Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Η ιστορία είναι γεμάτη από περίεργες στιγμές, αλλά λίγες μπορούν να ξεπεράσουν το καλοκαίρι του 1518, όταν εκατοντάδες άνθρωποι στο Στρασβούργο (τότε μέρος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) άρχισαν να χορεύουν ασταμάτητα για εβδομάδες. Και όχι, δε μιλάμε για κάποιο χορευτικό φεστιβάλ, αλλά για την περίφημη και αμφιλεγόμενη «Χορευτική Πανούκλα», μία χαρακτηριστική περίπτωση μαζικής υστερίας που έχει απασχολήσει αρκετά την ιστορική και ψυχιατρική κοινότητα. Ας δούμε πως εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα.
Ήταν μία ήρεμη, ζεστή μέρα του Ιουλίου του 1518, στο μεσαιωνικό Στρασβούργο. Ξάφνου, μια γυναίκα γνωστή ως Frau Troffea βγήκε στους πετρόχτιστους δρόμους και άρχισε να χορεύει. Αλλά αντί να σταματήσει μετά από λίγα λεπτά, συνέχισε για ώρες. Οι ώρες έγιναν μέρες και μέσα σε μια εβδομάδα, δεκάδες άνθρωποι άρχισαν να χορεύουν μαζί της. Όλα αυτά, χωρίς μουσική ή εμφανή αίτια. Όταν ήρθε ο Αύγουστος, το χορευτικό πάρτι είχε εκραγεί σε πλήρη κρίση και οι αναφορές υπολογίζουν ότι συνολικά «επλήγησαν» έως και 400 άτομα. Οι περισσότεροι χόρεψαν μέχρι εξάντλησης και κάποιοι μέχρι θανάτου, λόγω εγκεφαλικού ή καρδιακής ανεπάρκειας. Το θέαμα ήταν εξωπραγματικό: εκατοντάδες άνθρωποι καταϊδρωμένοι και με απλανές, κενό βλέμμα έκαναν σπασμωδικές χορευτικές κινήσεις σε επίπεδο που τα πόδια τους άρχισαν να αιμορραγούν απ’ το πρήξιμο. Ακόμα πιο ανατριχιαστικό είναι ότι κάποιοι απ’ αυτούς φώναζαν τους συμπολίτες τους για βοήθεια – το σώμα τους όμως, είχε άλλες προθέσεις.
Οι αρχές, μπερδεμένες από αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση, συμβουλεύτηκαν αμέσως τους τοπικούς γιατρούς. Και επειδή η μεσαιωνική ιατρική ήταν ουσιαστικά ένας συνδυασμός εικασιών και παραλογισμών, το πόρισμα ήταν ότι… δε χόρευαν αρκετά! Πράγματι, οι γιατροί είπαν ότι ο κόσμος πρέπει να χορέψει ακόμα περισσότερο για να συνέλθει. Ακούγοντάς αυτά, το συμβούλιο της πόλης έλαβε δράση. Προσέλαβαν βάρδους και έστησαν σκηνές στις κεντρικές πλατείες, ελπίζοντας ότι αν οι άνθρωποι μπορούσαν απλώς να το χορέψουν οργανωμένα, θα είχαν θεραπευτεί. Φυσικά, αυτό ήταν το χειρότερο σχέδιο που έγινε ποτέ. Αντί να σταματήσει την «πανούκλα», αυτό ενθάρρυνε ακόμη περισσότερους ανθρώπους να συμμετάσχουν. Ήταν σα να κάνεις δώρο ουίσκι σε αλκοολικούς.
Μετά από πάνω από ένα μήνα ξεφαντώματος, οι άνθρωποι τελικά άρχισαν να καταρρέουν ένας προς έναν, από απόλυτη εξάντληση, και στη συνέχεια, η πόλη τελικά απαγόρευσε κάθε χορευτική εκδήλωση. Οι αρχές μετέφεραν όσους χορευτές ήταν ζωντανοί σε ένα ιερό για τον Άγιο Βίτο, ελπίζοντας ότι η θεϊκή παρέμβαση θα λειτουργούσε εκεί όπου η μεσαιωνική επιστήμη είχε αποτύχει. Και ιδού, έγινε. Οι ταλαιπωρημένοι προσεύχονταν, έπαιρναν ευλογίες και έτσι, η χορευτική πανούκλα σιγά – σιγά έσβησε.
Ωστόσο, γεννάται το ερώτημα: τι έκανε εκατοντάδες ανθρώπους να χορεύουν μέχρι να πεθάνουν; Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι οι κάτοικοι της πόλης μπορεί να έχουν καταπιεί ερυσίβη, έναν παραισθησιογόνο μύκητα που βρίσκεται στο ψωμί σίκαλης. Αυτός ο μύκητας περιέχει ενώσεις παρόμοιες με το LSD, που θα μπορούσαν να εξηγήσουν το παραλήρημα και την ανεξήγητη συμπεριφορά. Ωστόσο, η δηλητηρίαση αυτή προκαλεί συνήθως σπασμούς και μυϊκές συσπάσεις, όχι συντονισμένες χορευτικές κινήσεις – επομένως αυτή η θεωρία δεν υφίσταται. Μια ευρύτερα αποδεκτή θεωρία, του Αμερικανού ιστορικού Τζον Γουόλερ, είναι ότι ήταν μια περίπτωση μαζικής ψυχογενούς ασθένειας ή, αλλιώς, μαζικής υστερίας. Δεδομένου ότι ο 15ος αι. ήταν βασικά ένας φαύλος κύκλος πείνας, ασθενειών και γενικής ταλαιπωρίας, οι άνθρωποι είχαν φτάσει ψυχολογικά στο οριακό σημείο τους. Αν αυτά συνδυαστούν με θρησκευτικές δεισιδαιμονίες και αφόρητη ζέστη, τότε είναι εύκολο να δούμε πώς το άγχος θα μπορούσε να εκδηλωθεί με τη μορφή μιας ανεξέλεγκτης παρόρμησης για χορό. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό θα μπορούσε να ξεκίνησε ως θρησκευτική αφοσίωση στον Άγιο Βίτο, τον προστάτη άγιο των χορευτών και της επιληψίας. Οι άνθρωποι μπορεί να πίστευαν ότι ο χορός ήταν ο τρόπος είτε να αποφύγουν την κατάρα του, είτε να αναζητήσουν την ευλογία του.
Συνολικά, η Πανούκλα του Χορού του 1518, παραμένει ένα από τα μεγάλα αναπάντητα ερωτήματα της ιστορίας. Υπογραμμίζει τη δύναμη του ψυχολογικού στρες, την ευαλωτότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην κοινωνική επιρροή και το γεγονός ότι οι μεσαιωνικές δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων ήταν, για να το θέσω όμορφα, αμφισβητήσιμες. Ενώ (ελπίζουμε) να μην δούμε ποτέ άλλη χορευτική επιδημία τέτοιας κλίμακας, η μαζική υστερία εξακολουθεί να είναι υπαρκτό γεγονός – σύγχρονα παραδείγματα περιλαμβάνουν τον «πανικό κλόουν» του 2016, τους φόβους για την υγεία που τροφοδοτούνται από το TikTok και άλλα πολλά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- J. F. C. Hecker (2018), The Dancing Mania, Books on Demand
- The Dancing Plague of 1518, publicdomainreview.org, διαθέσιμο εδώ
- Dancing plague of 1518, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- What Was the Dancing Plague of 1518?, history.com, διαθέσιμο εδώ
