλληλα η θεώρηση σύμφωνα με τη οποία η Ε.Ε. λειτουργεί ως «κανονιστική δύναμη» αξιοποιώντας την «ήπια ισχύ» (soft power) που διαθέτει, φαίνεται να απορρίπτεται, σε ένα πλαίσιο εντός του οποίου οι αποφάσεις λαμβάνονται πλέον αποκλειστικά με όρους μεγιστοποίησης των συμφερόντων του κράτους.
Ήρθε μήπως η στιγμή να γίνει το επόμενο βήμα; Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έγραψε στο X: “Η ασφάλεια της Ευρώπης βρίσκεται σε σημείο καμπής. Ναι, πρόκειται για την Ουκρανία – αλλά πρόκειται και για εμάς. Χρειαζόμαστε μια νοοτροπία επειγόντως. Χρειαζόμαστε ενίσχυση της άμυνας. Και τα χρειαζόμαστε και τα δύο τώρα”. Η ενότητα μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών κρίνεται σήμερα πιο αναγκαία από ποτέ και το αύριο της Ένωσης εξαρτάται από την αποφασιστικότητα που θα επιδείξουν οι ηγέτες της σε αυτή την κρίσιμη καμπή. Η Ευρώπη καλείται να κάνει την επιλογή της. Θα γίνει ηγέτης στην άμυνά της ή θα μείνει στο περιθώριο;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι Η.Π.Α. και η Ρωσία συμφώνησαν σε τέσσερις αρχές μετά τις συνομιλίες για την Ουκρανία, Liberal, διαθέσιμο εδώ
- Τουσκ: Η Ευρώπη συνειδητοποιεί πως οι σχέσεις της με τις Η.Π.Α. εισέρχονται σε νέα φάση, ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, διαθέσιμο εδώ
- ‘Europe’s security is at a turning point,’ EU chief says, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
- Europe’s Top Leaders Meet in Paris to Stay Relevant, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
- Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων, Γιώργος Ανδρέου (2022)
