Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943, σε μια κρίσιμη περίοδο για την Ελλάδα, η οποία βρισκόταν υπό τη ναζιστική κατοχή. Η δημιουργία της αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Εθνικής Αντίστασης, καθώς ενοποίησε τις διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις νεολαίας κάτω από μια κοινή στέγη, ενισχύοντας τον αγώνα για την απελευθέρωση.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944), η χώρα βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Γερμανών, των Ιταλών και των Βουλγάρων. Ο ελληνικός λαός υπέφερε από πείνα, καταστολή και διώξεις, ενώ η νεολαία βρέθηκε σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση, στερούμενη βασικών δικαιωμάτων, όπως η εκπαίδευση και η εργασία. Παρά τις δυσκολίες, αναπτύχθηκε ένα ισχυρό αντιστασιακό κίνημα, στο οποίο σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι νέοι.
Η ιδρυτική συνάντηση της ΕΠΟΝ πραγματοποιήθηκε σε ένα σπίτι στους Αμπελόκηπους, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3. Συμμετείχαν περίπου 25 αντιπρόσωποι από 10 αντιστασιακές οργανώσεις νεολαίας, οι οποίες αποφάσισαν τη διάλυσή τους και τη συγχώνευση σε μια ενιαία οργάνωση. Οι κυριότερες οργανώσεις που συνέβαλαν στην ίδρυση της ΕΠΟΝ ήταν η Αγροτική Νεολαία Ελλάδος, η Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, η Ενιαία Μαθητική Νεολαία, η Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, ο Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, η Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, η Λεύτερη Νέα, η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος, η Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος και η Φιλική Εταιρεία Νέων. Η ΕΠΟΝ τέθηκε υπό την καθοδήγηση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και σύντομα εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης.
Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε με βασικούς στόχους την εθνική απελευθέρωση από τις δυνάμεις κατοχής, την προάσπιση της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τη διασφάλιση της ελεύθερης και δημοκρατικής παιδείας, την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την προώθηση του πολιτισμού, καθώς και την υπεράσπιση των εργασιακών δικαιωμάτων των νέων. Το κεντρικό σύνθημα της ΕΠΟΝ ήταν: «Πολεμάμε και τραγουδάμε», αναδεικνύοντας την αισιοδοξία και τη θέληση της νεολαίας για αγώνα και ελπίδα.
Η ΕΠΟΝ ανέπτυξε σημαντική δράση σε διάφορους τομείς. Στην ένοπλη αντίσταση, χιλιάδες μέλη της εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και συμμετείχαν σε μάχες κατά των κατακτητών. Με μαζικές κινητοποιήσεις, οργάνωσε διαδηλώσεις και απεργίες, ενώ ακόμη κατάφερε τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης το 1943. Στην εκδοτική δραστηριότητα, το περιοδικό «Νέα Γενιά» αποτέλεσε το κεντρικό όργανο της ΕΠΟΝ, ενώ παράλληλα κυκλοφόρησαν πολλές τοπικές εφημερίδες. Στην εκπαιδευτική και πολιτιστική δράση, οργάνωνε μαθήματα για αναλφάβητους, θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες, ενισχύοντας το ηθικό των νέων. Στην υγειονομική περίθαλψη, δημιούργησε ομάδες που παρείχαν ιατρική βοήθεια και βοήθεια σε τραυματίες.
Μετά την απελευθέρωση το 1944, η ΕΠΟΝ προσπάθησε να συνεχίσει τη δράση της, όμως η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα οδήγησε σε σκληρές διώξεις κατά των μελών της. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949), η ΕΠΟΝ τέθηκε εκτός νόμου και πολλά στελέχη της συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν. Το 1958, η οργάνωση διαλύθηκε επισήμως.
Η ΕΠΟΝ αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα παραδείγματα της νεανικής αντίστασης στην Ευρώπη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δράση της ενέπνευσε τις επόμενες γενιές, αποτελώντας σύμβολο αγώνα και αλληλεγγύης. Σήμερα, η ιστορία της τιμάται μέσα από εκδηλώσεις, βιβλία και μαρτυρίες επιζώντων. Η ΕΠΟΝ, μέσα σε λίγα χρόνια ύπαρξης, κατόρθωσε να κινητοποιήσει χιλιάδες νέους και νέες, συμβάλλοντας καθοριστικά στην Εθνική Αντίσταση. Παρά τη βίαιη καταστολή της, η παρακαταθήκη της παραμένει ζωντανή, υπενθυμίζοντας τη δύναμη της νεολαίας και την αξία της συλλογικής δράσης.
«ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ, είσ΄ ο εχθρός των φασιστών, άξια γενιά των δουλευτών, καμάρι του λαού ΕΠΟΝ»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό (2003), Η Ελλάδα ’36-’49 – Από τη δικτατορία στον εμφύλιο: Τομές και συνέχειες, εκδ. Καστανιώτη
- Ίδρυση της ΕΠΟΝ – 23 Φεβρουαρίου 1943, ert.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ίδρυση της θρυλικής ΕΠΟΝ, imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ
