Της Αλεξάνδρας Μαστοράκη,
Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών συνιστά ένα από τα ιστορικότερα πολεμικά επεισόδια στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αν και διήρκησε ελάχιστα, από τις 5 μέχρι τις 10 Ιουνίου του 1967, η σύρραξη άσκησε πολυδιάστατη επιρροή στο διεθνές βεληνεκές, με την μεταβολή της πολιτικής γεωγραφίας της περιοχής και τον ισχυρό αντίκτυπο τόσο στις διακρατικές αλληλεπιδράσεις και στις στρατηγικές πορείες των κρατών όσο και στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η ιστορική αφήγηση θέτει ως εναρκτήριο σημείο το έτος 1948 -20 περίπου χρόνια πριν το ξέσπασμα του πολέμου- που σηματοδοτεί την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Η εδραίωση του νέου κρατικού δρώντα στην περιοχή φαίνεται να μην ευχαρίστησε ιδιαίτερα τις γείτονες αραβικές χώρες, οι οποίες αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την κρατική υπόσταση του Ισραήλ, ενώ οι διακρατικές τους επαφές με τη νέα κρατική οντότητα χαρακτηρίζονταν κυρίως από ένταση και αντιπαλότητα. Η αρχική φιλοπόλεμη διάθεση είχε εξελιχθεί μάλιστα και σε πόλεμο που μετέβαλε τα δεδομένα στο διεθνές σύστημα, καθώς προκάλεσε μεταξύ άλλων πλήθος προσφυγικών ροών.
Μελετώντας την επερχόμενη χρονική περίοδο, φαίνεται ότι η πολεμική σύγκρουση όχι μόνο συνεχίστηκε αλλά και εδραιώθηκε ως πρακτική μεταξύ αραβικών χωρών και Ισραήλ, καθιστώντας διαχρονικά μάταια κάθε προσπάθεια ειρηνοποίησης. Κατά τη δεκαετία του 1960, ο συνασπισμός των αραβικών χωρών υπό την ηγεσία της Αιγύπτου, της Συρίας και της Ιορδανίας, αποπειράθηκε να ανακτήσει τα χαμένα του εδάφη. Κέντρο των εξελίξεων αλλά και υπέρμαχος και πρωτοστάτης του αραβικού εγχειρήματος υπήρξε ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ, ο Πρόεδρος της Αιγύπτου, προάσπιζε την αναγκαιότητα μιας πλήρους αραβικής ενοποίησης που θα αποτελούσε το κατάλληλο έρεισμα για την ανάδειξη ενός αραβικού εξισορροπητικού συνασπισμού, ενός μηχανισμού συνενωμένων αραβικών κρατών που θα εναντιωνόταν στην ανάδυση της ισραηλινής ισχύος και κυριαρχίας.
Σε αυτό το πλαίσιο σημειώθηκε και το ξέσπασμα του πολέμου, ειδικότερα στις 22 Μαΐου του 1967, οπότε και η εχθρική συσχέτιση μεταξύ Ισραήλ και αραβικών κρατών άγγιξε το ζενίθ της. Εκείνη την ημέρα, η Αίγυπτος έδωσε αντικειμενική αφορμή για γενίκευση της σύγκρουσης, καθώς έκλεισε τη διώρυγα του Σουέζ για τα ισραηλινά πλοία, κίνηση που σαφώς θεωρήθηκε προκλητική προς τον αντίπαλο. Μια εβδομάδα αργότερα η Αίγυπτος, ο πρωτεργάτης της σύγκρουσης, είχε την δηλωμένη στήριξη της Ιορδανίας και της Συρίας, με ταυτόχρονη εντατικοποίηση της μεθοριακής στρατιωτικής παρουσίας τους εναντίον του Ισραήλ.
Η ισραηλινή πλευρά δεν έμεινε άπραγη προς τις προκλήσεις. Η κρατική ηγεσία υπό τον Λεβί Εσκόλ επέλεξε να κινηθεί ευθέως με διεξαγωγή προληπτικής στρατιωτικής επιχείρησης εναντίον των αντιπάλων. Να σημειωθεί εδώ ότι σε όρους στρατηγικής, ο προληπτικός πόλεμος συνιστά πόλεμο ή στρατιωτική ενέργεια που διεξάγει ένας δρων με στόχο την αποτροπή ενός ουδέτερου ή εμπόλεμου μέρους να αποκτήσει επιθετική ικανότητα εναντίον του δρώντος. Η πρωτοβουλία έγινε πραγματικότητα και, στις 5 Ιουνίου όπως σημειώθηκε και εισαγωγικά, το Ισραήλ ώθησε και επισήμως την έναρξη του πολέμου, εξαπολύοντας μια καταστροφική αεροπορική επιδρομή που διέλυσε την πλειονότητα των βάσεων της αιγυπτιακής αεροπορίας.
Η πολεμική δραστηριότητα διεξήχθη σε τρία βασικά μέτωπα: το αιγυπτιακό, το συριακό και το ιορδανικό. Αυτό δεν αποτέλεσε δυσχέρεια για τις ενέργειες του Ισραήλ, καθώς η σχετική ισχύς του αναλογικά των αντιπάλων αντανακλούσε την υπεροχή του σε κάθε επίπεδο: στρατιωτικό, τεχνολογικό και στρατηγικό. Έτσι, ο ισραηλινός στρατός, αισθητά πιο λειτουργικός και αποτελεσματικότερος, δεν αντιμετώπισε ιδιαίτερα κωλύματα, εξασφαλίζοντας γρήγορα τον έλεγχο μεγάλων τμημάτων των εδαφικών επικρατειών. Στο μέτωπο της Σινά, οι ισραηλινοί στρατιώτες προχώρησαν γρήγορα και το κατέλαβαν, ενώ συγχρόνως ισραηλινές δυνάμεις όδευαν και προς τη Λωρίδα της Γάζας. Εντούτοις, στο μέτωπο του Γκολάν, ο ισραηλινός στρατός δοκίμασε μια αρκετά δυσμενή πολεμική φάση, καθώς διεξήγαγε μια σειρά σφοδρών μαχών εναντίον των συριακών δυνάμεων, ώστε να καταφέρει να καταλάβει τελικά την περιοχή, η οποία αποτελούσε καίρια βλέψη του Ισραήλ λόγω της υψηλής στρατηγικής της σημασίας. Αναφορικά με το ιορδανικό μέτωπο, οι ισραηλινές δυνάμεις κατόρθωσαν να προσεγγίσουν μέχρι και την Δυτική Όχθη και την Ιερουσαλήμ
Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών απέφερε αποτελέσματα με ισχυρό κοινωνικοπολιτικό αντίκτυπο στα μεσανατολικά πράγματα. Μετά τη λήξη της σύγκρουσης, το Ισραήλ είχε αποσπάσει μια εκτενή περιοχή που περιλαμβάνει το Σινά, τη Γάζα, τη Δυτική Όχθη και τα Υψίπεδα του Γκολάν. Αυτές οι εδαφικές κτήσεις τροποποίησαν την τάξη πραγμάτων, ενισχύοντας σημαντικά τη στρατηγική θέση του Ισραήλ. Στον αντίποδα, η συντριπτική ήττα των αραβικών κρατών επέφερε σοβαρή αναταραχή στα εσωτερικά των κρατών, κάτι που επηρέασε άμεσα τις πολιτικές και τις κυβερνήσεις τους. Η Αίγυπτος αποτέλεσε, για παράδειγμα, μια περίπτωση κράτους που ανέλαβε την επαναπροσέγγιση του ζητήματος των σχέσεων με Ισραήλ, με την εκκίνηση διαδικασιών ειρηνικής επίλυσης μέσω της διπλωματίας, με τον τρίτο Πρόεδρο της Αιγύπτου Ανουάρ Σαντάτ να είναι ο πρώτος αραβικός ηγέτης που αναγνώρισε το Ισραήλ το 1979.
Η κληρονομιά του Πολέμου των Έξι Ημερών είναι ακόμη αισθητή στα σημερινά πολιτικά δεδομένα της περιοχής. Οι κατακτημένες περιοχές συνέχισαν να αποτελούν πηγή διαμάχης, ενώ η εχθρικές σχέσεις του Ισραήλ με τους Παλαιστίνιους συνεχίζονται μέχρι σήμερα με ανάλογη ένταση. Η πολιτική ανασφάλεια και η κρατική ευθραυστότητα, οι προσφυγικές ροές και οι ένοπλες συγκρούσεις χαρακτηρίζουν την περιοχή μέχρι σήμερα. Το μεσανατολικό αποτελεί μάλιστα διαχρονικό σημείο ενδιαφέροντος για την διεθνή κοινότητα, συγκεκριμένα διεθνείς οργανισμοί όπως, ο ΟΗΕ έχουν επανειλημμένα αποπειραθεί να μεσολαβήσουν για την οριστική επίλυση της σύγκρουσης, αλλά οι προτάσεις που έπεσαν στο τραπέζι από πλευράς των ειρηνοποιών έχουν συχνά χαρακτηριστεί ανεπαρκείς. Οι ρίζες της διαμάχης είναι βαθιές ενώ οι θρησκευτικές και πολιτισμικές παράμετροι-διαφορές περιπλέκουν περισσότερο την κατάσταση.
Συμπερασματικά, ο Πόλεμος των Έξι Ημερών δεν έμεινε στην ιστορία ως μια απλή στρατιωτική σύρραξη, αλλά υπήρξε καμπή για την διαμόρφωση της μελλοντικής διακρατικής τάξης στη Μέση Ανατολή. Οι πολιτικές του συνέπειες εξακολουθούν να είναι παράγοντες σαφούς επιρροής στην εξεταζόμενη περιοχή, αλλά και στην παγκόσμια πολιτική, εάν αναλογιστούμε την έμφαση που αποδίδεται στο μεσανατολικό διαχρονικά από τις πλέον αναγνωρισμένες αρχές της διεθνούς κοινότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Churchill Randolph (2009), Ο πόλεμος των έξι ημερών, (μτφρ. Κασταναράς Γιάννης, επιμ. Στεργιόπουλος Βαγγέλης), εκδ. Γκοβόστης
- Συλλογικό έργο (1998), Στρατιωτική ιστορία, ο πόλεμος των έξι ημερών, εκδ. Γκοβόστης
- Ο Πόλεμος των 6 ημερών- Αφιέρωμα, sansimera.gr, διαθέσιμο, εδώ
- Η Αμερικανική πολιτική και ο πόλεμος των έξι ημερών, lib.uom.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο Πόλεμος των 6 ημερών: Η κεραυνοβόλος ισραηλινή επίθεση, in.gr, διαθέσιμο εδώ
