Της Κωνσταντίνας Θέου,
Κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης, όλοι μας έχουμε παρατηρήσει στο πρόσωπο του συνομιλητή μας ορισμένες ξαφνικές, ασυνήθιστες, επαναλαμβανόμενες κινήσεις, που πολύ πιθανόν να μας φαίνονται περίεργες. Μπορεί, όμως, να μας έχει συμβεί και το αντίθετο: ο συνομιλητής μας να κοιτά την έκφρασή μας με βλέμμα απορίας, αναρωτώμενος αν προσπαθούμε να «του πούμε κάτι» με τη λεγόμενη «γλώσσα του σώματος».
Τα επονομαζόμενα «τικ» που παρατηρούμε ο ένας στον άλλο είναι γρήγορες, επαναλαμβανόμενες μυϊκές κινήσεις που έχουν ως αποτέλεσμα ξαφνικά κι ανεξέλεγκτα τινάγματα ή ήχους. Μπορούν να εμφανιστούν σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του προσώπου, των ώμων, των χεριών και των ποδιών. Ξεκινούν με μια δυσάρεστη αίσθηση που συσσωρεύεται στο σώμα και, συνήθως, είναι ακούσια. Παρόλα αυτά, κάποιες φορές, τα άτομα που τα φέρουν μπορούν να τα καταστείλουν για μικρό χρονικό διάστημα, αν κι αυτό τους προκαλεί ιδιαίτερη δυσφορία. Γενικώς, τα τικ, δεν υποδηλώνουν κάποια σοβαρή διαταραχή κι εμφανίζονται πιο συχνά σε παιδιά ηλικίας 5 έως 10 ετών.
Στην πραγματικότητα, υπάρχουν τρία είδη τικ: η προσωρινή διαταραχή τικ, η επίμονη (χρόνια) διαταραχή τικ και το σύνδρομο Tourette, που έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστό τα τελευταία χρόνια. Μία άλλη διάκριση των τικ είναι αυτή που αφορά τον βαθμό πολυπλοκότητάς τους και τη συμμετοχή των μυών σε αυτά. Τα διακρίνουμε σε απλά και σύνθετα. Τα πιο κοινά είναι τα απλά, τα οποία, ομοίως με τα σύνθετα, χωρίζονται σε άλλα δύο είδη: τα κινητικά και τα φωνητικά. Όπως δηλώνει το όνομά τους, τα κινητικά αφορούν τις κινήσεις του σώματος, ενώ τα φωνητικά περιλαμβάνουν φωνητικές κινήσεις.
Αναλυτικότερα, ως απλά κινητικά τικ μπορούν να χαρακτηριστούν οι κινήσεις του ματιού (όπως το άνοιγμα-κλείσιμο των βλεφάρων), οι μορφασμοί του προσώπου, το σήκωμα του ώμου και τα τραντάγματα του ώμου ή του κεφαλιού. Από την άλλη, ως απλά φωνητικά χαρακτηρίζονται: το επαναλαμβανόμενο καθάρισμα λαιμού, η επαναλαμβανόμενη μυϊκή συστολή των μυών της μύτης, που δημιουργεί τον χαρακτηριστικό ήχο «συναχιού», το γάβγισμα, το γρύλισμα κ.α. Τα σύνθετα κινητικά τικ περιλαμβάνουν: εκφράσεις προσώπου (γκριμάτσες) σε συνδυασμό με σήκωμα ώμου και συστροφή κεφαλιού, άγγιγμα ή όσφρηση αντικειμένου, αναπήδηση, σκύψιμο, στρίψιμο (του κεφαλιού, για παράδειγμα), ενώ τα σύνθετα φωνητικά τικ περιλαμβάνουν: επανάληψη λέξεων ή φράσεων που το ίδιο το άτομο έχει εκφράσει, επανάληψη λέξεων ή φράσεων του συνομιλητή και βωμολοχία.
Τί προκαλεί, όμως, τα τικ; Αυτό δεν είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, πιστεύεται ότι οι συγκεκριμένες κινήσεις οφείλονται σε αλλαγές στα τμήματα του εγκεφάλου που ελέγχουν την κίνηση, ενώ δεν αποκλείεται αυτές να κληρονομούνται από γενιά σε γενιά. Συχνά εμφανίζονται παράλληλα με άλλες διαταραχές, όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής κι υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) ή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ενώ παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα να προκληθούν από τη λήψη ναρκωτικών, όπως η κοκαΐνη ή οι αμφεταμίνες.
Η διάρκεια των ακούσιων αυτών κινήσεων είναι, συνήθως παροδική, με τη βελτίωση να επέρχεται σταδιακά, ενώ, σπανιότερα, η διάρκεια αυτή αντιστοιχεί σε μερικούς μήνες και στη συνέχεια, τα τικ μπορεί να επανέρχονται και να ξαναφεύγουν για αρκετά χρόνια. Στα παιδιά, βελτιώνονται, κατά κύριο λόγο, μετά την εφηβεία.
Συνεπώς, υπάρχει θεραπεία; Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι συμβουλές αυτοβοήθειας, όπως η αποφυγή του άγχους ή της κούρασης, είναι εξαιρετικά χρήσιμες για την αντιμετώπιση των τικ. Ταυτόχρονα, εφαρμόζονται και μέθοδοι διαχείρισης της συμπεριφοράς, έτσι ώστε τα άτομα που τα εμφανίζουν να είναι ικανά να τα ελέγξουν στην καθημερινή τους ζωή. Ονομαστικά, στις θεραπείες αυτές ανήκουν: η θεραπεία αντιστροφής συνήθειας, η ολοκληρωμένη συμπεριφορική παρέμβαση για τικ κι, η έκθεση με πρόληψη απόκρισης (ERP), που στοχεύει στην εξοικείωση του ατόμου με τις δυσάρεστες αισθήσεις που, συχνά, γίνονται αντιληπτές λίγο πριν από ένα τικ, έτσι ώστε το ίδιο το άτομο να σταματήσει την εμφάνισή του. Τελευταία, αλλά εξίσου σημαντική προσθήκη στη θεραπεία των τικ, είναι η χορήγηση ειδικών σκευασμάτων, που χρησιμοποιούνται όταν οι ψυχολογικές θεραπείες καθίστανται αναποτελεσματικές.
Καταλήγοντας, αντιλαμβανόμαστε ότι τα τικ αποτελούν ξαφνικές, επαναλαμβανόμενες σπασμωδικές κινήσεις του νευρικού συστήματος, τις οποίες αδυνατούμε να ελέγξουμε, παρά την αυξημένη συχνότητά τους. Το πρόβλημα έγκειται, τόσο στην αντιαισθητικότητα του φαινομένου, όσο και στη λειτουργικότητά του, όταν βάσει του είδους της κίνησης του τικ, οι πάσχοντες δυσκολεύονται να καταπιούν ή να επικοινωνήσουν με άλλα άτομα. Αυτές είναι κι οι λεγόμενες «σοβαρές περιπτώσεις», που απαιτούν συγκεκριμένη διαχείριση από τον θεράποντα γιατρό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
