Brain Rot: Το φαινόμενο της πνευματικής εξασθένησης στην ψηφιακή εποχή

Της Μαρίας Μπότη,

Ζούμε σε μια εποχή αδιάκοπης ροής πληροφοριών, όπου η γνώση αντικαθίσταται από αποσπασματικές εντυπώσεις κι η κοινωνική μας ζωή μεταφέρεται στις οθόνες. Σε μια εποχή που η πληροφορία είναι άμεσα διαθέσιμη κι η ψηφιακή ψυχαγωγία καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς μας, έχει αναδειχθεί ένα ανησυχητικό φαινόμενο: το λεγόμενο Brain Rot. Το συγκεκριμένο φαινόμενο αναδύεται ως συνέπεια μίας νοοτροπίας που ευνοεί τη γρήγορη κατανάλωση περιεχομένου, εις βάρος της βαθιάς σκέψης και της πραγματικής ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Ο όρος αυτός —που ανακηρύχθηκε ως η «λέξη της χρονιάς» η οποία επιλέχθηκε από την Οξφόρδη για το 2024— μπορεί να μεταφραστεί ως «εγκεφαλική αποσύνθεση» ή «πνευματική εξασθένηση», περιγράφει τη νοητική κόπωση και τη γνωστική παρακμή που προκαλείται από την υπερβολική κατανάλωση περιεχομένου χαμηλής αξίας, όπως σύντομα βίντεο, memes κι ατελείωτο scrolling στα social media.

Με την άνοδο των πλατφορμών, όπως το TikTok, τα Instagram Reels και τα YouTube Shorts, η ανάγκη για άμεση ικανοποίηση έχει ενταθεί, οδηγώντας τους χρήστες σε μία συνεχή αναζήτηση ερεθισμάτων που δεν απαιτούν βαθιά σκέψη. Το αποτέλεσμα; Η μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, η αυξημένη πνευματική κόπωση κι η αίσθηση, ότι ο εγκέφαλος «σαπίζει» από την υπερβολική έκθεση σε άχρηστη πληροφορία. Η επίδρασή του είναι ορατή όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο, αλλά και στον τρόπο που συγκροτούνται οι κοινωνικές δομές κι οι διαπροσωπικές σχέσεις.

Η βασική αιτία του brain rot είναι η συνεχής κι αδιάλειπτη έκθεση σε σύντομα, επιφανειακά και συχνά υπερβολικά απλουστευμένα δεδομένα. Αντί να χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλό μας για να επεξεργαστούμε σύνθετες πληροφορίες ή να αφιερώσουμε χρόνο στη βαθιά σκέψη, περιοριζόμαστε σε άμεσες, μικρές δόσεις ψυχαγωγίας που καταναλώνονται γρήγορα και ξεχνιούνται εξίσου γρήγορα.

Τα συμπτώματα του brain rot διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά ορισμένα κοινά σημεία περιλαμβάνουν κυρίως τη μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης σε μία μόνο ασχολία και την αίσθηση πνευματικής κόπωσης, καθώς η συνεχής κατανάλωση πληροφοριών οδηγεί σε υπερφόρτωση του εγκεφάλου, προκαλώντας αίσθημα κόπωσης και μειωμένη παραγωγικότητα. Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί μειωμένη κριτική σκέψη, καθώς η συνήθεια να λαμβάνουμε γρήγορες, επιφανειακές πληροφορίες μας καθιστά λιγότερο ικανούς να αναλύουμε και να αμφισβητούμε όσα διαβάζουμε ή ακούμε. Τέλος, η συνεχής εναλλαγή πληροφοριών μπορεί να δημιουργήσει άγχος και νευρικότητα, αφού ο εγκέφαλος βρίσκεται σε συνεχή διέγερση.

Όσον αφορά τον αντίκτυπο του brain rot στην κοινωνία, είναι σημαντικό να αναφερθεί η κοινωνική αποξένωση. Καθώς η ανθρώπινη αλληλεπίδραση μεταφέρεται στις οθόνες, οι σχέσεις γίνονται πιο επιφανειακές. Η επικοινωνία μέσω σύντομων μηνυμάτων κι emojis αντικαθιστά τον ουσιαστικό διάλογο, ενώ η ανάγκη για διαρκή διαδικτυακή παρουσία μειώνει τη σημασία της φυσικής κοινωνικής συναναστροφής.

Επιπλέον, τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν ως μηχανισμοί αναπαραγωγής πληροφοριών που διαμορφώνουν τη δημόσια γνώμη χωρίς κριτική ανάλυση. Τα fake news, η παραπληροφόρηση κι η διαστρέβλωση γεγονότων ανθούν, καθώς η ταχύτητα της ενημέρωσης υπερτερεί της ακρίβειας, δημιουργώντας μία αίσθηση επιφανειακής πληροφόρησης.

Παράλληλα, συχνά παρατηρείται πολιτική αδιαφορία και μαζική αποχαύνωση. Η συνεχής έκθεση σε γρήγορη, εύπεπτη ψυχαγωγία αποσπά την προσοχή από ουσιαστικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Οι πολίτες χάνουν το ενδιαφέρον τους για τον δημόσιο διάλογο και τη συλλογική δράση, ενισχύοντας την αίσθηση ανικανότητας απέναντι στις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Τέλος, έχει δημιουργηθεί η κουλτούρα της «άμεσης ικανοποίησης». Το φαινόμενο αυτό, ενισχύει την τάση για άμεσα ερεθίσματα και γρήγορη επιβράβευση, μειώνοντας τη διάθεση για προσπάθεια κι υπομονή. Αυτή η αλλαγή επηρεάζει τόσο την εκπαίδευση όσο και την εργασία, όπου οι νέες γενιές δυσκολεύονται να εστιάσουν σε μακροπρόθεσμους στόχους.

Παρόλο που το brain rot είναι ένα αυξανόμενο φαινόμενο, υπάρχουν τρόποι να το περιορίσουμε και να βελτιώσουμε την πνευματική μας υγεία. Αρχικά, είναι σημαντικό να μειώσουμε τον χρόνο που περνάμε στις οθόνες. Εφαρμογές που παρακολουθούν τον χρόνο οθόνης μπορούν να μας βοηθήσουν να έχουμε μια σαφέστερη εικόνα της διαδικτυακής μας συμπεριφοράς και να θέσουμε όρια. Επίσης, η συνειδητή επιλογή να διαβάζουμε βιβλία ή άρθρα που απαιτούν περισσότερη συγκέντρωση, συμβάλλει στην ενδυνάμωση της ικανότητάς μας να επεξεργαζόμαστε πληροφορίες σε βάθος. Επιπλέον, η πρακτική του mindfulness, ο διαλογισμός κι η συνειδητή απομάκρυνση από τις οθόνες μπορούν να βοηθήσουν στην αποφόρτιση του εγκεφάλου και στη βελτίωση της συγκέντρωσης. Τέλος, η ενασχόληση με δραστηριότητες που απαιτούν σκέψη (παζλ, σκάκι) είναι δυνατόν να βοηθήσουν στην αναζωογόνηση της εγκεφαλικής λειτουργίας.

Το brain fot δεν είναι απλώς μια παρενέργεια της ψηφιακής εποχής, είναι ο καθρέφτης μιας κοινωνίας που έχει θυσιάσει την ουσία για την ταχύτητα, τη γνώση για την πληροφορία, τη σύνδεση για την αποχαύνωση. Αν θέλουμε να αντισταθούμε, η λύση δεν βρίσκεται στην απόλυτη απόρριψη της τεχνολογίας, αλλά στην αναδιαμόρφωση της σχέσης μας με αυτήν. Να μάθουμε να διαβάζουμε χωρίς περισπασμούς, να συνομιλούμε με ουσία, να επιτρέπουμε στη σκέψη μας να βαθαίνει. Ίσως η μεγαλύτερη «επανάσταση» της εποχής μας να είναι η ικανότητα να παίρνουμε πίσω τον έλεγχο του νου μας. Γιατί σε έναν κόσμο που μας θέλει παθητικούς καταναλωτές, η πραγματική δύναμη είναι η συνειδητή σκέψη…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ