Της Μαρίας Δήμα,
Ο ιός Zika είναι ένας ιός που ανήκει στην οικογένεια των Φλαβοϊών, και μεταδίδεται από δήγματα μολυσμένων κωνώπων, του γένους Aedes, και κυρίως των ειδών A. albopictus (γνωστό και ως “κουνούπι τίγρης”) και Α. aegypti. Εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1947, στο δάσος Zika της Ουγκάντας, από όπου πήρε το όνομά του. Σταδιακά, εξαπλώθηκε σε διάφορες περιοχές του κόσμου, με τις πιο σημαντικές εξάρσεις να παρατηρούνται στην Αφρική, τη Νοτιοανατολική Ασία, τις χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, και τα νησιά του Ειρηνικού. Σήμερα, παραμένει ένα σοβαρό ζήτημα για τη δημόσια υγεία σε περιοχές όπου υπάρχουν τα κουνούπια του γένους Aedes, που αποτελούν τον βασικό φορέα μετάδοσης.
Ο ιός Zika είναι ένας αρμποϊός (arbovirus), όρος που περιγράφει ιούς που μεταδίδονται από αρθρόποδα (arthropod-borne viruses), όπως τα κουνούπια, οι κρότωνες (ή τσιμπούρια) και τα ακάρεα. Συγκεκριμένα, ανήκει στην οικογένεια Flaviviridae και στο γένος Flavivirus, όπως και άλλοι γνωστοί ιοί, όπως ο δάγκειος πυρετός, ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο κίτρινος πυρετός και ο ιός της ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας. Διαθέτει θετική πολικότητα, μονόκλωνο RNA, και φέρει έλυτρο με εικοσαεδρική συμμετρία.
Ο κύκλος ζωής του ξεκινά όταν ένα μολυσμένο κουνούπι μολύνει τον άνθρωπο, εγχέοντας τον ιό στο αίμα του. Ο ιός μπορεί, επίσης, να μεταδοθεί μέσω της σεξουαλικής επαφής, από τη μητέρα στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη, και, σπανιότερα, μέσω μεταγγίσεων αίματος. Έπειτα, εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα, κυρίως μέσω του υποδοχέα AXL, ο οποίος είναι μια επιφανειακή πρωτεΐνη με δράση κινάσης τυροσίνης. Υπάρχουν και άλλοι υποδοχείς που έχουν εντοπιστεί, όπως η γλυκοπρωτεΐνη DC-SIGN και οι υποδοχείς Tyro 31, TIMO 1 και TIMO 4, χωρίς, όμως, να διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στον κύκλο ζωής του ιού. Στη συνέχεια, ο ιός πολλαπλασιάζεται στον οργανισμό του ανθρώπου, ενώ, ταυτόχρονα, μπορεί να μεταφερθεί σε άλλα κουνούπια τα οποία θα μολύνουν νέους ξενιστές. Συγκεκριμένα, το θετικό μονόκλωνο RNA του ιού Ζίκα, λειτουργεί ως άμεσο mRNA για τη σύνθεση των ιικών πρωτεϊνών, μέσω της διαδικασίας της μετάφρασης από τα ριβοσώματα του κυττάρου-ξενιστή. Παράλληλα, το RNA του ιού αντιγράφεται μέσω της δράσης της RNA-εξαρτώμενης RNA πολυμεράσης του ιού, δημιουργώντας έναν κλώνο αρνητικής πολικότητας, ο οποίος χρησιμοποιείται για να παραχθεί το νέο θετικό μονόκλωνο RNA, ώστε να παραχθούν τα νέα ιικά σωμάτια. Η περίοδος επώασης διαρκεί 3-14 ημέρες.
Επιπλέον, ο ιός παρεμβαίνει σε διάφορα μοριακά μονοπάτια του ξενιστή, όπως στο σηματοδοτικό μονοπάτι PI3K/Akt/mTOR, το οποίο και απενεργοποιεί. Αυτό συνεπάγεται την ελαττωματική νευρογένεση, με ταυτόχρονη αύξηση της αυτοφαγίας. Φαίνεται πως ο ιός οδηγεί σε αύξηση των πρωτεϊνών που σχετίζονται με την απόπτωση. Αυτές οι διεργασίες επηρεάζουν τη φυσιολογία του μολυσμένου κυττάρου, και σε πολλές περιπτώσεις, οδηγούν σε θάνατο ή δυσλειτουργία των κυττάρων, ειδικά σε νευρικά κύτταρα, γεγονός που σχετίζεται με τις νευρολογικές επιπλοκές του ιού Ζίκα.
Οι περισσότερες μολύνσεις από τον ιό Zika είναι ασυμπτωματικές (σε ποσοστό 80%) ή προκαλούν ήπια συμπτώματα, με μέση διάρκεια τις 2-7 ημέρες. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν πυρετό χαμηλής έντασης, εξανθήματα, συνήθως στο πρόσωπο και στον κορμό, που μπορεί να επεκταθούν στα άκρα και αρθραλγία ή πόνο στις αρθρώσεις. Επιπρόσθετα, μπορεί να προκληθεί ερυθρότητα των επιπεφυκότων, κόπωση και γενική αδιαθεσία. Σπανιότερα, μπορεί να εμφανιστεί πονοκέφαλος ή πόνος στους μυς. Η μόλυνση κατά την εγκυμοσύνη (συγγενής λοίμωξη) έχει συνδεθεί με σοβαρές επιπλοκές, όπως η μικροκεφαλία, και μια πληθώρα νευρολογικών επιπλοκών στα νεογνά. Σε σπάνιες περιπτώσεις, ο ιός έχει συσχετιστεί με το σύνδρομο Guillain-Barré, μια αυτοάνοση κατάσταση που προκαλεί ανιούσα παράλυση και μυϊκή αδυναμία.
Η διάγνωση του ιού Zika συνήθως γίνεται μέσω εργαστηριακών εξετάσεων, καθώς τα συμπτώματα του ιού είναι παρόμοια με αυτά άλλων ιογενών λοιμώξεων, όπως ο δάγκειος πυρετός και ο ιός Chikungunya. Αρχικά, πραγματοποιούνται γενικές εξετάσεις αίματος και ούρων. Η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR) χρησιμοποιείται για την ανίχνευση του ιού στο αίμα ή τα ούρα, ειδικά τις πρώτες ημέρες της λοίμωξης. Επίσης, μπορούν να γίνουν εξετάσεις για την ανίχνευση των αντισωμάτων IgM και IgG. Η παρουσία αντισωμάτων IgM, υποδεικνύουν πρόσφατη λοίμωξη, ενώ τα αντισώματα IgG χρόνια λοίμωξη. Είναι σημαντικό ο κλινικός γιατρός να λάβει υπόψη του την κλινική εικόνα του ασθενούς, καθώς και το ταξιδιωτικό του ιστορικό.
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία ή αντιικό φάρμακο για τη λοίμωξη από τον ιό Zika. Η αντιμετώπιση του ιού είναι κατά βάση συμπτωματική. Συγκεκριμένα, προτείνεται ξεκούραση και ενυδάτωση του οργανισμού, με παράλληλη χρήση αναλγητικών και αντιπυρετικών, όπως η παρακεταμόλη, για την αντιμετώπιση του πόνου και του πυρετού. Συστήνεται η αποφυγή λήψης ασπιρίνης και μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, λόγω του κινδύνου αιμορραγίας. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει κάποιο διαθέσιμο εγκεκριμένο εμβόλιο κατά του ιού Zika, αν και βρίσκονται σε εξέλιξη έρευνες. Η πρόληψη, επομένως, είναι ο καλύτερος τρόπος προστασίας και περιλαμβάνει την αποφυγή τσιμπημάτων κουνουπιών, με χρήση εντομοαπωθητικών, μακριών ρούχων και προστατευτικών διχτυών. Απαραίτητη είναι, επίσης, η αποφυγή στάσιμων υδάτων, όπου αναπαράγονται τα κουνούπια. Η τακτική καθαριότητα και απομάκρυνση των πηγών στασιμότητας του νερού, όπως σε γλάστρες, πηγάδια, ή άλλα δοχεία, είναι σημαντική για τη μείωση των κουνουπιών που μεταφέρουν τον ιό Zika. Ταυτόχρονα, προτείνεται η αποφυγή ταξιδιών σε περιοχές με ενεργή μετάδοση του ιού, ειδικά για εγκύους, ενώ συνίσταται η χρήση προφυλακτικών για την αποφυγή σεξουαλικής μετάδοσης.
Τέλος, η εκπαίδευση των πολιτών στις περιοχές που πλήττονται από τον ιό είναι κρίσιμη για την προστασία του πληθυσμού. Η ενημέρωση πρέπει να εστιάζει στην ανάγκη λήψης προληπτικών μέτρων, στην κατανόηση των κινδύνων που συνεπάγεται η μόλυνση κατά την εγκυμοσύνη και στις συμβουλές για την αποφυγή της σεξουαλικής μετάδοσης του ιού. Ο ιός Zika παραμένει μια παγκόσμια απειλή, ειδικά για ευάλωτες ομάδες όπως οι έγκυες γυναίκες. Αν και η ασθένεια είναι συνήθως ήπια, οι επιπλοκές που προκαλεί πολλές φορές είναι ιδιαίτερα απειλητικές για την ανθρώπινη ζωή, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για λοιμώξεις των νεογνών κατά την περιγεννητική περίοδο. Συνεπώς, η πρόληψη είναι το κύριο μέσο αντιμετώπισης μέχρι την ανάπτυξη ενός ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- mTOR signaling regulates Zika virus replication bidirectionally through autophagy and protein translation, Liu et al., Journal of Medical Virology, διαθέσιμο εδώ
- Zika Virus, WHO, διαθέσιμο εδώ
- ZIka Virus, NHS, διαθέσιμο εδώ
- Countries & Territories at Risk for Zika, CDC, διαθέσιμο εδώ
- Ζika virus and host receptors, host molecules, sinobiological.com, διαθέσιμο εδώ
