Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Ένα μεγάλο μέρος της τέχνης των αρχαίων αποτέλεσε η δημιουργία αγαλμάτων ποικίλης θεματολογίας, ξεκινώντας από τους κούρους και τις κόρες των αρχαϊκών χρόνων μέχρι τα συμπλέγματα αγαλμάτων κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Ένας είδος αγαλμάτων που φαίνεται να αποκτά μεγάλη διάδοση κατά την ελληνιστική εποχή είναι αυτό της απεικόνισης της Τύχης της εκάστοτε πόλης. Η Τύχη με το πέρασμα του χρόνου έλαβε μια θεϊκή υπόσταση αρκετά «επικίνδυνη», καθώς δεν ήταν σταθερή μέσα στο χρόνο, με το μεταβλητό της αυτόν χαρακτήρα να φοβίζει τους ανθρώπους.
Για να έχουν ως συμπαραστάτρια τη θεά Τύχη, οι κάτοικοι των πόλεων προέβαιναν στη δημιουργία και αφιέρωση αγαλμάτων στο όνομά της, προσωποποιώντας τόσο την ίδια όσο και την πόλη τους. Την επίδραση στην αλλαγή της βούλησης της Τύχης περιγράφει πολύ γλαφυρά ο Πολύβιος, κάνοντας μια αναφορά στην πτώση της πανίσχυρης Περσικής αυτοκρατορίας και την ανάδυση της Μακεδονικής ισχύς: «Γιατί αν λάβετε υπόψη σας όχι κανένα ατελείωτο χρονικό διάστημα ούτε καν πολλές γενεές, αλλά μόνο τα τελευταία πενήντα χρόνια, θα μπορέσετε να κατανοήσετε από αυτά τη σκληρότητα της Τύχης. Μήπως νομίζετε ότι οι Πέρσες ή ο βασιλιάς των Περσών ή οι Μακεδόνες ή ο βασιλιάς των Μακεδόνων, ακόμα και αν ένας από τους θεούς είχε προφητέψει το μέλλον τους, θα πίστευαν ποτέ ότι θα εξαφανιζόταν τελείως το ίδιο το όνομα των Περσών —εκείνων που ήταν κύριοι ολόκληρου του κόσμου— και ότι οι Μακεδόνες, των οποίων το όνομα ήταν ελάχιστα γνωστό νωρίτερα, θα κυβερνούσαν τώρα τα πάντα; Αλλά αφού έτσι έχει το πράγμα, μου φαίνεται τώρα ότι η Τύχη, αυτή που δεν συνθηκολογεί με μας τους ανθρώπους, που επινοεί κάθε είδους νέα γυρίσματα, για να μπερδέψει τους υπολογισμούς μας και δείχνει τη δύναμή της με εντελώς απρόσμενους τρόπους με το να δώσει στους Μακεδόνες την ευημερία, που ανήκε κάποτε στους Πέρσες, δηλώνει σ’ όλους τους ανθρώπους ότι τους έχει απλώς δανείσει αυτά τα αγαθά, έως ότου αποφασίσει να κάνει κάτι άλλο μ’ αυτά».
Μια από τις γνωστότερες απεικονίσεις της Τύχης των πόλεών μας έρχεται από το γλύπτη Ευτυχίδη της Σικυώνας —που υπήρξε και μαθητής του σπουδαίου Λύσιππου. Το πρωτότυπο χάλκινο άγαλμα —το οποίο χρονολογείται κατά τον 3ο αιώνα π.Χ.— δυστυχώς δεν έχει διασωθεί στις μέρες μας. Ωστόσο, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε το πως είχε αποτυπωθεί από τον καλλιτέχνη τόσο μέσα από γραπτές μαρτυρίες όσο και από μαρμάρινα ρωμαϊκά αντίγραφα, τα οποία διατήρησαν ζωντανή τη μορφή της. Ο καλλιτέχνης, λοιπόν, επέλεξε να αποτυπώσει μ’ έναν αλληγορικό τρόπο την πρωτεύουσα του Σελευκιδικού βασιλείου, την Αντιόχεια, η οποία προσωποποιείται και είναι καθήμενη σ’ έναν βράχο —που αποτελεί το Όρος Σίπυλο— ενώ το ένα της πόδι πατάει πάνω σε μια μορφή που είναι η προσωποποίηση του ποταμού Ορόντη, στις όχθες του οποίου είχε χτιστεί η πόλη της Αντιόχειας.
Επιπλέον, στο ένα της χέρι κρατάει μια δέσμη από στάχυα σίτου ως ένα ξεκάθαρο δείγμα ευημερίας, ενώ το άλλο της χέρι στηρίζεται πάνω στο βράχο. Την κεφαλή της κοσμεί ένα στέμμα, όπου αναπαριστώνται τα τείχη της πόλης, ως δείγμα της μεγαλοπρέπειας και της ισχύος της. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε πως το βλέμμα της είναι ήρεμο και στραμμένο ευθεία σαν να αντικρίζει το ευοίωνο μέλλον που την περιμένει, ενώ ο τρόπος με τον οποίο έχει σμιλευτεί έχει απομακρυνθεί από τη μετωπική αναπαράσταση, έχοντας στο επίκεντρο την πολύπλευρη θέαση.
Το μοτίβο αυτό ακολουθήθηκε και για άλλες πόλεις, όπως η Τύχη της Αλεξάνδρειας. Μας σώζεται, όμως, και σε νομίσματα της εποχής που φέρουν στη μια τους όψη αγάλματα από Τύχες πόλεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- J. J. Pollitt (2014), Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή, Εκδόσεις Δημ. Παπαδήμα
- Η θεά Τύχη της Αντιόχειας: Μαρμάρινο αντίγραφο, greek-language.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Tyche of Antioch, livius.org, Διαθέσιμο εδώ
