Του Γιώργου Γκέργκη,
Το τραύμα στην παιδική ηλικία μπορεί να αφήσει βαθιά αποτυπώματα στην ψυχή ενός παιδιού, επηρεάζοντας τη συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική του ανάπτυξη. Το παιδικό μετατραυματικό στρες (PTSD) δεν αφορά μόνο τις άμεσες αντιδράσεις σε ένα τραυματικό γεγονός, αλλά μπορεί να έχει διαχρονικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και την προσωπικότητα του ατόμου. Στο παρόν άρθρο, θα αναλύσουμε πώς το παιδικό τραύμα επηρεάζει τον εγκέφαλο και την ψυχολογία, πώς μπορεί να εκδηλωθεί στην ενήλικη ζωή και τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τα παιδιά να θεραπευτούν.
Ορισμός Τραύματος και Παιδικό PTSD
Ο όρος «τραύμα» προέρχεται από την ελληνική γλώσσα και σημαίνει πληγή ή τραυματισμό. Στον ψυχολογικό τομέα, το ψυχικό τραύμα αναφέρεται σε μια έντονα στρεσογόνα εμπειρία που ξεπερνά την ικανότητα του ατόμου να την επεξεργαστεί και να την ξεπεράσει. Αν και το μετατραυματικό στρες (PTSD) συνδέεται συχνά με ενήλικες που έχουν βιώσει σοβαρά γεγονότα όπως πόλεμο ή ατυχήματα, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι και τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν PTSD μετά από τραυματικές εμπειρίες.
Το Παιδικό Μετατραυματικό Στρες (PTSD) είναι μια ψυχική διαταραχή που εμφανίζεται όταν ένα παιδί βιώνει ένα εξαιρετικά στρεσογόνο γεγονός, όπως κακοποίηση, παραμέληση, οικογενειακή ή σχολική βία, σοβαρή ασθένεια ή την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Σε αντίθεση με τους ενήλικες, τα παιδιά μπορεί να μην είναι σε θέση να εκφράσουν λεκτικά το τραύμα τους, αλλά το εκδηλώνουν μέσω αλλαγών στη συμπεριφορά και στις συναισθηματικές τους αντιδράσεις.
Τα συμπτώματα του παιδικού PTSD μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Αναβίωση του τραύματος μέσω εφιαλτών, παιχνιδιού με επαναλαμβανόμενα τραυματικά θέματα ή έντονου φόβου σε καταστάσεις που θυμίζουν το γεγονός.
- Αποφυγή ανθρώπων, τοποθεσιών ή δραστηριοτήτων που συνδέονται με το τραύμα.
- Αυξημένη υπερδιέγερση, όπως δυσκολία στον ύπνο, ξαφνικές εκρήξεις θυμού, υπερβολική εγρήγορση ή υπερβολικό άγχος.
- Αλλαγές στη διάθεση και στις γνωστικές λειτουργίες, όπως αισθήματα ενοχής, χαμηλή αυτοεκτίμηση ή δυσκολία συγκέντρωσης.
- Σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι ή ενούρηση, που δεν συνδέονται με κάποια ιατρική πάθηση.
Πώς Διαμορφώνεται το Τραύμα στον Εγκέφαλο;
Κατά την παιδική ηλικία, ο εγκέφαλος βρίσκεται σε συνεχή ανάπτυξη, δημιουργώντας νευρωνικά δίκτυα που καθορίζουν τη συναισθηματική ρύθμιση, τη μνήμη και τη συμπεριφορά. Τα τραυματικά γεγονότα μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά αυτήν τη διαδικασία, διαμορφώνοντας τον ψυχισμό με τρόπους που μπορεί να παραμείνουν για όλη τη ζωή.
- Η αμυγδαλή, η περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει την αντίδραση στον φόβο, μπορεί να γίνει υπερδραστήρια, καθιστώντας το παιδί υπερευαίσθητο σε στρεσογόνες καταστάσεις.
- Ο ιππόκαμπος, που συνδέεται με τη μνήμη και την επεξεργασία του άγχους, μπορεί να επηρεαστεί, οδηγώντας σε προβλήματα συγκέντρωσης και διαχείρισης των συναισθημάτων.
- Ο προμετωπιαίος φλοιός, υπεύθυνος για τη λογική σκέψη και τον αυτοέλεγχο, μπορεί να μην αναπτυχθεί πλήρως, με αποτέλεσμα δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων και στον έλεγχο των παρορμήσεων.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 59-66% των ενηλίκων ανέφεραν ότι είχαν τουλάχιστον δύο τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία. Επιπλέον, έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξε ότι το 85% των φοιτητών είχαν βιώσει τουλάχιστον ένα τραυματικό γεγονός. Οι πιο επιβαρυντικές εμπειρίες φαίνεται να είναι η σεξουαλική κακοποίηση και η οικογενειακή βία, καθώς σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών, όπως το μετατραυματικό στρες.
Η Επίδραση του Τραύματος στον Ψυχισμό του Παιδιού
Το παιδικό τραύμα δεν είναι μια απλή εμπειρία που ξεχνιέται με τον χρόνο. Αντίθετα, μπορεί να επηρεάσει βαθιά την ψυχική ανάπτυξη και να αφήσει μόνιμα σημάδια στην ενήλικη ζωή.
Τα παιδιά που βιώνουν τραυματικές εμπειρίες συχνά αναπτύσσουν συναισθηματική αποστασιοποίηση, αποφεύγοντας να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Αυτό μπορεί να τα οδηγήσει σε μια εσωτερική αίσθηση μοναξιάς, καθώς φοβούνται να ανοιχτούν ή να εμπιστευτούν τους άλλους.
Επιπλέον, το τραύμα μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τα παιδιά που νιώθουν ότι έχουν προδοθεί ή εγκαταλειφθεί δυσκολεύονται να αναπτύξουν υγιείς δεσμούς και συχνά παρουσιάζουν ανασφάλεια ή υπερβολική ανάγκη για επιβεβαίωση στην ενήλικη ζωή.
Έρευνες δείχνουν ότι το παιδικό PTSD συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ψυχικών διαταραχών, όπως άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές προσωπικότητας. Ο εγκέφαλος, στην προσπάθειά του να διαχειριστεί το τραύμα, μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται το στρες, οδηγώντας σε μόνιμες δυσκολίες στη συναισθηματική ρύθμιση.
Τρόποι Υποστήριξης του Παιδιού με PTSD
Η αναγνώριση του παιδικού PTSD είναι το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα για να μπορέσει ένα παιδί να επεξεργαστεί το τραύμα του και να ανακάμψει. Η κατάλληλη παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει στην ψυχική του ανάπτυξη και να μειώσει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του τραύματος.
Ψυχοθεραπεία: Μια από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις είναι η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η οποία βοηθά το παιδί να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί τις τραυματικές του αναμνήσεις. Ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η Τραυματοεστιασμένη CBT (TF-CBT), η οποία προσαρμόζεται ειδικά στις ανάγκες παιδιών με τραυματικές εμπειρίες. Επίσης, η θεραπεία μέσω του παιχνιδιού επιτρέπει στα μικρότερα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με έναν φυσικό και μη απειλητικό τρόπο.
Σταθερό και ασφαλές περιβάλλον: Τα παιδιά που έχουν βιώσει τραύμα χρειάζονται ένα περιβάλλον που να τους παρέχει συνέπεια, προβλεψιμότητα και συναισθηματική ασφάλεια. Οι φροντιστές τους πρέπει να είναι ήρεμοι, υποστηρικτικοί και διαθέσιμοι, ώστε να δημιουργήσουν μια αίσθηση εμπιστοσύνης.
Υποστήριξη μέσω κοινωνικών συνδέσεων: Η κοινωνική απομόνωση μπορεί να επιδεινώσει το τραύμα. Είναι σημαντικό τα παιδιά να έχουν υγιείς κοινωνικές σχέσεις, όπως φίλους, δασκάλους και μέλη της οικογένειας που μπορούν να τα στηρίξουν. Ομαδικές δραστηριότητες, όπως η τέχνη, ο αθλητισμός ή η μουσική, μπορούν, επίσης, να βοηθήσουν στην έκφραση συναισθημάτων και στη μείωση του άγχους.
Συμπέρασμα
Το παιδικό PTSD είναι μια πραγματικότητα που συχνά υποτιμάται, καθώς πολλοί θεωρούν ότι μόνο οι ενήλικες μπορούν να βιώσουν έντονο ψυχικό τραύμα. Ωστόσο, τα παιδιά είναι εξίσου ευάλωτα –και ίσως ακόμη περισσότερο– καθώς ο ψυχισμός τους βρίσκεται σε διαρκή ανάπτυξη. Η αναγνώριση των επιπτώσεων του παιδικού τραύματος είναι ζωτικής σημασίας, τόσο για την πρόληψη όσο και για τη θεραπεία.
Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να αλλάξει την πορεία ενός παιδιού, βοηθώντας το να ξεπεράσει τις επιπτώσεις του τραύματος και να αναπτύξει έναν υγιή, ισορροπημένο ψυχισμό. Τα τραύματα δεν πρέπει να καθορίζουν το μέλλον ενός παιδιού –με τη σωστή υποστήριξη, η ανάρρωση είναι δυνατή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- PTSD in Children and Adolescents, United States Department of Veterans Affairs, διαθέσιμο εδώ
- Diagnosing PTSD in early childhood: An empirical assessment of four approaches, Wiley- Online Library, διαθέσιμο εδώ
- Cognitive-Behavioral Therapy for PTSD in Children and Adolescents: A Preliminary Randomized Controlled Trial, ScienceDirect, διαθέσιμο εδώ
