Του Γιάννη Αρμύρα,
Η διάσωση των Εβραίων στη Βουλγαρία κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναφέρεται στην αποτροπή της απέλασης των Εβραίων από τα προπολεμικά σύνορα της χώρας, προς τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι απελάσεις σταμάτησαν μετά από έντονες δημόσιες αντιδράσεις. Κύριοι παράγοντες αυτής της αντίδρασης ήταν η Ιερά Σύνοδος της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η επιστολή του Αντιπροέδρου της Εθνοσυνέλευσης, Ντιμίταρ Πέσεφ, προς τον Πρωθυπουργό Μπογκντάν Φίλοφ, καθώς και οι διαμαρτυρίες ηγετών συνδικάτων και απλών πολιτών.
Με την υποστήριξη του ηγέτη της Δημοκρατικής Συνωμοσίας καθηγητή Αλεξάνταρ Τσάνκοφ, καθώς και τον δεξιό κοινοβουλευτικό Τόντορ Κοζουχάροβ, απαίτησε την ακύρωση της απέλασης των Βούλγαρων Εβραίων. Ωστόσο, μετά από τη δήλωση 43 βουλευτών, ο Πέσεφ αναγκάστηκε να αποχωρήσει από τη θέση του Αντιπροέδρου. Η συγκεκριμένη αυτή δήλωση, αποκάλυψε μια μυστική συμφωνία μεταξύ της Βουλγαρίας και της Ναζιστικής Γερμανίας για την απέλαση δεκάδων χιλιάδων Εβραίων.
Ο Κοζουχάροφ και άλλοι 19 πολιτικοί, που υπέγραψαν την επιστολή, εκτελέστηκαν μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια από τη φιλοσοβιετική κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας. Ο Πέσεφ καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλάκιση, όμως αργότερα το Ισραήλ τον ανακήρυξε ως έναν από τους 20 «δίκαιους» Βούλγαρους που βοήθησαν 51.000 Βούλγαρους Εβραίους να επιβιώσουν. Παρόλα αυτά, 11.343 Εβραίοι απελάθηκαν από τα εδάφη που βρίσκονταν υπό βουλγαρική κατοχή (Μακεδονία του Αιγαίου και του Βαρδάρη, ελληνική Θράκη και Πίροτ). Παρά τις διώξεις, η Βουλγαρία ήταν η μόνη χώρα του Άξονα όπου ο εβραϊκός πληθυσμός, όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά αντιθέτως αυξήθηκε με κάτι παραπάνω από 3.000 νέες γεννήσεις. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Βουλγαρία ήταν η μόνη χώρα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην οποία υπήρχαν περισσότεροι Εβραίοι, μετά το τέλος του πολέμου από ό,τι στην αρχή.
Επιπροσθέτως, ο ρόλος των βουλγαρικών αρχών ήταν σύνθετος. Αποτελεί γεγονός ότι με τη στήριξη της κοινωνίας και της Εκκλησίας, ο αρχηγός του κράτους ακύρωσε δύο φορές την εφαρμογή της συμφωνίας «Μπέλεφ-Ντάνεκερ» που επέβαλε το Βερολίνο για την απέλαση όλων των Εβραίων από τα εδάφη της Βουλγαρίας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ισραηλινό ιστορικό Μίχαελ Μπάρ-Ζοχάρ, η βουλγαρική διοίκηση υπό γερμανικό έλεγχο στα κατεχόμενα της Βέρμαχτ μέρη της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας, ήταν ένα «όργανο» για τη συγκέντρωση και παράδοση των ντόπιων Εβραίων που δεν είχαν λάβει βουλγαρική υπηκοότητα στους Γερμανούς. Οι απόψεις γύρω από το θέμα διίστανται.
Θα μπορούσε επομένως η μικρή Βουλγαρία να σώσει τους Εβραίους από τα εδάφη που τότε βρισκόντουσαν υπό βουλγαρική κατοχή; Για να απαντήσει κάποιος σε αυτήν την ερώτηση, θα πρέπει πρώτα να καταλάβει την κατάσταση στα κατεχόμενα εδάφη, την πραγματική δύναμη των Βουλγάρων σε αυτά, όπως ακόμη και να απαντήσει πρώτα σε άλλες ερωτήσεις, όπως: Ήταν αυτά τα εδάφη εντός των κρατικών συνόρων του Βασιλείου της Βουλγαρίας; Ποιος έχει την ανώτατη εξουσία σε αυτές τις περιοχές; Ποιος είναι ο κυρίαρχος μέχρι το τέλος του πολέμου σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις για τη διεξαγωγή του πολέμου; Ποιος διέταξε την απέλαση των Εβραίων από αυτά τα εδάφη; Η Ναζιστική Γερμανία ή το Βασίλειο της Βουλγαρίας; Από το 1941 (όταν με πληρεξούσιο από τη Γερμανία, η Βουλγαρία ανέλαβε τη διοίκηση αυτών των εδαφών) έως το 1943 (όταν με εντολή της Γερμανίας, ξεκίνησε η αρχική φάση της απέλασης των Εβραίων), είχαν οι βουλγαρικές διοικητικές αρχές εχθρική στάση απέναντι στους Εβραίους των κατεκτημένων εδαφών; Είναι έγκλημα η απέλαση (απέλαση) άμαχου πληθυσμού σύμφωνα με τις τότε ισχύουσες Συμβάσεις της Χάγης για τη διεξαγωγή πολέμου;
Απαντώντας στα παραπάνω, η Θράκη, η Μακεδονία του Αιγαίου και η Μακεδονία του Βαρδάρη δεν βρίσκονταν εντός των κρατικών συνόρων της Βουλγαρίας και επομένως, ο αρχηγός του κράτους δεν είχε δικαιοδοσία εκεί. Σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, κυρίαρχος των κατεχόμενων εδαφών ήταν η Γερμανία. Η εντολή για την απέλαση των Εβραίων δόθηκε από το Βερολίνο και η Βουλγαρία, όπως και άλλες χώρες, εκτέλεσε τις διαταγές του Άξονα. Άρα, οι τοπικές αρχές οπουδήποτε στην Ευρώπη δεν βρισκόντουσαν σε θέση να αποτρέψουν αυτές τις απελάσεις, και πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθειά τους.
Ο επικεφαλής της οργάνωσης «Σαλόμ» στη Βουλγαρία, δρ. Αλεξάνταρ Όσκαρ, σημειώνει ότι οι απόψεις των Βουλγάρων Εβραίων διαφέρουν. Το 90% υποστηρίζει ότι ο μη φασιστικός βουλγαρικός λαός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διάσωσή τους. Παράλληλα, επιστήμονες και δημόσια πρόσωπα, αναγνωρίζουν τη συμβολή του Τσάρου Μπόρις, της φιλοφασιστικής τότε κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τέλος, δεν πρέπει να λησμονείται ότι οι Εβραίοι της Βουλγαρίας υπέστησαν διακρίσεις, περιορισμούς και αναγκαστικές μετεγκαταστάσεις στην ύπαιθρο κατά τη διάρκεια του πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η σωτηρία των Βουλγάρων Εβραίων κρατά σε εγρήγορση τη συνείδηση των Βουλγάρων, bnr.bg, διαθέσιμο εδώ
- СПАСЯВАНЕТО НА БЪЛГАРСКИТЕ ЕВРЕИ, astraforumfoundation.org, διαθέσιμο εδώ
- “Ние помним”. Поход на толерантността отбеляза 81 години от спасяването на българските евреи, svobodnaevropa.bg, διαθέσιμο εδώ
- Как бяха спасени българските евреи, dw.com, διαθέσιμο εδώ
