Του Κωνσταντίνου Αρβανίτη,
Τα στάδια της αυτοκτονικής συμπεριφοράς
Αν και ιδιαίτερα δυσάρεστη, η αυτοκτονικότητα περιλαμβάνει και ενσωματώνει ένα πολύ μεγάλο σύνολο παθολογικών συμπεριφορών από μόνη της. Όταν λέμε αυτοκτονικότητα, μπορεί να αναφερόμαστε στον αυτοκτονικό ιδεασμό, στην αυτοκτονική πρόθεση, στις απόπειρες αυτοκτονίας, δηλαδή σε αυτοτραυματικές συμπεριφορές που διεξάγονται με την πρόθεση της πρόκλησης του θανάτου και, τέλος, στην ίδια την αυτοκτονία. Ας δούμε, αρχικά, τα στάδια της αυτοκτονικής συμπεριφοράς.
Στο πρώτο στάδιο, μπορεί να υπάρχουν σκέψεις θανάτου, σαν «ευχές», συνήθως όταν κάποιος πιέζεται πολύ ή νιώθει πως βρίσκεται σε αδιέξοδο. Αυτό, όμως, δε σημαίνει απαραίτητα πως η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο. Στο δεύτερο στάδιο, υπάρχει ο αυτοκτονικός ιδεασμός, δηλαδή συγκεκριμένες σκέψεις θανάτου («σκέφτομαι να δώσω τέλος στη ζωή μου, με φαντάζομαι ότι πέφτω από το μπαλκόνι»), ενώ σε ακόμα πιο προχωρημένο στάδιο, το άτομο έχει αρχίσει να έχει πλάνο και να σκέφτεται πώς να το υλοποιήσει για να δώσει τέλος στη ζωή του. Ψάχνει π.χ. πού μπορεί να βρει χάπια ή πώς να προμηθευτεί όπλο. Αυτά τα στάδια μπορεί να συνυπάρχουν και σε μια αγχώδη διαταραχή ή σε μια αδυναμία του ατόμου να βρει λύση στα προβλήματά του – δεν σημαίνουν δηλαδή απαραίτητα ότι σκέφτεται να δώσει τέλος στη ζωή του. Το τελευταίο στάδιο, όμως, το πιο ανησυχητικό, όταν το παρατηρήσουμε σε κάποιον θα πρέπει να ενεργοποιηθούμε, ειδικά αν πρόκειται για κάποιο άτομο που έχει ιστορικό με προηγούμενες απόπειρες. Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να παρέμβουμε άμεσα. Το άρθρο αυτό ασχολείται κυρίως με το δεύτερο στάδιο της αυτοκτονικής συμπεριφοράς, δηλαδή τον αυτοκτονικό ιδεασμό.
Τι είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός;
Πρόκειται για ένα σύμπτωμα που εμφανίζεται με τη μορφή ιδεών αυτοκτονίας, συνήθως σε άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη. Δεν υπάρχει ακόμα μια παγκόσμια αποδοχή για τον ορισμό του. Χωρίζεται σε παθητικό και ενεργητικό, οπού ο πρώτος αναφέρεται σε μια ιδέα αυτοκτονίας, χωρίς να υπάρχει πραγματική πρόθεση και ο δεύτερος αναφέρεται σε σχέδια και πρόθεση αυτοκτονίας.
Βιολογικά, υποθέτουμε πως ο αυτοκτονικός ιδεασμός προκαλείται από ανωμαλίες σε δύο δίκτυα του εγκεφάλου. Το πρώτο δίκτυο περιλαμβάνει δύο περιοχές στο πρόσθιο μέρος του εγκεφάλου, τον διάμεσο και πλευρικό κοιλιακό προμετωπιαίο λοβό και τις συνδέσεις τους με άλλα μέρη του εγκεφάλου, οι οποίες εμπλέκονται με το συναίσθημα. Το δεύτερο δίκτυο, περιλαμβάνει δύο άλλες περιοχές του εγκεφάλου, τον ραχιαίο προμετωπιαίο λοβό και το κατώτερο μετωπικό σύστημα. Οι αλλαγές σε αυτό το δίκτυο, που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων, τη ρύθμιση συμπεριφοράς και την εύρεση λύσεων σε προβλήματα μπορούν να επηρεάσουν περαιτέρω την κατάσταση, όταν το άτομο έχει ήδη σκεφτεί την αυτοκτονία. Μάλιστα, οι ταυτόχρονες αλλαγές στη δομή, τη λειτουργία, και τη βιοχημεία των δύο δικτύων, μπορούν να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτες αρνητικές σκέψεις, αυξάνοντας κατά πολύ τον κίνδυνο απόπειρας.
Πότε πρέπει να βοηθήσουμε;
Το παράδοξο είναι ότι το σχέδιο αυτοκτονίας εκτελείται, συνήθως, τη χρονική περίοδο, που το άτομο δείχνει να έχει επανακτήσει τις δυνάμεις του, ψυχικές και σωματικές. Οφείλουμε, λοιπόν, να θορυβούμαστε από ξαφνικές θετικές αλλαγές της διάθεσης ενός ατόμου που γνωρίζουμε ότι μέχρι προσφάτως είχε αυτοκτονικούς ιδεασμούς.
Τι κάνουμε για να αποφευχθεί μια αυτοκτονία;
Ορισμένες ενέργειες που ενδείκνυνται να λάβουμε για να βοηθήσουμε ένα άτομο να αποφύγει να κάνει κακό στον εαυτό του φαίνονται παρακάτω:
- Δείχνουμε ενδιαφέρον για την κατάστασή του.
- Ρωτάμε ευθέως αν το άτομο σκέφτεται να βάλει τέλος στη ζωή του —αυτό δεν επηρεάζει την πιθανότητα να το κάνει όντως.
- Συζητάμε για την αυτοκτονία με το άτομο, δίνοντάς του το μήνυμα ότι είμαστε ανοικτοί να ακούσουμε τις σκέψεις του και δε φοβόμαστε να πούμε τη λέξη «αυτοκτονία».
- Είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε πραγματικά τι έχει να μας πει. Ζητάμε να μας πει τι αισθάνεται. Δεν τον διακόπτουμε όσο «ανοίγεται».
- Αποφεύγουμε τις συγκρούσεις μαζί του για το αν κάτι είναι σωστό ή λάθος. Δεν κάνουμε υποδείξεις για το πώς πρέπει να αισθάνεται.
- Μένουμε ψύχραιμοι, εάν ομολογήσει, ότι σκέπτεται να τερματίσει τη ζωή του.
- Δίνουμε ελπίδα για το μέλλον.
- Δε δίνουμε υποσχέσεις που δε μπορούμε να κρατήσουμε.
- Συνεργαζόμαστε με άλλα άτομα, συγγενικά ή φιλικά.
- Δε θεωρούμε, σε καμία περίπτωση, ότι πρέπει να διαφυλάξουμε τις σκέψεις περί αυτοκτονίας, τις οποίες μας εκμυστηρεύτηκε το άτομο. Δεν αποτελούν «προσωπικά δεδομένα». Συχνά, η ομολογία αυτοκτονικού ιδεασμού είναι η τελευταία προσπάθεια του ατόμου να ζητήσει βοήθεια.
- Προσπαθούμε να πείσουμε το άτομο να ζητήσει βοήθεια από ψυχίατρο, νοσοκομείο ή ψυχιατρική κλινική. Εάν είναι δυνατό, το συνοδεύουμε στο γιατρό μαζί με κάποιο συγγενικό πρόσωπο.
Συνεπώς, είναι εύκολα αντιληπτό ότι οι αυτοκτονικοί ιδεασμοί θα πρέπει να μας θορυβούν και να μην τους αμελούμε. Ιδιαίτερα, εάν πρόκειται για άτομο με ιστορικό κατάθλιψης ή που έχει αποπειραθεί να κάνει κακό στον εαυτό του στο παρελθόν, κάτι τέτοιο θα έπρεπε να μας κινητοποιεί ακόμη περισσότερο. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, θα πρέπει να απευθυνόμαστε σε κάποιον σύμβουλο ψυχικής υγείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Aυτοκτονικός Ιδεασμός: Εγκεφαλική δραστηριότητα και κλινική αξιολόγηση, psychopedia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτοκτονικότητα: Τα πρώτα σημάδια και η αντιμετώπιση, in2life.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτοκτονικός ιδεασμός (πρώιμη παρέμβαση), noesi.gr, διαθέσιμο εδώ
