Του Νίκου Πέτροβα,
Βρισκόμαστε χρονικά προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η ναζιστική Γερμανία διαφαίνεται πως βρίσκεται υπό πλήρη κατάρρευση. Στη νότια και δυτική Ευρώπη προελαύνουν βρετανικές και αμερικανικές δυνάμεις, ενώ στην ανατολική Ευρώπη έχει πάρει τα ηνία ο Κόκκινος Στρατός της Σοβιετικής Ένωσης.
Καθώς οι στρατοί τους προετοιμάζονταν για τη νίκη, οι αρχηγοί των τριών μεγάλων δυνάμεων, της Αμερικής, της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης συμφώνησαν για μία ιστορική συνάντηση. Πιο συγκεκριμένα, οι «Τρεις Μεγάλοι», δηλαδή οι Ουίνστον Τσόρτσιλ, Φραγκλίνος Ρούσβελτ και Ιωσήφ Στάλιν συμφώνησαν να συναντηθούν στη Γιάλτα, ένα θέρετρο, το οποίο βρισκόταν στη Μαύρη Θάλασσα.
Αξίζει να αναφερθεί, πως τα ανάκτορα που πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη είχαν χτιστεί και δοθεί στον Έλληνα Λάμπρο Κατσώνη, ο οποίος τιμήθηκε για την προσφορά του στον ρωσικό στόλο, με 22 χιλιάδες εκτάρια γης στην Κριμαία και 470.000 ρούβλια. Με τα χρήματα αυτά έχτισε την πολυτελή του κατοικία και την ονόμασε «Λειβαδιά» για να τιμήσει τον τόπο καταγωγής του.
Η συγκεκριμένη συνάντηση είχε προγραμματιστεί να γίνει στις 4 Φεβρουαρίου του 1945 και θα είχε διάρκεια 8 ημέρες, μέχρι τις 11 Φεβρουαρίου. Οι «Τρεις Μεγάλοι» διεξήγαγαν μεταξύ τους την πιο μυστική διάσκεψη ειρήνης της νεότερης εποχής. Η Διάσκεψη της Γιάλτας ήταν η δεύτερη κατά σειρά συνάντηση, καθώς είχε προηγηθεί ακόμα μία Διάσκεψη στις 28 Νοεμβρίου έως 1 Δεκεμβρίου 1943, στην πόλη της Τεχεράνης.
Κύριο θέμα της διάσκεψης αποτελούσε η μεταπολεμική πολιτική που θα ακολουθούσαν οι τρεις αυτές χώρες σχετικά με τα κράτη που είχε καταλάβει η Γερμανία, αλλά και ποια θα ήταν η τύχη των χωρών που ήταν σύμμαχοι των Γερμανών. Επιπλέον θέματα ήταν η εποπτεία της Γερμανίας, η ίδρυση μιας ευρωπαϊκής επιτροπής που θα μπορούσε να εγγυηθεί την ασφάλεια σε αυτό το μεταβατικό διάστημα και ποιες θα ήταν οι σχέσεις με την Κίνα και την Ιαπωνία.
Μετά από μια εβδομάδα συνομιλιών μεταξύ των τριών ισχυρών ανδρών, ανακοινώθηκαν στον κόσμο οι αποφάσεις που είχαν ληφθεί. Αρχικά, αποφασίστηκε να διαλυθεί η Γερμανία και να χωριστεί σε τέσσερις ζώνες κατοχής (μία για κάθε χώρα και μία για την Γαλλία), όπως το ίδιο θα συνέβαινε και με το Βερολίνο, μία απόφαση, βέβαια, που δεν προχώρησε. Επιπλέον, δόθηκε εντολή να πραγματοποιηθούν «δημοκρατικές» εκλογές σε όλα τα απελευθερωμένα κράτη όπως και στην Πολωνία, τη οποίας τα σύνορα μετατοπίστηκαν προς τα δυτικά, ώστε να αυξηθεί το έδαφος της ΕΣΣΔ.
Μία ακόμα σημαντική απόφαση αποτέλεσε η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (OHE) και η ιδρυτική σύνοδος του Οργανισμού, που πραγματοποιήθηκε στις 25 Απριλίου 1945 στο Σαν Φρανσίσκο. Η ΕΣΣΔ αποτελούσε τη μοναδική χώρα που θα είχε δικαίωμα τριών ψήφων, καθώς θα ψήφιζε και για την Ουκρανία και την Λευκορωσία.
Όσον αφορά τις επιδιώξεις του Ιωσήφ Στάλιν, αποφάσισε τη συμμετοχή της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας. Ως αντάλλαγμα θα δίνονταν στην ΕΣΣΔ, η Νότια Σαχαλίνη και τα νησιά Κουρίλες, αλλά και ο έλεγχος των σιδηροδρομικών και ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών της Μαντζουρίας, πόλης που βρισκόταν στα εδάφη της Κίνας. Επιπροσθέτως, ο Στάλιν αξίωσε ως αποζημίωση από τις καταστροφές που προκάλεσαν οι Γερμανοί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το ποσό των 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, από τα οποία διεκδικούσε τα 10 για τις καταστροφές που προκλήθηκαν στην ΕΣΣΔ. Η αποζημίωση αυτή θα προέκυπτε μέσα από τη διάλυση εγκαταστάσεων αλλά και την εκμετάλλευση του γερμανικού εργατικού δυναμικού. Οι σύμμαχοι είχαν ως άμεσο στόχο να διαλύσουν οριστικά τον γερμανικό μιλιταρισμό και εν γένει τον εθνικοσοσιαλισμό.
Όπως μπορεί να διαπιστωθεί, ο Ιωσήφ Στάλιν ήταν ο πιο ενεργός από τους Τρεις Μεγάλους σε θέματα της επεκτατικής πολιτικής και προσπαθούσε να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη για τη χώρα του. Την ίδια στιγμή, ο Ρούσβελτ είχε δώσει μεγαλύτερο βάρος στην προσπάθειά του για τη δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, κάτι που, όπως ήδη αναφέρθηκε, πραγματοποιήθηκε στις 25 Απριλίου του 1945, ενώ ο Τσόρτσιλ ήταν εξαιρετικά ανήσυχος για την κατάσταση που επικρατούσε στην Ανατολική Ευρώπη. Γι’ αυτό και έδωσε εντολή στις δυνάμεις του και στους Αμερικανούς να κινηθούν ανατολικά.
Οι αποφάσεις της Γιάλτας, είχαν ως αποτέλεσμα να διχάσουν τους ρεπουμπλικανούς και τους δημοκρατικούς των ΗΠΑ. Ο Ρούσβελτ και οι σύμβουλοί του κατηγορήθηκαν ότι ξεπούλησαν την Ανατολική Ευρώπη και την Κίνα στον Στάλιν, με αντάλλαγμα τη συμμετοχή της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας. Πέραν τούτου, η κατάσταση στα εσωτερικά των ΗΠΑ εκτροχιάστηκε όταν ο Άλτζερ Χις, μέλος της αντιπροσωπείας των ΗΠΑ στη Γιάλτα, κατηγορήθηκε και δικάστηκε για κατασκοπεία υπέρ της ΕΣΣΔ. Ακόμα και σήμερα, ο αμερικανικός λαός αναρωτιέται το ποιος ξεπούλησε την Ανατολική Ευρώπη και αν τελικά συνέφερε τις ΗΠΑ η συμμετοχή της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας.
Από την άλλη πλευρά, ο Στάλιν και οι σύμβουλοί του δεν είχαν εγκαταλείψει πλήρως τα σχέδιά τους για την παγκόσμια επανάσταση, αλλά πλέον τα είχαν αναβάλει καθώς ενδιαφέρονταν να έχουν ειρηνικές σχέσεις με τη Δύση. Θυσίασαν, επίσης, αρκετά κομμουνιστικά κινήματα στην Κεντρική Ευρώπη με αντάλλαγμα τη μεγαλύτερη κυριαρχία τους στην Ανατολική Ευρώπη. Επιπλέον, επιδίωξαν να χωρίσουν την Γερμανία σε πολλά μικρότερα κράτη, κάτι που αρνήθηκαν οι Δυτικοί. Τέλος, δεν προκύπτει από κάποια πηγή πως ο Στάλιν εκμεταλλεύτηκε την κακή υγεία του Ρούσβελτ (είχε προσβληθεί από πολιομυελίτιδα από το 1921 και ήταν παράλυτος από τη μέση και κάτω) για να πετύχει τα σχέδιά του. Ο Στάλιν υποστήριζε μέχρι τέλους την επεκτατική πολιτική που είχε κατά νου και ήταν έτοιμος να κάνει οτιδήποτε χρειαστεί για να έχει τον έλεγχο της Πολωνίας, χωρίς να μπορεί να αντιμετωπιστεί από τις διπλωματικές ομάδες της Δύσης.
Συνοψίζοντας, η Διάσκεψη της Γιάλτας και η συνάντηση των «Τριών Μεγάλων» αποτέλεσε μία συνάντηση κορυφής εν καιρώ πολέμου, καθώς ο κοινός εχθρός δεν είχε ακόμα ηττηθεί αλλά η νίκη βρισκόταν κοντά. Με την συγκεκριμένη διάσκεψη, οι «Τρεις Μεγάλοι» κατάφεραν να θέσουν τις βάσεις ενός διεθνούς συστήματος που συντέλεσε στη μακροβιότερη ειρήνη στην ευρωπαϊκή ιστορία. Με το κλείσιμο, όμως, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με αυτό τον τρόπο, διαφάνηκε πως οι Δυτικοί θυσίασαν τις αρχές και τις αξίες που πρέσβευαν περί Δημοκρατίας. Ίσως, θα μπορούσαν να είχαν θυσιάσει λιγότερα και να μην είχε πληρώσει το τίμημα η Κεντρική Ευρώπη, η οποία εν τέλει έγινε έρμαιο ενός νέου καθεστώτος, αυτού του Ψυχρού Πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Preston Diana (2021), Οκτώ μέρες στη Γιάλτα (μτφρ. Πανσέληνος Κωστής), εκδ. Μεταίχμιο
- Διάσκεψη της Γιάλτας: Η «Συμφωνία των Ποσοστών» και ο θρύλος της χαρτοπετσέτας, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Διάσκεψη της Γιάλτας: Η συνάντηση 3 ανδρών που καθόρισε τη μοίρα του κόσμου και τι μας λέει για το σήμερα, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- We’re Still Living in Stalin’s World, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
