Του Βλαντισλάβ Αφισίδη,
Το ιστορικό πλαίσιο
Πριν μιλήσουμε για την ίδια μάχη, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την περίοδο για την οποία μιλάμε. Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έφερε στο τραπέζι των νικητών τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ. Οι δύο αυτές δυνάμεις συμμάχησαν ενάντια στις Δυνάμεις του Άξονα, οι εντάσεις όμως, μεταξύ τους, ποτέ δεν σταμάτησαν, έχοντας και οι δύο μεγάλη ισχύ, αλλά διαφορετικά πολιτοοικονομικά συστήματα. Με το τέλος του Β’ ΠΠ, μεταφερόμαστε σε μια νέα εποχή «ανταγωνισμού» μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, για το ποιος θα αποκτήσει περισσότερους συμμάχους στην σφαίρα επιρροής του, η περίοδος αυτή, αργότερα ονομάστηκε «Ψυχρός Πόλεμος».
Ο ελληνικός εμφύλιος διεξαγόταν στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, καθώς η Ελλάδα βρέθηκε στη δίνη της παγκόσμιας αντιπαράθεσης μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριζαν την ελληνική κυβέρνηση, θεωρώντας την Ελλάδα κρίσιμο ανάχωμα στην κομμουνιστική επέκταση στα Βαλκάνια και από την άλλη πλευρά, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) είχε έμμεση υποστήριξη από τις γειτονικές σοσιαλιστικές χώρες, ιδιαίτερα τη Γιουγκοσλαβία. Ο εμφύλιος στην Ελλάδα αποτέλεσε ένα από τα πρώτα θερμά επεισόδια του Ψυχρού Πολέμου.
Ο εμφύλιος της Ελλάδας διαδραματίστηκε από το 1946 μέχρι το 1949, με αντιπάλους τον Ελληνικό Στρατό και τον Δημοκρατικό Στρατό. Μια από τις σημαντικότερες μάχες, αν όχι η σημαντικότερη, διεξήχθη στην Κόνιτσα το 1947. Τον Δεκέμβριο του 1947, ο ΔΣΕ, υπό τη διοίκηση του Μάρκου Βαφειάδη, επιχείρησε να καταλάβει την Κόνιτσα, μια πόλη στρατηγικής σημασίας κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Ο στόχος ήταν διπλός: αφενός να δημιουργηθεί μια πρωτεύουσα για την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, αφετέρου να ασκηθεί πίεση στη διεθνή κοινότητα ώστε να αναγνωριστεί ο ΔΣΕ, ως επίσημη δύναμη.
Γιατί όμως επιλέχθηκε συγκεκριμένα η Κόνιτσα;
Η επιλογή της Κόνιτσας δεν ήταν καθόλου τυχαία, η πόλη βρισκόταν κοντά στα αλβανικά σύνορα, γεγονός που θα επέτρεπε στον ΔΣΕ να έχει γρήγορη πρόσβαση σε ανεφοδιασμό και ασφαλή διέξοδο σε περίπτωση αποτυχίας. Κυριότερα, αν ο ΔΣΕ πετύχαινε την κατάληψη της πόλης θα μπορούσε να δημιουργήσει μια ελεγχόμενη ζώνη που θα λειτουργούσε ως έδρα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.
Η διεξαγωγή της μάχης
Η επίθεση ξεκίνησε στις 25 Δεκεμβρίου 1947 με σφοδρούς βομβαρδισμούς και επιθέσεις στις κυβερνητικές θέσεις. Ο ΔΣΕ κατέλαβε αρχικά ορισμένα στρατηγικά σημεία γύρω από την πόλη, αλλά οι κυβερνητικές δυνάμεις, ενισχυμένες από πυροβολικό και αεροπορία κατάφεραν να κρατήσουν τις κεντρικές οχυρώσεις. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η ελληνική κυβέρνηση και ο στρατός είχαν λάβει μεγάλη ενίσχυση από την Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, κυριότερα με το δόγμα Τρούμαν που είχε σκοπό να αποτρέψει την πτώση τους στην κομμουνιστική σφαίρα. Η μάχη κράτησε σχεδόν δύο εβδομάδες, με τις πιο κρίσιμες συγκρούσεις να εκτυλίσσονται στις 4 και 5 Ιανουαρίου 1948. Στις 6 Ιανουαρίου, ο ΔΣΕ αναγκάστηκε να αποσυρθεί, έχοντας υποστεί μεγάλες απώλειες.
Η μάχη χαρακτηρίστηκε από την έντονη χρήση αντάρτικης τακτικής από τον ΔΣΕ, ο οποίος προσπάθησε να κυκλώσει τις κυβερνητικές θέσεις και να αποκόψει τις γραμμές ανεφοδιασμού τους. Ωστόσο, η οργανωμένη άμυνα του κυβερνητικού στρατού, η χρήση βαρέως οπλισμού και η αεροπορική υποστήριξη έκριναν την έκβαση της σύγκρουσης. Καθ’ όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων, η γεωγραφική θέση της Κόνιτσας, με τις φυσικές οχυρώσεις που προσέφεραν τα γύρω βουνά, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διεξαγωγή των μαχών.
Η Βασίλισσα Φρειδερίκη
Κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κόνιτσας, ο βασιλιάς Παύλος, ο οποίος έπασχε από τυφοειδή πυρετό και νοσηλευόταν στην Αθήνα, ανέθεσε στη σύζυγό του, βασίλισσα Φρειδερίκη, να μεταβεί στη δοκιμαζόμενη περιοχή, προκειμένου να ενισχύσει το ηθικό των κυβερνητικών στρατευμάτων που μάχονταν για να αποτρέψουν την κατάληψη της πόλης από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ).
Παρά τις επιφυλάξεις του αρχιστρατήγου των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, Αλέξανδρου Παπάγου, η Φρειδερίκη ταξίδεψε οδικώς μέχρι την Κόνιτσα, επιλέγοντας να βρεθεί στο πλευρό των στρατιωτών και των αμάχων. Κατά την επίσκεψή της, παρηγόρησε τους τραυματίες, προσέφερε λόγια ενθάρρυνσης στους πολίτες και επισκέφθηκε το παιδικό νοσοκομείο της πόλης, όπου περιθάλπονταν 230 παιδιά. Η παρουσία της στην Κόνιτσα απέκτησε ιδιαίτερο συμβολικό χαρακτήρα και στις 3 Ιανουαρίου 1953 ανεγέρθηκε προς τιμήν της ένα μεγάλο χάλκινο άγαλμα στην κεντρική πλατεία της πόλης.
Σημασία της ήττας του ΔΣΕ
Η αποτυχία του ΔΣΕ στην Κόνιτσα είχε σοβαρές συνέπειες. Κατέδειξε τις δυσκολίες του να διεξάγει μεγάλης κλίμακας επιθετικές επιχειρήσεις και τόνισε την υπεροχή του κυβερνητικού στρατού σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό και αεροπορική υποστήριξη.
Η μάχη έδειξε τα όρια της διεθνούς βοήθειας που μπορούσε να λάβει ο ΔΣΕ, αφού οι σύμμαχοι της όπως, η Γιουγκοσλαβία και η ΕΣΣΔ δεν είχαν αρκετές προμήθειες για μια πιο έντονη υποστήριξη ενώ ταυτόχρονα ενίσχυσε το ηθικό των κυβερνητικών δυνάμεων. Η αποτυχία της κατάληψης της πόλης σήμανε την αρχή του τέλους για την επαναστατική προσπάθεια του ΔΣΕ, οδηγώντας τελικά στην ήττα του, το 1949.
Παρά τη στρατιωτική της αποτυχία, η μάχη ανέδειξε το σθένος και την αποφασιστικότητα των δυνάμεων που ενεπλάκησαν, αποτελώντας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γ. Β. Μαντζαρλής (2001), Ο δρόμος προς το Λυκόμορο: Η μάχη για την διάσωση της Κόνιτσας το 1947, εκδ. Ελεύθερη Σκέψις
- Μάχη Κόνιτσας 1947: Η μεγάλη στροφή στην πορεία του Εμφυλίου Πολέμου, history-point.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η μάχη της Κόνιτσας (1947-1948: H καθοριστικής σημασίας νίκη του κυβερνητικού Στρατού επί του ΔΣΕ, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
