Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Η απόφαση 40/1998 από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αποφάσεις στην ελληνική νομολογία η οποία επικεντρώνεται στην νομική φύση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, όπως αυτή καταγράφεται κυρίως στο αρ. 2 παρ. 1 Σ. Κατ’ επέκταση θέτει το ζήτημα της παρεχόμενης από την κρατική εξουσία προστασία σε αυτό το ατομικό δικαίωμα και ταυτόχρονα συνταγματική επιταγή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η τελευταία περικλείει την απαίτηση να μην υποβιβάζεται ο άνθρωπος σε αντικείμενο, σε απλό μέσο για εξυπηρέτηση σκοπών, σε αντικαταστατό τελικά μέγεθος.
Ο αναιρεσείων της συγκεκριμένης υπόθεσης άσκησε αγωγή στο Πολυμελές Πρωτοδικείο (ΠΠ) της Σπάρτης την 14 Απρ 1995, με την οποία ισχυρίστηκε ότι: «οι εναγόμενοι, μεταξύ των οποίων οι δύο αναιρεσιβλητοί, σε τηλεοπτική εκπομπή που προβλήθηκε στις 25 Αυγ 1993 από τον πανελλήνιας εμβέλειας τηλεοπτικό σταθμό MEGA CHANNEL της δεύτερης αναιρεσίβλητης και στην οποία εκπομπή έλαβε μέρος ως συνεντευξιαζόμενος ο πρώτος αναιρεσίβλητος, αναφέρθηκαν εν γνώσει της αναλήθειας τους, από τους λαβόντες μέρος στην εκπομπή δημοσιογράφους του σταθμού και τον ως άνω καλεσμένο τους, τα σ’ αυτήν (αγωγή) περιεχόμενα ψευδή και συκοφαντικά γεγονότα, με αποτέλεσμα να προσβληθεί βάναυσα η προσωπικότητά του». Ζήτησε να του καταβληθεί χρηματική αποζημίωση ύψους 600.000.000 δρχ λόγω ηθικής βλάβης. Για ουσιαστικούς και δικονομικούς λόγους η υπόθεση έφτασε τελικά στην Ολομέλεια του ΑΠ. Το ζήτημα που ευθέως τίθεται εδώ είναι η σπουδαιότητα της αξίας του ανθρώπου ως πυρήνας και βάση του Συντάγματος. Αποτελεί θεμελιώδη δικαιοπολιτική αρχή και ταυτόχρονα εργαλείο ερμηνείας του Συντάγματος αλλά και της κοινής νομοθεσίας. Στο επίκεντρο της αξίας αυτής βρίσκεται ο ίδιος ο άνθρωπος και η προστασία της προσωπικότητας του ως σύνολο ιδιαίτερων υλικοπνευματικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών. Τα φυσικά πρόσωπα (Έλληνες και αλλοδαποί), τα νομικά πρόσωπα, ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα, το κυοφορούμενο και σε ορισμένες περιπτώσεις ο νεκρός, εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας της θεμελιώδους αυτής αρχής.
Αξιοσημείωτες είναι οι δύο απόψεις γύρω από την έννοια της αξιοπρέπειας του ατόμου, την οποία ρητά κι αναγνωρίζει ο ΑΠ, με την υπό εξέταση απόφαση. Η πρώτη (την οποία και υιοθετεί τελικά ο ΑΠ) κάνει λόγο για την νομική φύση της ανθρώπινης αξίας ως κανόνα συνταγματικού επιπέδου (μέσω του Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα όλων να ζητούν έννομη προστασία σε περίπτωση προσβολής των δικαιωμάτων τους), ενώ η δεύτερη ως ατομικό δικαίωμα. Ο ΑΠ αναγνωρίζει ότι είτε υιοθετηθεί η πρώτη άποψη είτε η δεύτερη, το αποτέλεσμα δεν αλλάζει κι η διάκριση στερείται πρακτικής σημασίας. Κρίνοντας τη συνταγματικότητα του ν. 2172/1993, ο ΑΠ απεφάνθη ότι παραβιάσθηκε η υποχρέωση της πολιτείας να προστατεύσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αλλά και το ΠΠ της Σπάρτης εφαρμόζοντας τις διατάξεις του ν. 2172/1993, οι οποίες αναφέρονται σε απόσβεση χρηματικών αξιώσεων για ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης με βάση τις διατάξεις του ΑΚ για την προστασία της προσωπικότητας, έδρασε αντισυνταγματικά.
Συμπερασματικά, η αίτηση αναίρεσης ορθά έγινε δεκτή από τον ΑΠ. Τόσο οι διατάξεις του ν.2172/93 όσο και η απόφαση του ΠΠ Σπάρτης να τις εφαρμόσει, αντέβαιναν τις προστατευτικές της προσωπικότητας του ατόμου ρυθμίσεις του Συντάγματος και του ΑΚ παραγκωνίζοντας την συνταγματική υποχρέωση της πολιτείας να προστατεύει την αξιοπρέπεια και την προσωπικότητα όλων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κώστας Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 5η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023.
