Toυ Ελευθέριου Χονδρού,
Η ανακοίνωση της Ursula von der Leyen για την εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τους δημοσιονομικούς περιορισμούς της Ε.Ε. σηματοδοτεί μια στροφή στην ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική. Η απόφαση αυτή δεν είναι απλώς μια τεχνική προσαρμογή των κανόνων, αλλά μια σαφής αναγνώριση της μεταβαλλόμενης γεωπολιτικής πραγματικότητας και των νέων προτεραιοτήτων της Ένωσης. Η Ελλάδα, ως μια από τις χώρες με σταθερά υψηλές αμυντικές δαπάνες, βρίσκεται σε θέση να επωφεληθεί σημαντικά από αυτήν την αλλαγή, αν και τα οφέλη δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρα.
Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, έχει ιστορικά υψηλές αμυντικές δαπάνες, οι οποίες διατηρούνται μεταξύ 2,5% και 3% του ΑΕΠ—ποσοστά πολύ υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η εξαίρεση αυτών των δαπανών από τους αυστηρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς σημαίνει ότι το ελληνικό κράτος μπορεί να συνεχίσει το εξοπλιστικό του πρόγραμμα χωρίς να χρειάζεται να περιορίσει άλλες κρίσιμες δημόσιες δαπάνες ή να αυξήσει τη φορολογία. Στη θεωρία, αυτό δημιουργεί περιθώριο για πολιτικές που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ανάπτυξη, όπως μειώσεις φόρων ή αύξηση επενδύσεων σε τομείς όπως η ενέργεια και οι υποδομές.
Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Αν και οι αμυντικές δαπάνες δεν θα υπολογίζονται πλέον στο δημοσιονομικό έλλειμμα, η χρηματοδότησή τους εξακολουθεί να αποτελεί μια πρόκληση. Εάν καλυφθούν μέσω δανεισμού, αυτό θα αυξήσει το δημόσιο χρέος, το οποίο ήδη βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Η Ελλάδα έχει δεσμευτεί σε ένα πλαίσιο δημοσιονομικής προσαρμογής που προβλέπει περιορισμούς στην αύξηση των καθαρών δαπανών της—3,7% για το 2025, με σταδιακή αποκλιμάκωση τα επόμενα χρόνια. Συνεπώς, ενώ υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία, η συνολική δημοσιονομική στρατηγική πρέπει να παραμείνει προσεκτικά ισορροπημένη.
Η ανακοίνωση της von der Leyen δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά εντάσσεται σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή στρατηγική. Η Ε.Ε. επιδιώκει να ενισχύσει την αμυντική της αυτάρκεια και να μειώσει την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ. Ο Olaf Scholz, από τη μεριά της Γερμανίας, υποστήριξε επίσης την ανάγκη εξαίρεσης των αμυντικών δαπανών, γεγονός που υποδηλώνει ότι η Γερμανία και άλλες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης σκοπεύουν να αυξήσουν τις επενδύσεις τους στην άμυνα. Αυτό έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις προηγούμενες δημοσιονομικές πολιτικές της Ε.Ε., οι οποίες εστίαζαν κυρίως στη μείωση των ελλειμμάτων και στη δημοσιονομική πειθαρχία.
Η αλλαγή αυτή, ωστόσο, δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των εσωτερικών πολιτικών επιλογών. Οι ΗΠΑ πιέζουν εδώ και χρόνια τα ευρωπαϊκά κράτη να αναλάβουν μεγαλύτερο μερίδιο των στρατιωτικών δαπανών, καθώς η Ουάσιγκτον στρέφει την προσοχή της προς την περιοχή του Ειρηνικού και τον ανταγωνισμό με την Κίνα. Η πίεση αυτή, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην Ουκρανία και τις αυξανόμενες εντάσεις με τη Ρωσία, έχουν καταστήσει σαφές ότι η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει τις αμυντικές της δυνατότητες.
Μια ακόμη ενδιαφέρουσα πτυχή της υπόθεσης είναι η επίδραση της εξαίρεσης των αμυντικών δαπανών στη βιομηχανία. Καθώς τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αυξάνουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες, θα υπάρξει μια σημαντική ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Η von der Leyen έκανε λόγο για «κοινά ευρωπαϊκά επενδυτικά προγράμματα», τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία νέων τεχνολογιών και στην ανάπτυξη εγχώριων βιομηχανικών δυνατοτήτων. Αν και η Γερμανία δήλωσε ότι θα συνεχίσει να αγοράζει στρατιωτικό εξοπλισμό από τις ΗΠΑ, είναι σαφές ότι η Ευρώπη επιδιώκει να αποκτήσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία στον τομέα αυτό.
Παρά τα προφανή πλεονεκτήματα, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το μεγάλο ερώτημα: είναι αυτή η εξαίρεση μια λύση ή απλώς ένας τρόπος να μετατεθεί το πρόβλημα στο μέλλον; Το γεγονός ότι οι αμυντικές δαπάνες δεν θα υπολογίζονται στο έλλειμμα δεν σημαίνει ότι δεν έχουν πραγματικό οικονομικό κόστος. Αν οι χώρες της Ε.Ε. αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες, χωρίς να συνοδεύσουν αυτή την πολιτική με αντίστοιχη ανάπτυξη εσόδων, το δημόσιο χρέος τους θα συνεχίσει να αυξάνεται. Η Ε.Ε. έχει δεσμευτεί στη σταδιακή μείωση του χρέους των κρατών-μελών, όμως η νέα αυτή πολιτική θα μπορούσε να δημιουργήσει ασυμβατότητες με τον ίδιο της τον στόχο.
Ειδικά για την Ελλάδα, το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα αξιοποιηθεί αυτή η νέα δημοσιονομική ευελιξία. Θα κατευθυνθεί αποκλειστικά στην άμυνα ή θα δημιουργηθεί περιθώριο για επενδύσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις; Υπάρχει δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί μέρος των διαθέσιμων πόρων για την ενίσχυση της τεχνολογικής και βιομηχανικής ανάπτυξης, ώστε η χώρα να αποκτήσει μια πιο ανταγωνιστική οικονομία στον τομέα της άμυνας; Οι αποφάσεις που θα ληφθούν τους επόμενους μήνες θα καθορίσουν εάν αυτή η εξαίρεση θα είναι ένα πραγματικό πλεονέκτημα ή απλώς ένας προσωρινός δημοσιονομικός ελιγμός.
Σε κάθε περίπτωση, η Ε.Ε. βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η πολιτική που εφαρμόζεται τώρα θα διαμορφώσει όχι μόνο τις οικονομικές συνθήκες των κρατών-μελών, αλλά και τη θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ρήτρα διαφυγής στους προϋπολογισμούς για την άμυνα: Πώς το σχέδιο της Κομισιόν επηρεάζει την Ελλάδα, Ναυτεμπορική, διαθέσιμο εδώ
- Πόσο θα ωφεληθεί η Ελλάδα από την εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα, Capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αμυντικές δαπάνες: Την εξαίρεσή τους από τους κανόνες για το έλλειμμα προτείνει και ο Όλαφ Σολτς, Πρώτο Θέμα, διαθέσιμο εδώ
- Η Κομισιόν προτείνει εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τους δημοσιονομικούς κανόνες, Η Καθημερινή διαθέσιμο εδώ
