Tης Άννας Γκέλια,
Η 29η Σεπτεμβρίου 1943 αποτελεί μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Η Παραμυθιά, μια μικρή πόλη της Δυτικής Ελλάδας, έγινε το σκηνικό μιας φρικτής εκτέλεσης, όταν 49 από τους εξέχοντες πολίτες της περιοχής, εκτελέστηκαν από τις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις με τη συνεργασία των Τσάμηδων. Η σφαγή αυτή, που πραγματοποιήθηκε με τις εντολές των κατακτητών, είχε ως στόχο την εκδίκηση και την ενίσχυση του γερμανικού ελέγχου στην περιοχή. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα από τα τραγικότερα περιστατικά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και αναδεικνύει τις φρικαλεότητες που διεπράχθησαν από τις δυνάμεις του Άξονα, σε συνεργασία με τους Τσάμηδες και άλλους συνεργάτες τους.
Η κατάσταση στην Ήπειρο εκείνη την περίοδο ήταν ιδιαίτερα τεταμένη. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, οι γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν πλήρως τον έλεγχο της περιοχής, αντικαθιστώντας τους Ιταλούς ως κυρίαρχη κατοχική δύναμη. Παράλληλα, οι αντιστασιακές οργανώσεις όπως ο ΕΔΕΣ και ο ΕΛΑΣ, ενέτειναν την δράση τους, εκτελώντας επιθέσεις εναντίον των Γερμανών. Όλη την περιοχή της Ηπείρου έλεγχε η Γερμανική μεραρχία Εντελβάις. Σε αυτό το κλίμα, οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες, με ηγέτες τους αδερφούς Ντίνο, οι οποίοι είχαν συνεργαστεί με τις ιταλικές αρχές της κατοχής, έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και στους Γερμανούς. Ο στόχος τους ήταν σαφής: να εκμεταλλευτούν την κατάσταση για να εκδιώξουν τον ελληνικό πληθυσμό και να εδραιώσουν την παρουσία τους στην περιοχή.
Η αφορμή για την σφαγή δόθηκε, όταν στα μέσα του Σεπτεμβρίου, γερμανικές δυνάμεις δέχτηκαν επίθεση από αντάρτες του ΕΔΕΣ στην περιοχή Σκάλα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν έξι Γερμανοί. Στα γραφεία της Κομμαντατούρας, είχε αποφασιστεί ότι για κάθε έναν Γερμανό που σκοτώνεται, θα πρέπει να σκοτώσουν δέκα Έλληνες. Το έλεγαν ξεκάθαρα και ανακοινώσεις του Γερμανού φρουράρχου της Παραμυθιάς: «Διά κάθε δολοφονία ή τραυματισμόν Γερμανού στρατιώτη, θα εκτελούνται 10 χριστιανοί Έλληνες πολίτες εκ Παραμυθίας και των πέριξ χωριών». Οι Τσάμηδες εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία και κατέδωσαν στους κατακτητές 52 επιφανείς Έλληνες της Παραμυθιάς ως υπεύθυνους ή συνεργάτες των ανταρτών. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν κυρίως πρόκριτοι, δηλαδή εξέχοντα μέλη της τοπικής κοινωνίας: ο δήμαρχος, ιερείς, δάσκαλοι, έμποροι, επιστήμονες, αλλά και άνθρωποι με κύρος και επιρροή στην περιοχή. Το βράδυ της 27ης Σεπτεμβρίου έγιναν οι συλλήψεις ξαφνικά και χωρίς ουσιαστική αιτιολόγηση.
Οι κρατούμενοι οδηγήθηκαν αρχικά, στο παλιό ιταλικό στρατόπεδο της Παραμυθιάς, το οποίο οι Γερμανοί είχαν μετατρέψει σε φυλακή και ανακριτικό κέντρο. Εκεί, υποβλήθηκαν σε εξαντλητικές ανακρίσεις και βασανιστήρια. Οι Γερμανοί τους κατηγορούσαν ότι πρόσφεραν βοήθεια στους αντάρτες, ενώ οι Τσάμηδες, που είχαν αναλάβει την αναγνώριση τους, ενίσχυαν τις κατηγορίες εναντίον τους. Παρά τις εκκλήσεις των οικογενειών τους και τις διαβεβαιώσεις ότι δεν υπήρχαν αποδείξεις εναντίον τους, η τύχη των κρατουμένων είχε ήδη αποφασιστεί.
Την αυγή της 29ης Σεπτεμβρίου 1943, οι 52 πρόκριτοι οδηγήθηκαν με δεμένα τα χέρια σε ένα ερημικό σημείο. Πριν δοθεί η εντολή της εκτέλεσης, ο αξιωματικός του αποσπάσματος απελευθέρωσε τρεις από τους προκρίτους, γιατί λίγες μέρες νωρίτερα είχαν εκτελεστεί 11 πολίτες έξω από σχολείο. Έτσι έμειναν 49 μελλοθάνατοι. Σύμφωνα με μαρτυρίες, η ατμόσφαιρα ήταν αποπνικτική. Οι μελλοθάνατοι περπατούσαν αργά, συνειδητοποιώντας πως δεν θα επέστρεφαν ποτέ πίσω. Λέγεται πως ο ιερέας Ευάγγελος Τσομάτος, λίγο πριν την εκτέλεση, έψαλε μόνος τους την εξόδιο ακολουθία.
Το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούνταν από Γερμανούς στρατιώτες, αλλά σύμφωνα με μαρτυρίες, οι Τσάμηδες παρευρίσκονταν και συμμετείχαν ενεργά στην διαδικασία. Με μια σειρά από πυροβολισμούς, οι 49 Έλληνες έπεσαν νεκροί. Ορισμένοι, που δεν είχαν σκοτωθεί αμέσως, δέχτηκαν την χαριστική βολή. Ακολούθησε η μαζική ταφή τους σε έναν πρόχειρο ομαδικό τάφο, χωρίς καμία τιμή ή σεβασμό.
Η εκτέλεση των προκρίτων είχε σημαντικές συνέπειες για την Παραμυθιά. Η πόλη βυθίστηκε στο πένθος, οι οικογένειες των θυμάτων υπέφεραν και ο ελληνικός πληθυσμός δέχθηκε ένα ισχυρό πλήγμα. Οι Τσάμηδες, εκμεταλλευόμενοι την κατάσταση, προχώρησαν σε λεηλασίες των σπιτιών και των περιουσιών των εκτελεσθέντων, επιδεικνύοντας την επιθυμία τους να εκδιώξουν τον ελληνικό πληθυσμό.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ήπειρο το 1944, οι Τσάμηδες εγκατέλειψαν μαζικά την περιοχή, φοβούμενοι αντίποινα. Οι περισσότεροι κατέφυγαν στην Αλβανία, όπου αναζήτησαν καταφύγιο και υποστήριξη από το καθεστώς του Ενβέρ Χότζα. Έτσι, μέσα σε λίγους μήνες, η μουσουλμανική κοινότητα της Θεσπρωτίας εξαφανίστηκε, αφήνοντας πίσω της ένα βαρύ ιστορικό φορτίο.
Σήμερα, το Μνημείο της Εκτέλεσης των 49 Προκρίτων της Παραμυθιάς στέκει ως υπενθύμιση της τραγωδίας. Κάθε χρόνο, πραγματοποιούνται επιμνημόσυνες τελετές στην μνήμη τους, ενώ η ιστορία της σφαγής μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, ώστε να μην ξεχαστεί ποτέ η θυσία των ανθρώπων αυτών. Η εκτέλεση των προκρίτων της Παραμυθιάς δεν ήταν μόνο μια πράξη αντιποίνων, αλλά μια συνειδητή προσπάθεια εξάλειψης του ελληνικού στοιχείου στην Θεσπρωτία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η σφαγή των 49 προκρίτων της Παραμυθιάς από Γερμανούς και Τσάμηδες (29 Σεπτεμβρίου 1943), protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η σφαγή των 49 προκρίτων της Παραμυθιάς από τους Τσάμηδες που συνεργάστηκαν με την ναζιστική μεραρχία Εντελβάις, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ιστορικό της εκτέλεσης των 49 προκρίτων της πόλης της Παραμυθιάς 29-09-1943, dimossouliou.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σαν σήμερα 29.09.1943 | Η εκτέλεση των 49 Προκρίτων της Παραμυθιάς, paramythia-online.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τιμήθηκαν οι εκτελεσθέντες 49 πρόκριτοι Παραμυθιάς – Καταδίκη των διεκδικήσεων των «Τσάμηδων», orthodoxtimes.gr, διαθέσιμο εδώ
- 29/9/1943: Ἡ σφαγὴ τῶν 49 προκρίτων τῆς Παραμυθιᾶς πού ὑπέδειξαν οἱ Τσάμηδες στοὺς κατακτητὲς, sfeva.gr, διαθέσιμο εδώ
