Του Ναπολέοντα Γρίβα,
Μόνο λίγες δεν είναι οι περιπτώσεις, όπου μερικές από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις συνέβησαν σε κάποιο βαθμό…συμπτωματικά! Λέγεται πως η πτώση ενός μήλου αποτέλεσε «αφορμή» για να οδηγηθεί ο Νεύτωνας, στη διατύπωση ενός εκ των βασικότερων νόμων της Φυσικής. Η προσπάθειά του να προσεγγίσει τις Ινδίες για να προμηθευτεί τα περιζήτητα, τότε, μπαχαρικά, οδήγησε «κατά λάθος» τον Χριστόφορο Κολόμβο στην ανακάλυψη της Αμερικής! Αμφότερες ανακαλύψεις συντελέστηκαν πριν από αρκετούς αιώνες, ωστόσο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανακαλύψεις στις οποίες προέβη, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ένας Ρώσος φυσιολόγος, ο Ivan Pavlov, ο οποίος έμελλε να μείνει στην ιστορία! Τι ακριβώς, όμως, ανακάλυψε;
Όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1890 όταν ο Pavlov, ο οποίος μελετούσε το πεπτικό σύστημα των σκύλων, στο πλαίσιο της μελέτης του σχετικά με την έκκριση σάλιου, όταν επρόκειτο να τα ταΐσουν, κατάφερε να θέσει πρώτος τις βάσεις για την ανάπτυξη της συμπεριφορικής επιστήμης. Πιο συγκεκριμένα, μαζί με τους συνεργάτες του, φρόντιζαν το τάισμα των σκύλων να πραγματοποιείται όταν είχε προηγηθεί ένα κουδούνισμα (διαδικασία μάθησης), μία μικρή, θεωρητικά, λεπτομέρεια, πάνω στην οποία, όμως στηρίχθηκε ολόκληρη η ανακάλυψή του. Και αυτό, γιατί παρατήρησε πως οι σκύλοι παρήγαγαν περισσότερο σάλιο στο άκουσμα του κουδουνιού, αναμένοντας το φαγητό τους, ακόμη και αν δεν τους ταΐζαν (διαδικασία ξε-μάθησης). Κάτι τέτοιο, λοιπόν, αποτέλεσε την πρώτη ένδειξη περί εξαρτημένης μάθησης και αποτελεί μέχρι και σήμερα μία θεωρία με άμεση εφαρμογή στην καθημερινότητά μας!
Με ευρεία χρήση τόσο στην ψυχοθεραπεία, όσο και στην αντιμετώπιση του άγχους και των κρίσεων πανικού, αντιλαμβάνεστε πως ο Pavlov έχει γράψει με «χρυσά γράμματα» το όνομά του στην ιστορία! Άξιο αναφοράς αποτελεί και το γεγονός πως τα σκυλιά παρήγαγαν αυξανόμενη ποσότητα σάλιου κατά τη διαδικασία της «μάθησης», ενώ ήταν μειούμενη σε αυτή της «ξε-μάθησης», όπως άλλωστε και η κοινή λογική υπαγορεύει! Θα μπορούσαμε, τρόπον τινά, να ισχυριστούμε πως ο Pavlov, μέσω των πειραμάτων του αυτών, ανέδειξε αυτό που θα αποκαλούσαμε ως «δύναμη της συνήθειας», στην καθομιλουμένη. Η σειρά των ευρημάτων της έρευνάς του είναι γνωστή και ως « ο σκύλος του Pavlov». Μπορεί ο Pavlov να είχε προχωρήσει σε ένα εντυπωσιακό, από κοινωνιολογικής απόψεως, πόρισμα, ωστόσο όπως προαναφέρθηκε, ο ίδιος δεν ήταν ούτε κοινωνιολόγος αλλά ούτε και ψυχολόγος! Ως εκ τούτου, προέβη και στον προσδιορισμό του οργανικού υποστρώματος του κεντρικού νευρικού συστήματος, το οποίο ήταν «υπεύθυνο» για τη διαδικασία που απαιτεί η λειτουργία των «εξαρτημένων» αντανακλαστικών.
Έχοντας θέσει, λοιπόν, ισχυρές βάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της συμπεριφορικής επιστήμης και ενώ είχε ήδη τιμηθεί με το Νόμπελ Ιατρικής (λόγω της έρευνάς του στη φυσιολογία του πεπτικού συστήματος) το 1904, αρκετά χρόνια αργότερα προέβη σε άλλη μία ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ανακάλυψη! Πειραματιζόμενος εκ νέου με σκύλους χορηγώντας τους ένεση μορφίνης, η οποία τους προκαλούσε κατ’ επανάληψη εμετό, παρατήρησε πως όταν τους χορήγησε ένεση αδρανούς ουσίας, η απόκριση των σκύλων παρέμενε η ίδια (δηλαδή έκαναν εμετό)! Μπορεί τόσο η πειραματική διαδικασία, όσο και η «έκβαση» του πειράματος να προσομοιάζει αρκετά τα προαναφερθέντα, με τη μεγάλη διαφορά πως βρήκαν μεγάλη εφαρμοσιμότητα στην επιστήμη της ιατρικής, αυτή την φορά!
Ο Pavlov, με αυτή του την έρευνα, είχε θέσει τις βάσεις, έστω κι αν ήταν σε πρώιμο στάδιο, για την ανάπτυξη των εικονικών φαρμάκων, γνωστά και ως placebo, τα οποία χρησιμοποιούνται κατά κόρον μέχρι και σήμερα στην ιατρική έρευνα. Τα τελευταία, πρόκειται για φαρμακευτικά αδρανείς ουσίες, οι οποίες χορηγούνται εν αγνοία των ασθενών και η «δράση» τους στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο στην πεποίθηση του ασθενή πως θα βελτιωθεί η κατάστασή του, θεωρώντας ότι λαμβάνει θεραπεία. Αν μη τι άλλο, η συνεισφορά του Pavlov σε μία σειρά από επιστήμες είναι, το λιγότερο, εντυπωσιακή!
Εξ’ ορισμού, η εξαρτημένη μάθηση ταυτίζεται με την άκριτη και επαναλβανόμενη αντίδραση σε συγκεκριμένα συνήθη ερεθίσματα. Στις περιπτώσεις που παρουσιάστηκαν, η «εξαρτημένη μάθηση» είναι θεμιτή, χωρίς ωστόσο κάτι τέτοιο να ισχύει πάντα! Μπορεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα όχι απλά να μην είναι κορυφαίο στο είδος του, αλλά να απέχει αρκετά από αυτό, ωστόσο σίγουρα αν ήταν εν ζωή ο Pavlov και το έβλεπε θα ήταν περήφανος…Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε πως πρόκειται για μία κλασική και διαχρονική περίπτωση, όπου η «εξαρτημένη μάθηση» δεσπόζει σε όλο της το μεγαλείο! Με τους μαθητές να αναπτύσσουν σε ελάχιστο βαθμό την κριτική τους ικανότητα, ο όρος της «εξαρτημένης μάθησης» μοιάζει δηλωτικός των γνώσεων και των ικανοτήτων τους!
Αυτό, άλλωστε, μαρτυρά και το γεγονός πως εδώ και αρκετά χρόνια η χώρα μας φιγουράρει στις τελευταίες θέσεις του διαγωνισμού PISA, γεγονός που υπογραμμίζει την παντελή απουσία κριτικής ικανότητας. Ο Pavlov με τη διαδικασία της ξε-μάθησης πάντω, μάς έδειξε τον δρόμο! Στο χέρι, λοιπόν, ενός φιλόδοξου και ικανού Υπουργού Παιδείας που ονειρεύεται να αφήσει θετικό αποτύπωμα σε αυτήν τη χώρα, αν ποτέ βρεθεί…, είναι να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια, για να ενισχύσει την κριτική ικανότητα των νέων!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Τα σκυλιά του Pavlov και η κλασσική εξαρτημένη μάθηση, lavart.gr, διαθέσιμο εδώ
