Της Γεωργίας Παπαδοπούλου
Η ψυχολογία της μάζας (Crowd Psychology), αποτελεί κλάδο της κοινωνικής ψυχολογίας, εστιάζοντας στην προσέγγιση και εξήγηση της συμπεριφοράς, των σκέψεων και των συναισθημάτων των ατόμων όταν δρουν μαζικά. Υπάρχει πλήθος θεωριών στην κοινωνική ψυχολογία, οι οποίες αποσκοπούν στην εξήγηση των τρόπων με τους οποίους η ψυχολογία ενός πλήθους διαφέρει και αλληλεπιδρά με αυτή των ατόμων μέσα σε αυτό. Ανάμεσα στους κυριότερους θεωρητικούς της ψυχολογία του πλήθους περιλαμβάνονται οι Gustave Le Bon, Sigmund Freud και Gabriel Tarde. Στο παρόν άρθρο θα αναλυθούν οι θεωρίες των Le Bon και Freud.
Ο Γάλλος ιατρός και συγγραφέας Gustave Le Bon μέσα από τις αναλύσεις του, έθεσε τα θεμέλια για την επιστήμη της κοινωνικής ψυχολογίας. Το βιβλίο του “Psychologie des Foules”, που δημοσιεύτηκε το 1895, έχει χαρακτηριστεί ως το πιο επιδραστικό κείμενο ψυχολογίας όλων των εποχών, λόγω της ανάλυσης της συμπεριφοράς του πλήθους και της συμβολής του στην ενίσχυση της δημιουργίας μαζικής πολιτικής του 20ου και 21ου αιώνα. Σύμφωνα με τον Le Bon, στην ψυχολογία του πλήθους κυρίαρχη έννοια, αποτελεί η έννοια της απώλειας. Τα άτομα μέσα στο πλήθος, αποκτούν ανωνυμία, χάνοντας την προσωπική τους ταυτότητα, τις αξίες και τον τρόπο σκέψης τους. Εντός του πλήθους, τα μέλη διέρχονται από μια πορεία τριών σταδίων: της βύθισης, της μετάδοσης και της υπόδειξης.
Στο πρώτο στάδιο βρίσκεται η βύθιση, κατά την οποία τα άτομα καθίστανται ανίκανα να ελέγξουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους, χάνοντας την αίσθηση του εαυτού τους. Στη συνέχεια, επέρχεται η μετάδοση, στην οποία τα μέλη ακολουθούν και ενστερνίζονται άκριτα τις ιδέες και αξίες του πλήθους χωρίς να τις ελέγχουν. Η βύθιση και η μετάδοση οδηγούν το μέλος του πλήθους στην απώλεια των πολιτισμικών του προτύπων. Στο τέλος, βρίσκεται το στάδιο της υπόδειξης. Σ’ αυτό το στάδιο, τα μέλη έχουν «βυθιστεί» μαζικά στη δύναμη του πλήθους, παραμερίζοντας ολιστικά την ταυτότητα και την ατομικότητά τους. Γίνονται μέλη ενός μεγάλου συνόλου, το οποίο αποτελεί ανεξέλεγκτη πηγή ισχύος και τους επιτρέπει να ενεργούν χωρίς κανένα φόβο και ηθικό φραγμό. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ένταξής τους, τα μέλη χάνουν τη συνειδητή πρόσβαση στα εσωτερικά πρότυπα, στα συναισθήματα, στις ιδέες και η δράση τους καταλήγει να κατευθύνεται από το ασυνείδητο.
Σύμφωνα με τον Le Bon, τα πλήθη θα μπορούσαν να εξημερωθούν και να δεσμευθούν υπέρ και όχι κατά του έθνους. Τα πλήθη λόγω της διάπλασης των ταυτοτήτων και των προτύπων των μελών διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη λειτουργία της κοινωνίας.
Ο Βιεννέζος «πατέρας της ψυχανάλυσης» Sigmund Freud, εξήγησε την ψυχολογία των μαζών από μια ψυχαναλυτική προοπτική. Πρότεινε τη δική του ερμηνεία για το συνωστισμό ως ψυχικό φαινόμενο. Για τον ψυχαναλυτή, η άποψη του Le Bon ότι όταν οι άνθρωποι γίνονται μέλη ενός πλήθους, η ατομική τους συνείδηση διαλύεται, θεωρείται ελλιπής. Εν αντιθέσει με τον Le Bon, ο οποίος περιορίστηκε σε μια απλή περιγραφή των πληθών, ο Freud είχε στόχο να εξηγήσει τους λόγους και τις αιτίες της ύπαρξής τους. Το 1921, δημοσίευσε το “Group Psychology and the Analysis of the Ego”. Στο βιβλίο του καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το άτομο ενοποιείται με τη μάζα αυτόματα, χωρίς τη δική του θέληση, υιοθετώντας ασυνείδητα τις ιδέες και τις πεποιθήσεις που υπαγορεύονται από αυτήν.
Σύμφωνα με τον S. Freud, μια μάζα βασίζεται σε παρορμήσεις αγάπης που καθοδηγούνται από δύο βασικές αρχές: την ισότητα μεταξύ των μελών της και την εξάρτηση μεταξύ του ηγέτη και της πλειοψηφίας. Θεωρεί ότι όλα τα είδη μαζών βασίζονται σε συνειδητά καταπιεσμένα ενάντια στα στοχευόμενα και κατ΄επέκταση ασυνείδητα ένστικτα ή παρορμήσεις. Ο Φρόιντ όρισε τον όρο της λίμπιντο ψυχαναλυτικά, ως τη σεξουαλική ορμή, την πρωταρχική δύναμη της σεξουαλικής αγάπης (Έρως). Για τον Βιεννέζο ψυχαναλυτή εν τέλει, η ψυχολογία της μάζας είναι συνυφασμένη με την ψυχολογία του ατόμου, λόγω του ότι οι μάζες συγκρατούνται με λιμπινικούς δεσμούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Crowd psychology, Stephen Reicher, Encyclopedia of Human Behaviour (2 nd ed). Oxford: Elsevier,bbcprisonstudy.org, διαθέσιμο εδώ
- Psychology of Masses in Sigmund Freud’s Interpretation , Nikolay Angelov Tsenkov, International e-Conference on Studies in Humanities and Social Sciences, centerprode.com ,διαθέσιμο εδώ
