Της Μαρίας Κουλούρη,
«Γυρνάει στον ουρανό η σελήνη
Επάνω από φρυγμένους κάμπους,
Καθώς το καλοκαίρι σπέρνει
Θροΐσματα τίγρης και φλόγας»
Η ποίηση δεν είναι καθόλου ελκυστική για πολλούς ανθρώπους, ενώ συχνά λέγεται πως πρόκειται για διάσπαρτους και συνειρμικούς στίχους χωρίς κανένα νόημα. Πράγματι, αν κάποιος δεν ψάξει πίσω από τις λέξεις, δεν θα καταφέρει να βρει κανένα ενδιαφέρον.
Τα Τσιγγάνικα τραγούδια του εμβληματικού Ισπανού ποιητή Federico García Lorca ίσως με μια πρώτη ανάγνωση να μοιάζουν ακαταλαβίστικα. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψιν τις καταβολές του καλλιτέχνη και το έργο του εν γένει, αντιλαμβανόμαστε τη σπουδαιότητά τους. Συνοδευόμενη από σημειώσεις και μεταφρασμένη στα ελληνικά από τον Αργύρη Ευστρατιάδη, η συλλογή κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Για τον Federico García Lorca θα μπορούσαμε να γράφουμε ατελείωτες ώρες, καθώς αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία της παγκόσμιας ποίησης. Γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1898 στη Φουέντε Βακέρος της Ανδαλουσίας από πατέρα μεγαλοαγρότη και μητέρα δασκάλα, ενώ στην ηλικία των 10 μετακόμισε στη Γρανάδα. Σπούδασε —ύστερα από πιέσεις του πατέρα του— Νομική, όμως τα ενδιαφέροντά του αφορούσαν τη λογοτεχνία, τη μουσική και τη ζωγραφική. Στο συγγραφικό του παλμαρέ περιλαμβάνονται ποιητικές συλλογές και εμβληματικά θεατρικά έργα, όπως «Ματωμένος Γάμος», «Γέρμα» και «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα». Το νήμα της ζωής του σπουδαίου καλλιτέχνη κόπηκε νωρίς, τον Αύγουστο του 1936 σε ηλικία 38 ετών, όταν εκτελέστηκε από εθνικιστές του Φράνκο.
Από την άλλη, ο Αργύρης Ευστρατιάδης, που επιμελείται την έκδοση, αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους επιστήμονες στον τομέα της Βιολογίας διεθνώς. Σπούδασε Ιατρική στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1966, ενώ το 1971 ολοκλήρωσε διδακτορική διατριβή στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Επίσης, έλαβε διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Harvard το 1976, ενώ διετέλεσε Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Βιολογικής Χημείας της Ιατρικής Σχολής του ίδιου Πανεπιστημίου.
Επιστρέφοντας στα σχετικά με το βιβλίο, αυτό αποτελεί μια από τις πιο αναγνωρίσιμες ποιητικές συλλογές του Lorca, με πρωτότυπο τίτλο “Romancero gitano”, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1928 και αποτελείται από 18 ποιήματα με ευρεία θεματολογία, η οποία επικεντρώνεται στον έρωτα, το ταξίδι, την επιθυμία, το θάνατο, τον ουρανό και τη σελήνη. Ωστόσο, δεν γίνεται απλώς μια παράθεση των πρωτότυπων ποιημάτων από τον Αργύρη Ευστρατιάδη· πραγματοποιείται μια πιστή απόδοση στα ελληνικά, η οποία συνοδεύεται από σχέδια του ποιητή και σημειώσεις-επισημάνσεις του Ευστρατιάδη, οι οποίες κρίνονται κάτι παραπάνω από εύστοχες και κατατοπιστικές, αφού χωρίς εκείνες ο αναγνώστης θα «χανόταν» εύκολα στην —φαινομενικά— ανεκδοτολογική υφή των ποιημάτων. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, πως η μετάφρασή του δεν είναι ξύλινη, αφού, όπως επισημαίνει και ο ίδιος, η ελληνική γλώσσα καταφέρνει να αποδώσει πλήρως την παραστατικότητα της ισπανικής, αποφεύγοντας το κενό που μπορεί να υπάρξει κατά τη μετάφραση.
Ο Ευστρατιάδης, πέραν της αξιόλογης και αριστοτεχνικής ανάλυσης που πραγματοποιεί, μάς συστήνει τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Lorca, ώστε να αντιληφθούμε καλύτερα το νόημα των λέξεων. Πιο συγκεκριμένα, μας παρουσιάζει το στοιχείο «ντουέντε» (duende στα ισπανικά), το οποίο μεταφράζεται ως το «στοιχειό του σπιτιού». Σύμφωνα με την ανδαλουσιανή παράδοση, το ντουέντε είναι ένα χθόνιο ξωτικό, ένα φασαριόζικο «διαβολάκι» που προκαλεί ζημιές και αναστάτωση. Η αναστάτωση αυτή οδηγεί τη δημιουργία του καλλιτέχνη. Σημαντική, επίσης, κρίνεται και η επισήμανση της σχέσης του ποιητή με τους τσιγγάνους, τους οποίους συναναστράφηκε στην Ανδαλουσία και του “cante jondo”, δηλαδή τσιγγάνικης μουσικής με μαυριτανικά, χριστιανικά και εβραϊκά στοιχεία, στην οποία ακουγόταν μόνο η φωνή του εκτελεστή χωρίς τη συνοδεία οργάνου.
Εν κατακλείδι, το ανάγνωσμα ενδείκνυται για τους λάτρεις της ποίησης και της μουσικής. Το καλλιτεχνικό στίγμα του Lorca παραμένει αιώνια ανεξίτηλο, ενώ οι σημειώσεις του Ευστρατιάδη και η διεισδυτική ματιά του καθιστούν το έργο εύληπτο για κάθε αναγνώστη.
