Του Νίκου Αντωνάκη,
Όπως συνηθίζεται να λέγεται, η απόπειρα αποτελείται από δύο στοιχεία: ένα αντικειμενικό κι ένα υποκειμενικό. Το αντικειμενικό στοιχείο αποτελεί η αρχή εκτέλεσης του εκάστοτε εγκλήματος (βλ. τη διατύπωση του άρθρου 42 παρ. 1 ΠΚ), ενώ το υποκειμενικό συνιστά ο δόλος τέλεσης του ολοκληρωμένου εγκλήματος. Έτσι, η απόπειρα φαίνεται να αποτελεί εγκληματικό τύπο με κολοβή αντικειμενική υπόσταση, αλλά με πλήρη υποκειμενική επικάλυψη. Ο λόγος, εξάλλου, για τον οποίο προβλέπεται μειωμένη ποινή για ένα έγκλημα που έμεινε σε στάδιο απόπειρας είναι ακριβώς ότι αυτό εμπεριέχει μειωμένο άδικο σε σχέση με την ολοκληρωμένη αξιόποινη πράξη, αφού η ενοχή εμφανίζεται να είναι ίδια. Το αν ο δόλος στην απόπειρα είναι υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου ή όχι αποτελεί συνάρτηση του κατά πόσο δέχεται κανείς την ύπαρξη αυτών των στοιχείων ή αν, αντίθετα, τα απορρίπτει. Όπως και να έχει, το ανωτέρω είναι ένα ζήτημα που δεν μπορεί να αναπτυχθεί εδώ. Αντιθέτως, στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε εκτενώς με το αντικειμενικό στοιχείο της απόπειρας, ήτοι την έννοια της αρχής εκτελέσεως ειδικά στο έγκλημα, όμως, της κλοπής.
Το έγκλημα της κλοπής, όπως αυτό τυποποιείται στο άρθρο 372 ΠΚ, αρχίζει ως εξής: «Όποιος αφαιρεί ξένο (ολικά ή εν μέρει) κινητό πράγμα από την κατοχή άλλου…». Παρατηρεί κανείς εξαρχής ότι κεντρικό ρόλο στην εν λόγω εγκληματική πράξει διαδραματίζει η έννοια της «αφαίρεσης». Κατά την (απολύτως) κρατούσα γνώμη στη θεωρία και τη νομολογία, η αφαίρεση αποτελείται από δύο τμήματα: τη θραύση της παλαιάς κατοχής και τη θεμελίωση νέας στο δράστη. Επομένως, στο μεσοδιάστημα από τη θραύση μέχρι τη θεμελίωση της νέας κατοχής υπάρχει απόπειρα του εγκλήματος. Εξάλλου, απόπειρα κλοπής συνιστά εξίσου και η προσπάθεια θραύσης της παλαιάς κατοχής, αφού αυτή η τελευταία αποτελεί τμήμα της αντικειμενικής υπόστασης του εν λόγω εγκλήματος.
Εδώ, ωστόσο, αρχίζουν να ανακύπτουν ερμηνευτικά ζητήματα. Ειδικότερα, ερωτάται πότε αρχίζει κάποιος να αφαιρεί ένα πράγμα, πότε ξεκινάει δηλαδή η προσπάθεια θραύσης της παλαιάς κατοχής. Στο ερώτημα αυτό έχουν δοθεί διαφορετικές απαντήσεις. Ας δούμε κάποιες από αυτές. Σύμφωνα με μία άποψη (Συμεωνίδου-Καστανίδου, Nova Criminalia, No 8, 2020), η αρχή εκτέλεσης του εγκλήματος της κλοπής συμπίπτει με την απομάκρυνση του επίμαχου κινητού πράγματος. Κατ’ άλλη πάλι γνώμη (Παρασκευόπουλος, Τα θεμέλια του Ποινικού Δικαίου, σ. 292-293) η τελευταία εντοπίζεται στην κίνηση του χεριού του δράστη προς την τσέπη του παθόντος. Μια τρίτη γνώμη (Μπιτζιλέκης, Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, σ. 88-89) υποστηρίζει ότι η λύση δεν μπορεί να είναι ενιαία, αλλά εξαρτάται από τη φυσική-κοινωνική αντίληψη των πραγμάτων. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται κατά τον συγγραφέα μια «έμπρακτη αμφισβήτηση της σχέσης του κατόχου με τα ξένα πράγματα», η οποία, συνεχίζει, εκδηλώνεται συχνά (αλλά όχι πάντα) με την αναζήτηση των προς αφαίρεση πραγμάτων στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου χώρου.
Ξεκινώντας κανείς από τις δύο πρώτες απόψεις, αξίζει να σταθούμε στο ότι και οι δυο συγγραφείς ασπάζονται ως προς την έννοια της αρχής εκτέλεσης την τυπική αντικειμενική θεωρία. Κατά τη θεωρία αυτή, αρχή εκτέλεσης υπάρχει από τη στιγμή που ο δράστης αρχίζει να εκτελεί την περιγραφόμενη στο νόμο πράξη. Ισχύει, συνεπώς, η εξίσωση απόπειρα=πράξη αντικειμενικής υπόστασης. Η κατασκευή αυτής της θεωρίας τείνει ουσιαστικά στο να περιορίσει ορισμένες αρνητικές συνέπειες μιας πιο διευρυμένης θεωρίας, της ουσιαστικής αντικειμενικής. Η διάσταση όμως των απόψεων μεταξύ των ανωτέρω οπαδών της τυπικής αντικειμενικής θεωρίας πρέπει να μας οδηγήσει στο εξής συμπέρασμα: Ότι ούτε η τυπική αντικειμενική θεωρία μπορεί, τελικά, να μας απαντήσει με ασφάλεια στο ερώτημα ποια πράξη συνιστά πράξη αντικειμενικής υπόστασης. Γιατί, κατά την ίδια λογική, δε συνιστά αρχή εκτέλεσης κλοπής και το άγγιγμα του αντικειμένου, η παραβίαση του συστήματος προστασίας του, το ψάξιμο αυτού σε έναν χώρο; Επίσης, γιατί δε συνιστά αρχή εκτέλεσης του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας η σκόπευση του θύματος με το όπλο;
Σε αυτό το σημείο δεν θα μπορούσε κανείς παρά να συμφωνήσει με τη θέση του Μυλωνόπουλου (Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, σ. 700 επ.), ότι δηλαδή, η τυπική αντικειμενική θεωρία μπορεί να προσφέρει ικανοποιητικές λύσεις μόνο στα εγκλήματα των οποίων η αντικειμενική υπόσταση τυποποιείται λεπτομερώς στον ποινικό νόμο. Εξάλλου, όπως τονίζει ο Μπιτζιλέκης (Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, σ. 89) «γλωσσικές αναδιατυπώσεις, σαν αυτές που επιχείρησε ο νέος ΠΚ στο άρθρο 42, δεν αλλάζουν σε τίποτε την ουσία του πράγματος ούτε δίνουν απάντηση στο πρόβλημα (ενν. της εύρεσης της αρχής εκτέλεσης στο έγκλημα της κλοπής) παρά τα περί αντιθέτου ισχυριζόμενα από την ΑιτΕκθ».
Μετά από όλα αυτά πρέπει να καταλήξουμε κι εμείς στο ακόλουθο συμπέρασμα: Το αν μια πράξη συνιστά ή όχι απόπειρα γενικά κι απόπειρα κλοπής ειδικά δεν μπορεί να κρίνεται in abstracto, αλλά η σχετική απόφανση πρέπει να λαμβάνεται in concreto με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης. Φυσικά, αυτό δεν ισχύει για τόσο για τις περιπτώσεις όπου η ύπαρξη απόπειρας είναι δεδομένη (π.χ. απομάκρυνση ογκώδους πράγματος και προσπάθεια τοποθέτησής του στο αμάξι του δράστη) όσο για εκείνες όπου τα πράγματα είναι αμφισβητούμενα. Σε κάθε περίπτωση, η υιοθέτηση μόνον της τυπικής αντικειμενικής θεωρίας δεν προσφέρει ικανοποιητική απάντηση, αν δεν αναχθεί κανείς ταυτόχρονα και στις κοινωνικές και συναλλακτικές σχέσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νικόλαος Μπιτζιλέκης, Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2022.
- Μαρία-Καϊάφα Γκμπάντι / Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, Νομική Βιβλιοθήκη, 2022.
- Χρίστος Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, Π.Ν. Σάκκουλας, 2020.
