Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Η -άλλοτε προοδευτική- Αργεντινή δείχνει έτοιμη να αποκόψει τον όρο γυναικοκτονία από τον ποινικό της κώδικα, έναν όρο που εισήχθη για πρώτη φορά στα νομικά της κεκτημένα το 2012 και που έκτοτε εφαρμόζεται σε πολλές υποθέσεις. Στο σημερινό άρθρο θα δούμε το χρονικό της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, τις αντιδράσεις που αυτή επέφερε και στο τέλος θα σχολιάσουμε τις κοινωνικές του επεκτάσεις και συνέπειες.
Αρχικά, το πλάνο της κυβέρνησης γνωστοποιήθηκε στο Χ απο τον υπουργό Δικαιοσύνης της Αργεντινής, Mariano Libarona, ο οποίος βάφτισε το σύγχρονο φεμινισμό ως μία «διαστρέβλωση της πραγματικότητας» και εν συνεχεία διατράνωσε πως η συγκεκριμένη κυβέρνηση «υπερασπίζεται την ισότητα πάνω απ’ όλα, γεγονός που αποτυπώνεται στο σύνταγμα». Λίγες μέρες μετά, σε ομιλία του στο WEF στο Davos, ο πρωθυπουργός Μιλέι με μία έντονη επίδειξη anti-woke ρητορικής, πάνω κάτω επανέλαβε τα λεγόμενα του υπουργού του και αναφέρθηκε στη «μοχθηρή ατζέντα του woke» στην οποία υπονόησε ότι συγκαταλέγεται και ο νεοφεμινισμός του 2025. Να σημειώσουμε ότι αυτά ειπώθηκαν αφού ο Μιλέι με την εκλογή του είχε ήδη ξεριζώσει το Υπουργείο Γυναικών, Φύλων και Πολυπολιτισμικότητας της Αργεντινής, κρίνοντας ότι ήταν παντελώς άχρηστο, βαθύτατα πολιτικοποιημένο και πως προσπαθούσε να επιβάλλει κατευθυνόμενη ιδεολογική ατζέντα.
Φυσικά, τίποτα απ’ αυτά δεν έμεινε απαρατήρητο, μιας και μέρος του αργεντινού λαού ξεσηκώθηκε και αντέδρασε. Η διευθύντρια της Amnistía Internacional Argentina, Mariela Belski, δηλώνει πως η κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να καταλάβει τις ανάγκες των γυναικών και των κοριτσιών, που ναι μεν πέφτουν πολύ σπανιότερα θύματα δολοφονιών απ’ ό,τι οι άνδρες, αλλά, υποστηρίζει, δε νιώθουν αρκετά ασφαλείς στο σπίτι. Δεν είναι, ωστόσο, η πρώτη φορά που υπάρχει διαφωνία για τέτοια ζητήματα στη χώρα.
Στην Αργεντινή, η δημόσια συζήτηση για την έμφυλη βία άνοιξε για τα καλά το 2019. Συγκεκριμένα, θεσπίστηκε ο νόμος της Micaela (Νόμος αρ. 27.499), που επιβάλλει την «εκπαίδευση φύλου» για όλους τους δημόσιους λειτουργούς σε εθνικό και δημοτικό επίπεδο και πήρε το όνομά του από τη Micaela García, μια 21χρονη ακτιβίστρια και φεμινίστρια που βιάστηκε και δολοφονήθηκε το 2017. Ο νόμος απαιτεί από τους κρατικούς υπαλλήλους να λαμβάνουν υποχρεωτική εκπαίδευση σε θέματα φύλου και βίας κατά των γυναικών, με στόχο την ευαισθητοποίηση και την πρόληψη των διακρίσεων και των γυναικοκτονιών. Την εκπαίδευση επιβλέπει το Εθνικό Ινστιτούτο Γυναικών (INAM), διασφαλίζοντας ότι οι υπάλληλοι (με δικά τους λόγια) «κατανοούν τις προοπτικές των φύλων, το νομικό πλαίσιο για τα δικαιώματα των γυναικών και τον αντίκτυπο της πατριαρχίας στην κοινωνία». Ο νόμος της Micaela υποστηρίχθηκε ευρέως και θεωρήθηκε ως ένα βήμα προς την εξάλειψη της βίας λόγω φύλου στην Αργεντινή. Πολλές επαρχίες και δήμοι το υιοθέτησαν, επεκτείνοντας την εκπαίδευση σε διάφορα ιδρύματα. Ο νόμος αντικατοπτρίζει την ευρύτερη δέσμευση της Αργεντινής για την ισότητα των φύλων, σύμφωνα με νόμους όπως ο 26.485 (Comprehensive Protection Act) για την πάταξη της έμφυλης βίας.
Κι εδώ είναι που κανείς πρέπει να ανατρέξει στα στατιστικά για να δει την πλήρη εικόνα. Ξεκινώντας απ’ το 2016, θα δει κανείς εκατοντάδες γυναικοκτονίες να έχουν λάβει χώρα στην Αργεντινή και να βρίσκονται σε σαφή καθοδική πορεία έκτοτε (298 το 2020, 267 το 2024). Ωστόσο, το γραφείο του συνηγόρου του πολίτη έχει άλλη άποψη: μιλά για έξαρση των φόνων και για μία ανησυχητική, ανοδική πορεία, από τότε που ο Μιλέι ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, ενώ, στην πραγματικότητα, το αντίθετο ισχύει. Άρα το ερώτημα είναι: έκανε καλώς ο Μιλέι; Και ένα βήμα παραπέρα: θα είχε νόημα κάτι ανάλογο να γίνει στην Ελλάδα;
Η απάντηση είναι πολυπρισματική και εκτείνεται πολύ πέρα απ’ τα σύνορα της Αργεντινής. Ανατρέχω στο άρθρο 4 του Συντάγματός μας, που θέτει το πλαίσιο για την ισότητα των Ελλήνων απέναντι στο νόμο. Έλληνες και Ελληνίδες είμαστε όλοι ίσοι και δε δικαιούται κανείς ιδιαίτερη μεταχείριση βάσει κανενός μέτρου σύγκρισης, είτε αυτό είναι το φύλο του, ή οι σεξουαλικές του προτιμήσεις και το χρώμα του δέρματος. Έπειτα, η γυναικοκτονία, ποινικά, θεωρείται δολοφονία. Η δολοφονία με τί τιμωρείται; Με ισόβια κάθειρξη, δηλαδή την έσχατη ποινή του δικαίου. Συνεπώς, κυριολεκτικά, δε χωράει η συνθήκη της ενδοοικογενειακής βίας ως επιβαρυντική περίσταση για τον τελούντα υπό κατηγορία, εκτός και μόνο αν η συζήτηση μετατοπιστεί στο πλαίσιο της ανάγκης επαναφοράς της θανατικής ποινής, γεγονός που μπορεί εύκολα να κάνει το σημερινό φιλελεύθερο ποινικό δίκαιο να διολισθήσει πίσω στις συνθήκες του Μεσαίωνα και στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Για να κλείσω, διατείνομαι πως πρέπει να διαχωρίσουμε την ποινική έκταση του όρου «γυναικοκτονία» απ’ την κοινωνική. Αν η κοινωνία είναι έτοιμη να ονομάσει τη δολοφονία μίας γυναίκας σε πλαίσιο έμφυλης βίας «γυναικοκτονία», δε τη σταματά τίποτα και δε χρειάζεται να αποτυπωθεί κανένας νόμος στον ΠΚ. Αντίστοιχα, αν ένας όρος αποκτήσει νομική υπόσταση, αυτό δε σημαίνει κι όλας ότι η κοινωνία θα συμμορφωθεί απαραίτητα (βλ. Συμφωνία των Πρεσπών, στην οποία πολύς κόσμος συνεχίζει να λέει «Σκόπια»), ή ότι, στην περίπτωση της έμφυλης βίας, ο θύτης θα σταματήσει να εγκληματεί μόνο και μόνο επειδή άλλαξε το όνομα της ειδεχθούς του πράξεως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Milei government plans to remove femicide from Argentina penal code, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- This article is more than 1 year old ‘I can’t face how much she suffered’: Argentina femicides at record high as Milei dilutes protections, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Number of femicide victims in Argentina from 2015 to 2024, Statista, διαθέσιμο εδώ
