Του Δημήτρη Σιώκα,
Από την αρχαία Ελλάδα έως και τα μέσα του 20ου αιώνα, ο ρόλος των γυναικών στην κοινωνική ζωή ήταν περιορισμένος. Μερικές από αυτές, όμως, κόντρα στα κατεστημένα της εποχής τους, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στις στρατιωτικές συγκρούσεις και στην κοινωνία. Αν κι οι θέσεις τους ήταν περιορισμένες, η συμμετοχή τους σε πολέμους κι η συμβολή τους στην ιστορία, αποδεικνύουν ότι η γενναιότητα, η ανθεκτικότητα κι η φιλοπατρία δεν γνωρίζουν φύλο. Αυτό το άρθρο εξερευνά τις γυναίκες που πολέμησαν κι αγωνίστηκαν για την Ελλάδα.
Στην Ιλιάδα του Ομήρου συναντά κανείς τη φράση «Αμαζόνες αντιάνειραι». Εκεί, ξεκινά κι ο μύθος για τις ξακουστές πολεμίστριες, έναν λαό στον οποίο συνυπήρχαν μόνο γυναίκες. Μπορεί η πραγματική ιστορία να απέχει λίγο από τον μύθο, όμως αυτός ενέπνευσε πολλές γυναίκες στη συνέχεια. Περνώντας όμως από πολλές δυναμικές γυναίκες της ιστορίας, όπως η Ασπασία τον 5ο αιώνα π.Χ., ή η αυτοκράτειρα Θεοδώρα στο Βυζάντιο, οι γυναίκες της ελληνικής Επανάστασης του 1821 γνωρίζουν σημαντική θέση στις καρδιές των Ελλήνων. Ποιος δεν έχει θαυμάσει τον ηρωισμό της Μπουμπουλίνας ή της Μαντώς Μαυρογένους; Πόσες γυναίκες ρίχτηκαν στη μάχη χωρίς ποτέ να γίνει μια αναφορά σε εκείνες.
Η γνωστή κι ως Λασκαρίνα, πρωτοστάτησε στους αγώνες για απελευθέρωση χαρίζοντας ολόκληρη την περιουσία της στον ελληνικό στόλο. Μάλιστα, έλαβε μέρος κι ως πλοίαρχος σε ένα από τα καράβια της. Κατάφερε να γίνει η μοναδική γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρίας, μιας κι ο ηρωισμός της ήταν πρωτοφανής για τα δεδομένα της εποχής. Κοινή πορεία είχε κι η Μαντώ, με σύμμαχο όμως την πλούσια μόρφωσή της και τη γνώση ξένων γλωσσών, η οποία τη βοήθησε να επικοινωνήσει με γυναίκες της Γαλλίας και να τις ευαισθητοποιήσει σχετικά με την επανάσταση. Κατάφερε να απωθήσει στρατιές Αλγερινών και Τούρκων και συμμετείχε στην Άλωση της Τριπολιτσάς και σε εκστρατείες στη Μύκονο και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων.
Πέρα από καπετάνισσες κι αριστοκράτισσες, αντιμέτωπες με το δίλημμα «ελευθερία ή θάνατος» βρέθηκε και μια ομάδα γυναικών, αποτελούμενη από μάνες, παιδιά κι εγκυμονούσες, οι Σουλιώτισσες. Ο θρύλος που επικράτησε, τις θέλει πιασμένες χέρι-χέρι με τη συνοδεία τραγουδιού, να χορεύουν τον περίφημο χορό του Ζαλόγγου και μία μία να πηδάνε στον γκρεμό, για να ξεφύγουν από τα χέρια και τους εξευτελισμούς των Τουρκαλβανών. Το τι πραγματικά συνέβη, αποτέλεσε πολλές φορές θέμα συζητήσεων και διαφωνιών, η αυτοθυσία όμως που υπέδειξαν αυτές οι γυναίκες για να υπερασπιστούν τα ιδανικά και την πατρίδα τους, βρίσκεται πάνω από όλες τις φιλονικίες.
Οι αγώνες για την πολύπαθη Ελλάδα δεν σταματάνε εδώ. Μόλις, την τέταρτη δεκαετία του 20ου αιώνα, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τους εχθρούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Άνδρες διάφορων ηλικιών επιστρατεύονται κι οδεύουν για το αλβανικό μέτωπο. Σύμμαχοί τους είναι πια οι γυναίκες της Πίνδου.
Οι αφηγήσεις και τα τραγούδια μας τις γνώρισαν ως «γυναίκες ηπειρώτισσες». Η αρωγή τους διατέλεσε σημαντικό ρόλο στον ανεφοδιασμό των στρατιωτών, μιας κι οι ίδιες κατείχαν μεγάλη γνώση της δύσβατης περιοχής. Παρά το κρύο και τις σωματικές καταπονήσεις, άντεξαν στις δυσκολίες, μεταφέροντας ακόμη και τραυματίες. Δεν έλειψαν μάλιστα κι οι περιπτώσεις γυναικών που με τα γράμματά τους προσπάθησαν να ανυψώσουν το ηθικό των καταβεβλημένων φαντάρων.
Τέλος, μια Ελληνίδα που σημάδεψε την ελληνική ιστορία με την αντίστασή της κατά τη διάρκεια της δικτατορίας είναι η Μελίνα Μερκούρη. Η Μερκούρη υπήρξε ιδέα. Λειτούργησε ως μέσο εμψύχωσης όλων των καταπιεσμένων στον ελληνικό χώρο. Της αφαιρέθηκε ακόμη κι η ελληνική ιθαγένεια, γεγονός όμως που δεν την πτόησε παρά την πείσμωσε να οργανώσει εκστρατείες στην Ευρώπη με σκοπό να ευαισθητοποιήσει. Σε μία συγκέντρωση μάλιστα, στη Γένοβα, έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον της. Δεν πτοήθηκε και μόλις δύο μέρες μετά την πτώση της Χούντας επιστρέφει στην Ελλάδα, κι ενώ ο ελληνικός λαός συγκεντρώνεται να την καλωσορίσει, εκείνη τον χαιρετά κάνοντας το σήμα της νίκης.
Ο ρόλος των γυναικών που αντιστάθηκαν είναι αναμφισβήτητα καθοριστικός για την ιστορία της χώρας. Είτε ως μαχήτριες, είτε ως υποστηρίκτριες των στρατεύσιμων, αποδεικνύουν ότι η δύναμή τους ξεπερνά τα στερεότυπα και τις κοινωνικές προσδοκίες. Μπορεί οι περισσότερες από αυτές τις ηρωίδες να πολέμησαν για την ελευθερία, όμως οι μάχες τους καθρεπτίζονται και σε αγώνες για την ισότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βασιλική Λάζου (2021), Γυναίκες και Επανάσταση 1821: Από τον οθωμανικό κόσμο στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, Αθήνα: εκδ. Διόπτρα
- Μελίνα Μερκούρη (1983), Γεννήθηκα Ελληνίδα, εκδ. Ζάρβανος
- Ο ρόλος και η συμβολή των γυναικών στην Ελλάδα την ταραχώδη δεκαετία του 1940, amitos.library.uop.gr, διαθέσιμο εδώ
