Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, στο «βασίλειο της Ελλάδας», Πρωθυπουργός ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, η κυβέρνηση Κανελλόπουλου έμελλε να ήταν η τελευταία πριν την επιβολή στρατιωτικού καθεστώτος. Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967, επικρατεί σύγχυση, ομάδα αξιωματικών και στρατιωτικές μονάδες της Αττικής υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Γεωργίου Παπαδόπουλου, του ταξιάρχου τεθωρακισμένων Στυλιανού Παττακού και του συνταγματάρχη πυροβολικού Νικολάου Μακαρέζου, με πραξικόπημα ανατρέπουν την κυβέρνηση και εγκαθιδρύουν στρατιωτική δικτατορία, γνωστή ως «επταετία», «χούντα των συνταγματαρχών» ή «επανάσταση της 21η Απριλίου», όπως το αποκαλούσαν οι ίδιοι οι υποστηρικτές της.
Η χούντα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα προέκυψε από μια σειρά πολιτικών, κοινωνικών και διεθνών παραγόντων, που δημιούργησαν εύφορο έδαφος για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Τα κυριότερα αίτια ήταν η πολιτική αστάθεια και κρίση του κοινοβουλευτισμού ήδη από τη δεκαετία του 1950, η Ελλάδα βίωνε έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις, με συχνές συγκρούσεις μεταξύ των συντηρητικών και των προοδευτικών δυνάμεων, επίσης ο Ψυχρός Πόλεμος και οι ξένες παρεμβάσεις. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ανησυχούσαν για την άνοδο της αριστεράς στην Ελλάδα και υποστήριζαν αντικομουνιστικές δυνάμεις. Ο φόβος για πιθανή εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου ή της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) στις εκλογές του Μαΐου 1967, ενίσχυσε τις πιέσεις για αποτροπή μιας πιθανής «αριστερής στροφής».
Ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος Β’ επιχείρησε να ανατρέψει τη χούντα των συνταγματαρχών με ένα αντικίνημα που οργανώθηκε κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Δυο μήνες αφότου είχε ορκιστεί η πρώτη κυβέρνηση της στρατιωτικής δικτατορίας, μετέβη στην Θράκη όπου εκεί με την ιδιότητα του ανώτατου αρχηγού επιθεώρησε τις μονάδες των ενόπλων δυνάμεων. Ήρθε σε συνεννόηση με φιλοβασιλικούς στρατιωτικούς και έδωσε εντολή να συνταχθεί «σχέδιο ενέργειας» για την αντεπανάστασή του. Ο Κωνσταντίνος προσπαθούσε να έρθει σε επαφή με όσους στρατιωτικούς και μονάδες πίστευε πως ήταν ακόμα πιστοί σε αυτόν. Ποιος, όμως, ήταν ο ρόλος της πολεμικής αεροπορίας στο αντικίνημα και ιδιαίτερα της αεροπορικής βάσης Αράξου;.
Η Πολεμική Αεροπορία ήταν πιστή στο βασιλιά και είχε στρατηγικό ρόλο στο αντικίνημα, καθώς ο έλεγχος των αεροδρομίων θα ήταν κρίσιμος για την επιτυχία του. Το αεροδρόμιο του Αράξου, που ήταν σημαντική στρατιωτική βάση, βρέθηκε στο επίκεντρο. Τον Νοέμβριο 1967, η 116η σμηναρχία μάχης που έδρευε στην αεροπορική βάση Αράξου ήταν σε πολυήμερη ετοιμότητα και επιφυλακή λόγω έξαρσης του κυπριακού. Ο βασιλιάς επισκέφθηκε τον Άραξο καθώς ήθελε να διαπιστώσει το επίπεδο ετοιμότητας και το ηθικό των χειριστών των πολεμικών μοιρών. Έπειτα, έμεινε για λίγο μόνος με τον γνωστό για τα αντιδικτατορικά του ιδεώδη διοικητή Γεώργιο Βαγιακάκο (μετά το αποτυχημένο κίνημα του βασιλιά Κωνσταντίνου, αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του σμήναρχου, αφού πρώτα είχε συλληφθεί). Ο Κωνσταντίνος δεν έκανε γνωστά τα σχέδια του παρά άφησε να εννοηθεί μόνο πως δεν είναι σύμφωνος με το καθεστώς.
Το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου 1967, στις 10:30 ώρα περίπου, ο Βαγιακάκος μετέβη στο κέντρο επιχειρήσεων της μονάδας και επικοινώνησε με τον διοικητή της 114 ΠΜ (Τανάγρα) σμήναρχο Λάμπρο Πρωτοπαπά. Ενημερώθηκε για την έναρξη του αντικινήματος και του δόθηκε η εντολή να θέσει την μονάδα του σε επιφυλακή κατόπιν εντολής του ΓΕΑ, ο αντιπτέραρχος Γ. Αντωνάκου, μετέβη μαζί με τον υπασπιστή του Βασιλέως σμήναρχο Δ. Παπαγεωργίου προς την 110 ΠΜ (Λάρισα), προκειμένου να θέσουν σε επιφυλακή το σύνολο των μονάδων της Πολεμικής Αεροπορίας για συμπαράσταση στην προσπάθεια του Βασιλέως. Την ίδια στιγμή, έλαβε το πρώτο σήμα από το ΑΤΑ (Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας) υπογεγραμμένο από τον Α/ΓΕΑ Απτχο Γ. Αντωνάκο, με το οποίο διετάσσετο, να τεθεί η Μονάδα σε κατάσταση επιφυλακής. Να ετοιμαστούν 4 αεροσκάφη σε πρώτη φάση προκειμένου να πετάξουν πάνω από την Αθήνα για τόνωση του λαϊκού φρονήματος και ειδικότερα πάνω από τις εγκαταστάσεις του Πενταγώνου, σε ένδειξη συμπαράστασης στην προσπάθεια του Βασιλέως. Επίσης, στο ίδιο σήμα αναφερόταν πως έπρεπε να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας της Μονάδας, προκειμένου να αποφευχθεί κατάληψή της από τυχόν Μονάδες του στρατού ξηράς (Καταδρομείς), όπως συνέβη τις μεσημβρινές ώρες της 13ης Δεκεμβρίου 1967 στην 112 ΠΜ (Αεροπορική Βάση Ελευσίνας).
Επιπλέον, έγινε συγκέντρωση στη λέσχη αξιωματικών για όλα τα στελέχη της μονάδας. Οι αξιωματικοί ενημερώθηκαν για την κατάσταση από τον διοικητή, και σχεδόν όλοι συμφώνησαν εκφράζοντας την υποστήριξή τους για τις ενέργειες του βασιλιά. Γύρω στις 11:30 τοπική ώρα, τέσσερα A/F F-104G απογειώθηκαν μετά από προετοιμασία παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία με την έδρα της 117 ΠΜ (Αεροπορική Βάση Ανδραβίδας με αεροσκάφη F-84G), Σχολή Ικάρων (Αεροδρόμιο Καλαμάτας με αεροσκάφος εκπαίδευσης), Αεροπορικό Απόσπασμα Πρέβεζας (Αεροδρόμιο Ακτιέν με αεροσκάφη F-84F) και Αεροπορικό Απόσπασμα Αγρινίου (Αεροπορικό Αεροδρόμιο Πρέβεζας με F-84). Σκοπός της προαναφερθείσας τηλεφωνικής επικοινωνίας είναι ο συντονισμός των ενεργειών διαφόρων διοικήσεων και η αποφυγή του φαινομένου της ανάθεσης μονάδων της αεροπορίας σε αντίπαλα στρατόπεδα και η διενέργεια εχθρικών ενεργειών μεταξύ τους. Μάλιστα, ο συντονισμός ήταν άριστος και δεν υπήρξε καμία περίπτωση μη υπακοής σε εντολές.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας μέχρι και το απόγευμα της 13ης Δεκεμβρίου 1967, επικρατούσε αβεβαιότητα σχετικά με την έκβαση της απόπειρας του βασιλιά Κωνσταντίνου να ανατρέψει τη χούντα. Η αποτυχία χρήσης του ραδιοφωνικού σταθμού Θεσσαλονίκης, καθώς και η σύλληψη ανώτατων στρατιωτικών, όπως ο διοικητής της 20ής τεθωρακισμένης μεραρχίας και ο διοικητής του 3ου σώματος στρατού από αξιωματικούς πιστούς στη χούντα, δημιουργούσαν μια ρευστή κατάσταση. Εν τω μεταξύ, στο κέντρο επιχειρήσεων της μονάδας υπήρξαν τηλεφωνικές επικοινωνίες από το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας (ΓΕΑ), το οποίο ανακοίνωσε ότι η ηγεσία της Πολεμικής Αεροπορίας είχε περάσει στον υποπτέραρχο Δ. Κωστάκο, πιστό στο καθεστώς των συνταγματαρχών. Ως εκ τούτου, ζητήθηκε από τη Μονάδα να υπακούει μόνο στις εντολές του νέου αρχηγού.
Ο διοικητής της Μονάδας, σμήναρχος Γ. Βαγιακάκος, απάντησε αμέσως και ξεκάθαρα, δηλώνοντας πως μόνο αν υπήρχε επίσημο βασιλικό διάταγμα που θα όριζε τον Δ. Κωστάκο ως αρχηγό του ΓΕΑ, θα ακολουθούσε τις διαταγές του. Ανάμεσα στις πολλές τηλεφωνικές κλήσεις που έλαβε ο διοικητής της μονάδας, υπήρξε και μία από τον επισμηναγό Ι. Παλαιολόγο, διευθυντή του γραφείου του υπουργού Προεδρίας Γ. Παπαδόπουλου, ο οποίος με ύφος επιτακτικό και εκβιαστικό, ζήτησε από τον διοικητή να ξεκαθαρίσει τη στάση του και να δηλώσει αν υποστήριζε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο ή τον βασιλιά. Η απάντηση του διοικητή ήταν άμεση και κατηγορηματική: «Ο Παπαδόπουλος, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν αντιπροσωπεύει τίποτα για την Πολεμική Αεροπορία. Είναι παντελώς άγνωστος και, επομένως, το ερώτημα που τίθεται είναι άκυρο. Ο διοικητής της μονάδας και το προσωπικό της θα πράξουν το καθήκον τους, σύμφωνα με τον όρκο και τη συνείδησή τους».
Το απόγευμα της 13ης Δεκεμβρίου 1967, υπήρξαν πληροφορίες ότι στρατιωτικά οχήματα του στρατού ξηράς, μεταφέροντας πλήρως εξοπλισμένους στρατιώτες, είχαν φτάσει στην Πάτρα, πιθανώς με σκοπό την κατάληψη της Μονάδας. Ωστόσο, τα οχήματα αυτά παρέμειναν στην πόλη και δεν προχώρησαν προς το αεροδρόμιο. Για να αποτραπεί πιθανώς αιφνιδιασμός, διατάχθηκε το προσωπικό ασφαλείας του αεροδρομίου να τεθεί σε θέση μάχης, ενώ οχήματα τύπου Jeep, εξοπλισμένα με ασυρμάτους, στάλθηκαν σε στρατηγικά σημεία της διαδρομής Πατρών – Αράξου για να παρέχουν έγκαιρη προειδοποίηση σε περίπτωση κίνησης στρατιωτικών μονάδων προς το αεροδρόμιο.
Παράλληλα, μετά την άφιξη των στρατιωτικών ενισχύσεων στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεχνικών (ΚΕΤ) Πάτρας, ο διοικητής της μονάδας ενημέρωσε το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας (ΓΕΑ) στο Πεντάγωνο για την κατάσταση, υπογραμμίζοντας ότι: Η μονάδα αποτελεί μέρος της αεροπορίας και της πατρίδας και δεν πρόκειται να παραδοθεί στον στρατό ξηράς. Η 116 Σμηναρχία Μάχης και η γειτονική 124 πτέρυγα βασικής εκπαίδευσης διαθέτουν περισσότερους από 4.500 ένοπλους άνδρες, οπλισμένους με τουφέκια, πολυβόλα, αντιαεροπορικά πυροβόλα και άλλα βαριά όπλα, έτοιμα να υπερασπιστούν την περιοχή του αεροδρομίου. Υπάρχουν 20 έτοιμα προς δράση πολεμικά αεροσκάφη τύπου F-104G, τα οποία θα χρησιμοποιούνταν σε περίπτωση επίθεσης στο αεροδρόμιο από δυνάμεις του στρατού ξηράς. Ο διοικητής ξεκαθάρισε ότι, εάν το καθεστώς αγνοούσε αυτές τις προειδοποιήσεις και επιχειρούσε επίθεση κατά της μονάδας, η ευθύνη για τις συνέπειες θα βάρυνε αποκλειστικά τους επιτιθέμενους. Μετά από αυτήν την αποφασιστική στάση, επικράτησε ψυχραιμία και δεν σημειώθηκε κάποια εχθρική ενέργεια από τον στρατό ξηράς κατά της μονάδας.
Η χούντα που ανησύχησε, αντέδρασε με ταχύτητα στην περιοχή της Αττικής. Μονάδες τανκς περικύκλωσαν τα αεροδρόμια Τανάγρας και Ελευσίνας, το Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών και το κτίριο της Βουλής. Και ενώ σύσσωμο το πεζικό ήταν υπέρ της χούντα τα άλλα δύο όπλα, το Βασιλικό Ναυτικό και η Βασιλική Αεροπορία ήταν ακόμη πιστά στον Βασιλιά, μα δεν ήξερε πως να τα χρησιμοποιήσει. Ο άμεσος κύκλος του και μερικοί σύμβουλοί του, τον συμβούλεψαν να αποφύγει κάθε πράξη που θα κατέληγε σε αιματοχυσία και την αποδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων σε περίοδο κρίσης με την Τουρκία. Αργά το βράδυ (μετά τις 22:00), έγινε γνωστό μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού των Αθηνών ότι η προσπάθεια του βασιλιά στη Βόρεια Ελλάδα είχε αποτύχει. Στις 3.00 το πρωί της 14ης Δεκεμβρίου, το ναυτικό και η αεροπορία είχαν υποταχθεί στη χούντα. Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να φύγει στην Ιταλία, ενώ η χούντα εδραίωσε περαιτέρω την εξουσία της, αντικαθιστώντας τον θεσμό της βασιλείας με έναν τοποτηρητή. Αυτή η εξέλιξη σηματοδότησε την οριστική αποδυνάμωση της μοναρχίας στην Ελλάδα, η οποία τελικά καταργήθηκε το 1973.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αλέξανδρος Ζαούσης (1997), Ο εμπαιγμός (Τόμος Α’ ), εκδ. Παπαζήσης
- Κώστας Κωστής (2018), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, εκδ. Πατάκη
- Γεώργιος Π. Μαλούχος (2015), Βασιλεύς Κωνσταντίνος χωρίς τίτλο (Τόμος Γ’), εκδ. «Το Βήμα»
- Το αντικίνημα του Κωνσταντίνου στις 13 Δεκεμβρίου 1967-Ποιοι λόγοι τον οδήγησαν εκεί και γιατί απέτυχε, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το βασιλικό αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967, royalchronicles.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το βασιλικό κίνημα του ’67, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- 13 Δεκεμβρίου 1967, το κίνημα των αεροπόρων κατά της δικτατορίας, ikaros.gr, διαθέσιμο εδώ
