Της Μάρας Βιτσαξάκη,
Τα τελευταία χρόνια και ιδίως απ’ τη διάρκεια της καραντίνας του Covid κι έπειτα, η τεχνολογία έχει σημειώσει ραγδαία βελτίωση. Η βελτίωση αυτή, έχει ως απόρροια τον «εκσυγχρονισμό» των περισσότερων ασχολιών των ανθρώπων, ο οποίος μεταφράζεται ως ελαχιστοποίηση του απαιτούμενου χρόνου για την πραγμάτωσή τους.
Ο βασικός στόχος της διαδικασίας αυτή είναι η διευκόλυνση της καθημερινότητας των ατόμων μέσω της αντικατάστασης των μη παραγωγικών, χειρωνακτικών συνήθως, δραστηριοτήτων από αυτοματοποιημένους μηχανισμούς, δηλαδή ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές. Οι εν λόγω συσκευές εφευρέθηκαν πριν από αρκετά χρόνια διότι θεωρήθηκε ότι ο άνθρωπος αναλώνει άσκοπα τον χρόνο του και τη σωματική του ενέργεια σε πληθώρα βασικών καθημερινών λειτουργιών, όπως φερειπείν το πλύσιμο των πιάτων, των ενδυμάτων, ή και το μαγείρεμα.
Η εισαγωγή των πλυντηρίων πιάτων και ρούχων και η πιο πρόσφατη εισαγωγή του “air fryer” είναι αδιαμφισβήτητα ωφέλιμη και απαραίτητη. Τι συμβαίνει όμως όταν η λογική αυτή της αυτοματοποίησης και της ελαχιστοποίησης του λεγόμενου «σπαταλημένου» χρόνου επεκτείνεται ανεξέλεγκτα πέραν των ορίων των χειρωνακτικών εργασιών; Εδώ φυσικά, προκύπτει η τεχνολογική —εννοείται αξιοθαύμαστη— εφεύρεση και ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Η τεχνητή νοημοσύνη συναντάται σε πολλές μορφές και στα βρεφικά της στάδια την αξιοποιεί ήδη ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όμως εν προκειμένω θα αναφερθώ στη μελλοντική, αμιγώς υποθετική, αρνητική εξέλιξή της και τον αντίκτυπό της στην κοινωνία, βάσει των υπαρχουσών συνθηκών υπό τις οποίες βρίσκεται και στους θεωρητικούς και φιλοσοφικούς κινδύνους που ελλοχεύονται σ’ αυτήν.
Καταρχάς, πολλά προγράμματα AI έχουν την ικανότητα της αυτοβελτίωσης, γεγονός που τους επιτρέπει να αναπτύσσονται με φρενήρεις ρυθμούς, καθώς αυτοεκπαιδεύονται ταχύτατα και δεν έχουν πάντα την ανάγκη ενός ανθρώπινου δυναμικού για να εξελιχθούν. Πλέον, το AI αναλαμβάνει κατόπιν εντολών μέχρι και την παραγωγή τέχνης. Ακριβώς λόγω του τρόπου κατασκευής του, διαθέτει ολόκληρη τη βάση δεδομένων του διαδικτύου και την επεξεργάζεται αναλόγως, έτσι εάν παραδείγματος χάριν, ζητηθεί από το ChatGPT να συγγράψει ένα ποίημα για τη μοναξιά, αυτό θα διατρέξει σε όλα τα διαθέσιμα ποιήματα για το συγκεκριμένο θέμα, θα τα επεξεργαστεί, θα τα συνδυάσει και θα δημιουργήσει ένα ποίημα εκ νέου. Τα περισσότερα που παράγονται σήμερα από αντίστοιχα προγράμματα είναι σαφώς κενά νοήματος, όμως η εξέλιξή τους είναι άγνωστη με μάλλον τάση προς τη βελτίωση.
Το πρόβλημα που ανακύπτει απ’ την άνωθεν συνθήκη είναι πως απαξιώνεται το πνεύμα του ανθρώπου. Πέραν της επεικείμενης αμφισβήτησης της γνησιότητας της τέχνης ενός καλλιτέχνη —καθώς ενδέχεται να έχει «προστάξει» τη δημιουργία της σε ένα πρόγραμμα AI—, το σπουδαιότερο ζήτημα είναι η πλήρης παράλυση της σκέψης του μέσου ατόμου. Επί παραδείγματι, πολλοί φοιτητές συνθέτουν επιστημονικές εργασίες μέσω ΑΙ προγραμμάτων, γεγονός που απέχει κατά πολύ απ’ την επί πληρωμή συγγραφή τους από κάποιο τρίτο άτομο, καθώς ο χρηματισμός για τη συγγραφή κάποιας εργασίας είναι σίγουρα δυσκολότερος και αποκλείει αρκετά άτομα λόγω της οικονομικής τους δυσκαμψίας, ενώ ένα δωρεάν πρόγραμμα, προσβάσιμο από όλους, πολλαπλασιάζει τους υποψήφιους χρήστες του.
Επομένως, δεν αναφερόμαστε πια στη διευκόλυνση μιας χειρωνακτικής εργασίας, αλλά στην απαξίωση της πνευματώδους διεργασίας, στον ευτελισμό της και στην υποτίμησή της σε μια χρονοβόρα δραστηριότητα απ’ την οποία ο άνθρωπος πρέπει να απαλλαγεί, προκειμένου να απελευθερώσει τον χρόνο του μάλλον για να τον σπαταλήσει τελικά ανούσια στο κινητό του και στα Social Media. Ως αποτέλεσμα λοιπόν, ενδεχομένως να μπορούσαμε να πούμε ότι παρατηρείται μια μετατόπιση του «σπαταλημένου» χρόνου απ’ τις χειρωνακτικές —και πνευματικές πλέον— εργασίες, στην οθόνη μιας συσκευής. Ο άνθρωπος αγωνιά να εξοικονομήσει χρόνο, να διογκώσει τις ελεύθερες ώρες του, προκειμένου εν τέλει να τις αφιερώσει —εάν όχι όλες, τις περισσότερες εξ’ αυτών — στο διαδίκτυο.
Ακόμη, ένα δυνητικό φιλοσοφικό ζήτημα που προκύπτει απ’ την υποθετικά ραγδαία μελλοντική εξέλιξη του ΑΙ δεν είναι η δημιουργία νοημοσύνης καθαυτή, αλλά συνείδησης. Είναι ήδη αμφιλεγόμενη η κατασκευή μια μορφής νοημοσύνης, όμως εάν προστεθεί σ’ αυτήν και η ύπαρξη συνείδησης και κυρίως αυτοσυνείδησης —εάν υποθέσουμε ότι αυτό είναι εφικτό—, τότε οι ιδιότητες του ανθρώπου εξομοιώνονται σχεδόν με αυτές που αποδίδουμε σε ένα θεϊκό ον. Στη θεωρητική περίπτωση που μια τεχνητή μορφή ζωής έχει επίγνωση της υπόστασής της και της «φύσης» της, τότε αυτομάτως εισβάλλουν στη συζήτηση ερωτήματα δικαιωμάτων.
Εξαιρούμε πλήρως την πιθανότητα παροχής συναισθημάτων, γεγονός που ομολογουμένως δεν αποκλείεται να συμβεί, καθώς με τη γνώση της βιοχημικής ένωσης απ’ την οποία γεννάται το εκάστοτε συναίσθημα, σε συνάρτηση με την κωδικοποίηση και τον ανάλογο προγραμματισμό των συνθηκών και ερεθισμάτων που θα προκαλέσουν το συναίσθημα αυτό, είναι καθ’ όλα πραγματοποιήσιμη η προσθήκη τεχνητών συναισθημάτων —εν είδει προσομοίωσης—σε μια τεχνητή νοημοσύνη. Το γεγονός αυτό, εγείρει ηθικά ερωτήματα, εφόσον ο άνθρωπος έχει προσδώσει σε ένα “ον” την ικανότητα να υποφέρει, έστω και τεχνητά.
Επιστρέφοντας όμως στο ζήτημα της παροχής δικαιωμάτων, εάν θεωρητικά πραγματοποιηθούν τα προαναφερθέντα, τότε πρέπει να αναλυθεί η σχέση μεταξύ ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης. Η σχέση αυτή εμφορείται αδιαμφισβήτητα από υποτέλεια, είναι μια σχέση εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου, καθώς το ΑΙ δημιουργήθηκε απ’ τον άνθρωπο για να τον εξυπηρετεί και να του παρέχει ορισμένες υπηρεσίες. Παρ’ όλα αυτά, όταν μια ρομποτική μορφή ζωής με συνείδηση τοποθετείται εντός φερειπείν ενός σπιτιού για να πραγματοποιεί τις εκάστοτε δραστηριότητες, τότε η υπόσταση του ΑΙ και η κοινωνική του θέση, είναι αναγκαίο να επαναξιολογηθεί, ακριβώς διότι κατέχει «συνείδηση». Στην παραπάνω παρεχόμενη συνθήκη, δεν εμπίπτουν απλώς ζητήματα μισθοδοσίας, αλλά η εικόνα που περιγράφεται προσομοιάζει περισσότερο με τα πρότυπα της δουλείας και της ομηρίας. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο ξεπηδούν ερωτήματα παροχής δικαιωμάτων, καθώς και αποτίναξης της συγκεκριμένης κατάστασης που καθιστά το ΑΙ «υποδουλωμένο». Επομένως, εδώ εγείρονται επίσης πολύ σημαντικά ηθικά ερωτήματα.
Εν κατακλείδι, στην εν λόγω επίκαιρη συζήτηση πρέπει σαφώς να αποφευχθεί η τεχνοφοβία. Όμως, είναι επιτακτική ανάγκη να διασαφινιστεί ότι ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου, παύει πλέον να είναι χρήσιμο όταν εκλείπει η ισορροπία κι αντιθέτως αποδεικνύεται επιβλαβές για την ποιότητα του πνεύματος και της σκέψης του, ενώ ταυτοχρόνως παύει να συνιστά «εργαλείο» όταν προστίθεται σε αυτό η συνείδηση. Ο άνθρωπος έχει ,εν πάση περιπτώσει, δημιουργήσει μια νέα μορφή νοημοσύνης, γεγονός παρακινδυνευμένο τόσο διότι αποτελεί πρωτόγνωρη εφεύρεση με άγνωστη εξέλιξη και έκβαση, όσο και ένεκα της αλαζονικής και απρόβλεπτής φύσης του ίδιου του ανθρώπου, στοιχεία που καθιστούν αδύνατη την πρόβλεψη της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης που σκοπεύει να πραγματοποιήσει. Ως επί το πλείστον, εφόσον οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν αναγάγει την έννοια της ζωής σε υπέρτατο αγαθό, μάλλον δεν πρέπει να τη δημιουργούν και να την εξελίσσουν κατά ανεξέλεγκτο και απερίσκεπτο τρόπο…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ενσυναίσθηση και τεχνητή νοημοσύνη, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο,dspace.lib.ntua.gr, διαθέσιμο εδώ
