Του Δημήτρη Ανδριανόπουλου,
Για να χαρακτηρισθεί κάποιος πολίτης ως ενεργός, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της δεκαετίας που διανύουμε. Ως πολιτειότητα ορίζεται η ιδιότητα του να είναι κάποιος πολίτης. Η ενεργός πολιτειότητα προϋποθέτει την ενημέρωση για τα κοινά, τη γνώση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που έχει το άτομο ως πολίτης, την έκφραση των απόψεών του, την απαίτηση για διαφάνεια και δικαιοσύνη, την ενεργή συμμετοχή στις κοινωνικές δράσεις.
Ενεργός πολίτης είναι εκείνος ο οποίος συμμετέχει σε πολιτικές και κοινωνικές δομές διαμόρφωσης απόψεων ή λήψης αποφάσεων, όπως σε πολιτικά κόμματα, συλλόγους, ενώσεις και σωματεία ενώ παράλληλα δεν παύει να διεκδικεί δικαιώματα στον δημόσιο χώρο. Η πολιτειότητα συνδέεται στενά με την εκπαίδευση, καθώς σε μια δημοκρατία προκύπτουν ζητήματα —περιβαλλοντικά, ανθρωπιστικά και κοινωνικά— τα οποία πρέπει να αντιμετωπίζονται από τα άτομα ως ενεργοί πολίτες, που είναι σε θέση να προφυλάξουν τη δημοκρατία και να την «αναζωογονήσουν». «Αυτό που επιβεβαιώνουμε σήμερα είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση ενεργών, δραστήριων και δημιουργικών πολιτών» είχε πει σε ομιλία της στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το 2023, η Pilar Alegria, Υπουργός Παιδείας, Επαγγελματικής Κατάρτισης και Αθλητισμού της Ισπανίας.
Ειδικότερα, το Συμβούλιο καλούσε τα κράτη μέλη να προωθήσουν τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες και τη δημοκρατική πολιτειότητα. Οι εκπαιδευτικοί φορείς κλήθηκαν να προάγουν την αγωγή του πολίτη και να ενισχύσουν την αίσθηση της ταυτότητας και του ανήκειν σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό κι ενωσιακό επίπεδο. Να ενισχύουν τη γνώση και την κατανόηση της ΕΕ και της ιστορίας της, να βοηθούν τους νεοαφιχθέντες στην ΕΕ να αναπτύξουν ικανότητες ώστε να συμμετέχουν ενεργά, να προάγουν το δικαίωμα των παιδιών και των νέων να γίνεται η φωνή τους ακουστή. Να μεριμνούν προκειμένου οι χώροι μάθησης να είναι ασφαλείς κα]ι ανοικτοί σε όλους.
Στο αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα η διδασκαλία της πολιτειότητας, συναντάται με τον όρο «teaching citizenship». Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ανάλογο μάθημα είναι αυτό της «Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής». Έτσι, αποδεικνύεται κι ο σημαίνοντας ρόλος που αποδίδεται στην εκπαίδευση από την ΕΕ για την προαγωγή της ευρωπαϊκής πολιτειότητας.
Μια τακτική που εφαρμόζεται συχνά, έχει να κάνει με τις αλλαγές που επιθυμούμε να δούμε στην κοινωνία να επιδιώκουμε να τις πραγματοποιήσουμε μέσω της εκπαίδευσης. Το ζήτημα είναι αν η εκπαίδευση είναι η μοναδική λύση για την υλοποίηση των αλλαγών. Σε ό,τι αφορά την ενεργό πολιτειότητα, πώς μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος σπουδών του μαθήματος Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής; Οι στόχοι του Α.Π. εστιάζουν στη μετάδοση γνώσεων για τους εθνικούς πολιτικούς θεσμούς (αγνοώντας ευρωπαϊκούς θεσμούς), την ιστορία τους, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών. Οικογένεια, παρέες συνομηλίκων, δημιουργούν ήδη πριν από το σχολείο πολιτική στάση και συμπεριφορά στους νέους.
Επίσης, μέσω της εκπαίδευσης παρουσιάζεται μια ιδανική εικόνα για το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι με αποτέλεσμα, όταν οι νέοι έρθουν σε επαφή, στην ενήλικη ζωή, με την πολιτική διαφθορά, τον κυνισμό, το απρόσωπο των φορέων εξουσίας και τις κοινωνικές ανισότητες να δημιουργούν στάση απάθειας και κουλτούρα αδιαφορίας για όσα πολιτικά γεγονότα διαδραματίζονται.
Ακόμη, ένας σημαντικός παράγοντας ο οποίος επηρεάζει τη διαμόρφωση κουλτούρας συμμετοχής είναι το κλίμα που επικρατεί στον χώρο του σχολείου. Στα περισσότερα σχολεία και στις περισσότερες οι μαθητές δεν συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων ή συμμετέχουν αποσπασματικά, καθώς ακολουθείται τακτική πειθαρχίας των μαθητών. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια δεν καλλιεργείται η ενεργός πολιτειότητα σε πρακτικό επίπεδο οι μαθητές δεν έχουν αυτοπεποίθηση για να συμμετέχουν σε συλλογικές διαδικασίες και δεν είναι σε θέση να σταθούν κριτικά σε πολιτικά μηνύματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ευρωπαϊκή πολιτειότητα και Εκπαίδευση: δύο στρατηγικοί μηχανισμοί ευρωπαϊκής εμβάθυνσης σε δυνητική συμβατότητα (;), Δημήτρης Καλογιάννης, 2019, cier.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
