Της Αλεξάνδρας Τορνικίδου,
Σκεπτόμενοι την επιστήμη της ιατρικής οι περισσότεροι τη σκεφτόμαστε με την έννοια της θεραπείας. Άλλωστε, ο ίδιος ο όρος της προέρχεται από τη λέξη ίαση. Η επιστήμη αυτή, με τον αυστηρό της όρο, εστίαζε στη θεραπεία. Ή μήπως όχι;
H πρόληψη εμφανίζεται από την προϊστορική εποχή, όπου οι πρωτόγονοι χρησιμοποιούσαν δέρματα ζώων και σπηλιές για να προστατευτούν από νοσήματα προκαλούμενα από ακραίες καιρικές συνθήκες. Ο Ιπποκράτης επισήμανε την υπέρτατη σημασία της πρόληψης σε σχέση με τη θεραπεία. Ο Πυθαγόρας αξιοποίησε ρήσεις με σκοπό την προαγωγή της υγείας. Τον 18ο αιώνα ο Edward Jenner εισήγαγε τον δαμαλισμό (εμβολιασμό) έναντι της ευλογιάς. Έπειτα, τον Β παγκόσμιο πόλεμο, αναπτύχθηκε η βιοτεχνολογία και η αξιοποίηση φαρμάκων έναντι ασθενειών. Η θνησιμότητα δεν μειώθηκε σημαντικά, οπότε εμφανίστηκε η έννοια της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ΠΦΥ), εστιάζοντας στην πρόληψη και αγωγή της υγείας. Το 1964, η έννοια της πρόληψης διακρίθηκε σε τρεις βαθμίδες από τον Gerald Caplan.
Η πρωτογενής βαθμίδα πρόληψης αναφέρεται στο σύνολο των μέτρων που λαμβάνονται με σκοπό την αποφυγή της ασθένειας, καθώς και την προαγωγή της υγείας. Αναφέρεται σε υγιείς ανθρώπους αλλά όχι με τον απόλυτο όρο της έννοιας. Περιλαμβάνει μέτρα πρόληψης, όπως ο εμβολιασμός αλλά και μέτρα που βελτιώνουν την κατάσταση της υγείας (σωματική άσκηση και ισορροπημένη διατροφή). Είναι η πιο αποτελεσματική για την υγεία και έχει μακροπρόθεσμο χαρακτήρα όσον αφορά την προστασία της. Τα μέτρα αυτά, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα συστηματικών νοσημάτων, προστατεύοντας τη γενική υγεία.
Η πρωτογενής βαθμίδα δεν αρκεί για την προστασία της υγείας, καθώς υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι αισθάνονται υγιείς και λειτουργικοί, ενώ την ίδια στιγμή, νοσούν, χωρίς, βέβαια, να παρουσιάζουν συμπτώματα. Στην κατάσταση αυτή, οι άνθρωποι ονομάζονται εν δυνάμει ασθενείς και βρίσκονται μεταξύ υγείας και ασθένειας. Εδώ, εισέρχεται η δευτερογενής πρόληψη, καθώς αυτή εστιάζει στην έγκαιρη διάγνωση μιας ασθένειας. Περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος γενικών και ειδικότερων διαγνωστικών εξετάσεων. Υπάρχει μια σειρά εξετάσεων που γίνεται σε ετήσια βάση και εξασφαλίζει τη γενική υγεία του σώματος (γενικές εξετάσεις αίματος, θυρεοειδούς αδένα, ηλεκτροκαρδιογράφημα έπειτα τα 40 έτη, αξονική τομογραφία πνευμόνων σε πρώην και νυν καπνιστές και οφθαλμολογική εξέταση). Επιπλέον, βάσει φύλου, ετήσια γυναικολογική εξέταση έπειτα από την έναρξη σεξουαλικών επαφών στις γυναίκες και ουρολογική εξέταση έπειτα τα 45 έτη, στους άνδρες. Αυτές οι εξετάσεις διακρίνουν ασθένειες σε πρώιμη μορφή με σκοπό την έγκαιρη αντιμετώπιση τους και την προστασία της υγείας.
Στην περίπτωση που η νόσος παρουσιάζει συμπτώματα στο άτομο, αυτός κατατάσσεται πλέον στην κατηγορία του ασθενούς. Εν προκειμένω, η πρόληψη ονομάζεται τριτογενής και έχει ως σκοπό την αντιμετώπιση της νόσου και των συνοδών συμπτωμάτων, ανακουφίζει το άτομο από τα συμπτώματα (θεραπεία) αλλά έχει ως σκοπό την πρόληψη επιπλοκών και τη βελτίωση της έκβασης της ασθένειας. Συνήθως, διαθέτει τη μορφή αποκατάστασης.
Μια νεότερη βαθμίδα στην πρόληψη είναι η τεταρτογενής. Σε αυτήν την περίπτωση αξιολογείται ο κίνδυνος της εκάστοτε ιατρικής παρέμβασης. Περιλαμβάνει ηθικούς κανόνες που πρέπει να ανταπεξέλθει ο θεράπων ιατρός. Η κάθε παρέμβαση πρέπει να ωφελεί παρά να βλάπτει τον ασθενή. Αφορά περιπτώσεις ασθενών όπως:
- Ασθενείς που υπόκεινται σε θεραπεία με ακτινολογικά μέσα.
- Αντιαρρυθμικά φάρμακα έπειτα από έμφραγμα του μυοκαρδίου (αύξηση θνησιμότητας).
- Σε θεραπείες ορμονικής υποκατάστασης (αύξηση κινδύνου καρκίνου του μαστού, εγκεφαλικών και θρομβοεμβολικών επεισοδίων), και,
- Σύνδρομο σωματικής δυσφορίας, ψυχιατρική διαταραχή στην οποία το άτομο βιώνει έντονο σωματικό πόνο χωρίς να εμφανίζονται παθολογικά ευρήματα σε διαγνωστικές εξετάσεις.
Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να τονιστεί η σημασία του εμβολιασμού για την πρόληψη σε ατομικό επίπεδο αλλά και για τη συλλογική ανοσία, καθώς συνιστά ένα μέτρο που ενισχύει τη δημόσια υγεία και ως παρέμβαση, είναι οικονομικά προτιμότερη, καθώς η θεραπεία ενός νοσήματος επιβαρύνει σε μεγαλύτερο βαθμό το εθνικό σύστημα υγείας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, ένα μολυσμένο άτομο από ιλαρά μπορεί να μολύνει 12-18 άτομα, ένα άτομο με παρωτίτιδα μπορεί να μολύνει 4-7, ένα άτομο με κοκκύτη μπορεί να μολύνει 12-17, ένα άτομο με διφθερίτιδα/ερυθρά μπορεί να μολύνει 6-7 και ένα άτομο που νοσεί με γρίπη είναι δυνατόν να τη μεταδώσει σε 1-4 άτομα. Σαφώς, διαπιστώνουμε τη σημασία του εμβολιασμού για τη συλλογική ανοσία, αλλά και ως μέτρο πρωτοβάθμιας πρόληψης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προληπτική Ιατρική, Παπαθεοδώρου- Παθολογικό Διαγνωστικό Κέντρο, διαθέσιμο εδώ
- Prevention Strategies, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- What Are The Most Important Preventive Screenings And Tests?, MedRec:M, διαθέσιμο εδώ
- Οφέλη από τον εμβολιασμό,Ευρωπαϊκή Πύλη Πληροφοριών Εμβολιασμού, διαθέσιμο εδώ
