Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Η Ιστορία διαμορφώνεται από στρατηγικές αποφάσεις, μεγάλες προσωπικότητες και κοινωνικές εξελίξεις. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που ένας απρόβλεπτος παράγοντας η τύχη, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία των γεγονότων. Παρακάτω εξετάζουμε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ιστορικά γεγονότα όπου η τύχη, άλλοτε ως σύμμαχος και άλλοτε ως εχθρός διαμόρφωσε την πορεία του κόσμου.
Ο ξαφνικός θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα τυχαίου γεγονότος που άλλαξε την πορεία της Ιστορίας. Σε ηλικία 32 ετών, ο Αλέξανδρος που είχε κατακτήσει σχεδόν όλο τον γνωστό κόσμο της εποχής, πέθανε απρόσμενα στη Βαβυλώνα, αφήνοντας πίσω του μια αχανή αυτοκρατορία χωρίς ξεκάθαρη διαδοχή.
Το ερώτημα για την αιτία του θανάτου του παραμένει μέχρι σήμερα αναπάντητο, αν επρόκειτο για δηλητηρίαση, φυσική ασθένεια ή κάποιο άλλο τυχαίο γεγονός. Όποια κι αν ήταν η αιτία, το γεγονός είναι ότι ο θάνατός του προκάλεσε τεράστια αβεβαιότητα, καθώς ο ίδιος δεν είχε αφήσει ξεκάθαρο διάδοχο. Όταν οι στρατηγοί του ρώτησαν ποιος θα τον διαδεχθεί, η φημολογούμενη απάντησή του ήταν «στον ισχυρότερο». Αυτή η ασαφής δήλωση οδήγησε σε εμφύλιες συγκρούσεις και την διάσπαση της αυτοκρατορίας του. Οι πιο ισχυροί από αυτούς, γνωστοί ως Επίγονοι, επιδόθηκαν σε μακροχρόνιους εμφύλιους πολέμους, διεκδικώντας την εξουσία. Τελικά, η αυτοκρατορία χωρίστηκε σε τρία μεγάλα ελληνιστικά βασίλεια: το βασίλειο των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, το βασίλειο των Σελευκιδών στην Ανατολή και το βασίλειο των Αντιγονιδών στη Μακεδονία. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Αλέξανδρος σχεδίαζε νέες εκστρατείες, πιθανότατα προς την Αραβία και τη Δύση, καθώς και τη σταδιακή ενσωμάτωση των λαών της Ανατολής στο διοικητικό και στρατιωτικό σύστημα του κράτους του. Ο πρόωρος θάνατός του, όμως, σήμανε το τέλος αυτών των σχεδίων.
Η Μάχη του Μαντζικέρτ, το 1071, αποτελεί ένα από τα πιο καθοριστικά και συνάμα τυχαία γεγονότα της μεσαιωνικής ιστορίας, καθώς σηματοδότησε την αρχή της παρακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την οριστική απώλεια της Μικράς Ασίας. Η σύγκρουση μεταξύ των Βυζαντινών και των Σελτζούκων Τούρκων δεν έμοιαζε αρχικά μοιραία για την αυτοκρατορία, όμως η εξέλιξη της μάχης και οι πολιτικές αναταραχές που προκάλεσε είχαν ανεπανόρθωτες συνέπειες. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ Διογένης ηγήθηκε προσωπικά της εκστρατείας εναντίον των Σελτζούκων, με στόχο να αναχαιτίσει τις επιδρομές τους στη Μικρά Ασία. Η εκστρατεία, ωστόσο, χαρακτηρίστηκε από εσωτερικές διαμάχες, έλλειψη συνοχής και προδοσία. Το βυζαντινό στράτευμα αποτελούνταν από μισθοφόρους διαφορετικής καταγωγής, που δεν είχαν υψηλό ηθικό και αφοσίωση στον αυτοκράτορα.
Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο Ρωμανός είχε αρχικά το πάνω χέρι, αλλά μια λανθασμένη απόφαση και η προδοσία του στρατηγού Ανδρόνικου Δούκα οδήγησαν στην καταστροφή. Ο Δούκας, αντί να υποστηρίξει τον αυτοκράτορα, διέδωσε ότι η μάχη είχε ήδη χαθεί και διέταξε την υποχώρηση, εγκαταλείποντας τον Ρωμανό στο πεδίο της μάχης. Αυτή η αιφνιδιαστική διάλυση του βυζαντινού στρατού έδωσε την ευκαιρία στους Σελτζούκους να περικυκλώσουν τον αυτοκράτορα και να τον αιχμαλωτίσουν. Η αιχμαλωσία του Ρωμανού δεν οδήγησε αμέσως στην κατάρρευση του Βυζαντίου, αλλά προκάλεσε πολιτική αστάθεια και εμφύλιες συγκρούσεις. Μετά την απελευθέρωσή του, ο Ρωμανός επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όμως οι πολιτικοί του αντίπαλοι, με επικεφαλής την οικογένεια των Δουκών, τον ανέτρεψαν και τον τύφλωσαν βίαια, οδηγώντας τον σε βασανιστικό θάνατο.
Το 1928, ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ, ένας Σκωτσέζος μικροβιολόγος, έκανε μία από τις σημαντικότερες ιατρικές ανακαλύψεις όλων των εποχών. Η ανακάλυψη της πενικιλίνης, του πρώτου αντιβιοτικού, δεν ήταν αποτέλεσμα προγραμματισμένης έρευνας, αλλά ενός απρόσεκτου λάθους στο εργαστήρι του.
Ο Φλέμινγκ μελετούσε σταφυλόκοκκους, ένα είδος βακτηρίων που προκαλεί λοιμώξεις. Ένα από τα δοχεία καλλιέργειας του με βακτηριακές καλλιέργειες έμεινε κατά λάθος εκτεθειμένο στον αέρα και μολύνθηκε από έναν μύκητα. Όταν επέστρεψε από τις διακοπές του, πρόσεξε κάτι παράξενο: τα βακτήρια γύρω από τη μούχλα είχαν πεθάνει. Ο μύκητας αυτός ανήκε στο γένος «Penicillium» και παρήγαγε μια ουσία που μπορούσε να εξοντώσει τα βακτήρια. Αντί να πετάξει το μολυσμένο δοχείο, ο Φλέμινγκ άρχισε να το μελετά και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ουσία που παρήγαγε ο μύκητας μπορούσε να σκοτώσει μια μεγάλη ποικιλία παθογόνων βακτηρίων. Την ονόμασε πενικιλίνη. Οι Χάουαρντ Φλόρεϊ και Έρνστ Τσέιν κατάφεραν να απομονώσουν και να παραγάγουν την πενικιλίνη σε μεγάλες ποσότητες. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ευρέως, σώζοντας τις ζωές χιλιάδων τραυματιών στρατιωτών.
Σήμερα, η πενικιλίνη και τα αντιβιοτικά που ακολούθησαν έχουν σώσει εκατομμύρια ανθρώπους από βακτηριακές λοιμώξεις. Η Ιστορία διαμορφώνεται όχι μόνο από σχέδια και στρατηγικές, αλλά και από τυχαία γεγονότα που αλλάζουν την πορεία της, αποδεικνύοντας τη δύναμη της συγκυρίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πλούταρχος (2005), Παράλληλοι βίοι: Αλέξανδρος – Καισαρας (μτφ Ράπτης Αθαν. Γεώργιος), εκδ. Ζήτρος.
- Η ιστορική μάχη του Ματζικέρτ που σφράγισε την παρακμή του Βυζαντίου. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός αποδυναμώθηκε από τις ίντριγκες και μετά την ήττα, τυφλώθηκε από τους αντιπάλους του για τιμωρία, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αλεξάντερ Φλέμινγκ ο επιστήμονας που ανακάλυψε την πενικιλίνη, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
