Του Γιώργου Τσακμάκη,
Οι παραφυσικές διαστάσεις του ύπνου
Ο ύπνος… η απόλυτη κατάσταση ηρεμίας που τόσο έχει δοξαστεί στα λαϊκά νανουρίσματα. Τόσο μεγάλη ήταν η αξία του ως ύψιστης μορφής ανάπαυσης και ξεκούρασης για την ανάπτυξη του πολιτισμού, που θεοποιήθηκε στην αρχαία ελληνική μυθολογία από τον Ύπνο, γιο της Νύκτας και του Θανάτου αλλά και από τον γιο του Ύπνου, τον Μορφέα. Η άμεση συσχέτιση, μάλιστα, του ύπνου με υπερφυσικές δοξασίες δεν παρατηρήθηκε μόνο στη χώρα μας αλλά και σε πληθώρα πολιτισμών. Ποιος μπορεί να αγνοήσει τη θεωρία του Ονειροχρόνου που έχουν αναπτύξει οι Αβορίγινες, οι ιθαγενείς της Αυστραλίας; Σύμφωνα με αυτούς, κατά τη διάρκεια του ύπνου ο άνθρωπος μεταφέρεται σε μια παράλληλη πνευματική πραγματικότητα στην οποία συνδιαλέγονται με προγονικά πνεύματα και λαμβάνουν καθοδηγήσεις για το μέλλον τους.
Δεν είναι, όμως, φοβερό το γεγονός ότι ο ύπνος (που μάλλον αποτελεί περιττή πολυτέλεια για τους φοιτητές ιατρικής κατά τη διάρκεια της εξεταστικής) μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο στην περίπτωση της Αφρικανικής Τρυπανοσωμίωσης;
Επιδημιολογία
H συγκεκριμένη ασθένεια προκαλείται από ένα πρωτόζωο το οποίο μεταδίδεται συνήθως με το τσίμπημα από τη μύγα Τσε Τσε. Οι συγκεκριμένες μύγες είναι ενδημικές στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής, μιας περιοχής που περιλαμβάνει κράτη όπως τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκο, την Κένυα, την Ουγκάντα, τη Νηγηρία και την Τανζανία (σε δημοφιλέστατους προορισμούς δηλαδή για σαφάρι και περιήγηση στην άγρια φύση). Συνολικά, υπολογίζεται ότι 24 κράτη της Αφρικής είναι ευάλωτα στην Αφρικανική Τρυπανοσωμίωση με κυριότερο το Κονγκό. Εκτός από το τσίμπημα της μύγας Τσε Τσε, άλλοι πιθανοί τρόποι διάδοσης της συγκεκριμένης ασθένειας είναι η μετάδοση μέσω λανθασμένης μετάγγισης αίματος από φορέα της ασθένειας, οι επαναχρησιμοποιημένες βελόνες και η σεξουαλική επαφή. Μάλιστα, μπορεί να διαδοθεί και από τη μητέρα στο έμβρυο διαμέσω του πλακούντα.
Συμπτώματα της ασθένειας
Στα αρχικά στάδια της λοίμωξης, το πρωτόπλασμα της ασθένειας πολλαπλασιάζεται στον υποδόριο ιστό, το αίμα και τη λέμφο. Σε αυτή τη φάση της νόσου, το άτομο που προσβλήθηκε εμφανίζει πυρετό, πονοκέφαλο και έντονο άλγος στις αρθρώσεις.
Η δεύτερη φάση της νόσου αρχίζει όταν το πρωτόπλασμα καταφέρνει να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ). Με αυτόν τον τρόπο διαταράσσεται η λειτουργία του εγκεφάλου και ως αποτέλεσμα, ο πάσχων εμφανίζει νευρολογικές και ψυχολογικές διαταραχές, όπως διαταραχές συμπεριφοράς, διαταραχές στις αισθήσεις και απώλεια συντονισμού των κινήσεων σε διάφορα μέρη του σώματος.
Το επόμενο στάδιο της νόσου χαρακτηρίζεται από διαταραχές στο πρόγραμμα ύπνου του πάσχοντα. Ειδικότερα, οι πάσχοντες εμφανίζουν έντονη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά και αδυναμία να παραμείνουν κοιμισμένοι κατά τη διάρκεια της νύκτας, με αποτέλεσμα να έχουν διαλειμματικό ύπνο, λόγω τροποποιήσεων των σταδίων REM του ύπνου. Με την πάροδο του χρόνου εμφανίζουν όλο και εντονότερες διακυμάνσεις στο πρόγραμμα ύπνου με ολοένα και μεγαλύτερη υπνηλία. Τελικά, οι ασθενείς οδηγούνται σε κόμμα και αν δεν τους χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία, προκαλείται θάνατος.
Διάγνωση της νόσου
Η διάγνωση μπορεί να γίνει, καταρχάς, μέσω εξετάσεων στον ορό του αίματος με στόχο την πιθανή ανίχνευση του πρωτοζώου που προκαλεί την εμφάνιση της αφρικανικής τρυπανοσωμίωσης. Αυτή η μέθοδος είναι επιτυχής, καθώς ήδη από τα πρώτα στάδια της νόσου το πρωτόζωο πολλαπλασιάζεται στο πλάσμα του αίματος. Στους δείκτες της εξέτασης αίματος μπορεί να συνεπικροτήσει και η μικροσκοπική ανάλυση του αίματος με στόχο τον εντοπισμό του πρωτοζώου.
Στα κάπως πιο προχωρημένα στάδια της νόσου μπορεί να φανεί χρήσιμη και η ανάλυση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, του υγρού που κυκλοφορεί ανάμεσα στη μέση και την εσωτερική μήνιγγα του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού.
Για να προληφθεί η νόσος στα αρχικά στάδια της πριν διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, είναι απαραίτητος ο τακτικός δειγματοληπτικός έλεγχος των κατοίκων στις περιοχές με υψηλή επικινδυνότητα για διάδοση της νόσου. Έτσι, θα μπορέσει να χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία για τα πρώιμα στάδια της νόσου, όπως η ενδομυϊκή χορήγηση πενταμιδίνης και η ενδοφλέβια χορήγηση σουραμίνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Human African (sleeping sickness), World Health Organization, διαθέσιμο εδώ
- African Trypanosomiasis (African Sleeping Sickness), Johns Hopkins Medicine, διαθέσιμο εδώ
