Του Νίκου Λυκομήτρου,
Ο πόλεμος της Παραγουάης έλαβε χώρα ανάμεσα στο 1864 με 1870 κι ήταν η ταυτόχρονη σύγκρουση της Παραγουάης με την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Ουρουγουάη για μια σειρά από διαφιλονικούμενα εδάφη γύρω από τη χώρα.
Μετά την ανεξαρτησία της χώρας το 1811, η Παραγουάη κληρονόμησε διάφορες εδαφικές αμφισβητήσεις από την Ισπανία. Πολλές χώρες της Νότιας Αμερικής κι η Βραζιλία βρέθηκαν να διαφιλονικούν μεταξύ τους για εδάφη συχνά αραιοκατοικημένα, επειδή κληρονόμησαν τα διαφιλονικούμενα εδάφη των αποικιών της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Υπήρχαν εδαφικές αμφισβητήσεις με τη Βραζιλία και την Αργεντινή στα ανατολικά της χώρας, ενώ η Αργεντινή για δεκαετίες θεωρούσε τη χώρα μέρος της. Η Παραγουάη είχε επίσης εμπορικές διαμάχες με τη Βραζιλία. Το 1864, ο Παραγουανός δικτάτορας Φρανσίσκο Σολάνο Λόπεζ, ο οποίος είχε αρχίσει πρόγραμμα εκβιομηχάνισης της χώρας του, αφού η Βραζιλία βοήθησε το Κόμμα των Κόκκινων στην Ουρουγουάη να ανατρέψει την κυβέρνηση της χώρας, η Παραγουάη πήγε σε πόλεμο με τη Βραζιλία με την αξίωση ότι απειλούνταν η γεωπολιτική ισορροπία. Μάλιστα, πέρασε χωρίς άδεια από το έδαφος της Αργεντινής για να ανατρέψει τη φιλοβραζιλιάνικη κυβέρνηση στην Ουρουγουάη. Ο Μπαρτολομέ Μίτρε, Αργεντινός πρόεδρος ελληνικής καταγωγής, οργάνωσε μια συμμαχία με τη Βραζιλία και την Ουρουγουάη κηρύσσοντας πόλεμο στη Παραγουάη την 1η Μαΐου 1865.
Η Παραγουάη είχε πάνω από 60.000 άνδρες, 400 κανόνια κι 23 ατμόπλοια. Οι τρεις χώρες της Τριπλής Συμμαχίας είχαν πολύ μικρότερους στρατούς, την ημέρα που ξέσπασε ο πόλεμος. Είχε χτίσει κι οχυρά στον ποταμό Παραγουάη προκειμένου να ελέγχει καλύτερα την περιοχή, επειδή στη λεκάνη του Ρίο δε λα Πλάτα δεν υπήρχαν πολλοί δρόμοι και τα ποτάμια έπαιζαν πρωτεύοντα ρόλο στις μεταφορές. Στο τέλος του 1864 και στους πρώτους μήνες μετά την κήρυξη του πολέμου το 1865, η Παραγουάη είχε αρκετές επιτυχίες καταλαμβάνοντας αμφισβητούμενα εδάφη στο Μάτο Γκρόσο της Βραζιλίας, στην Αργεντινή (μετά τον Μάρτιο του 1865), ενώ έφτασε και στο κρατίδιο Ρίο Γκράντε ντο Σουλ της Βραζιλίας που δεν έχει χερσαία σύνορα με την Παραγουάη, επιπλέον πολλές πόλεις έπεσαν στα χέρια των Παραγουανών για ένα διάστημα. Στις 11 Ιουνίου 1865, η ναυμαχία του Ριατσουέλο οδήγησε σε ήττα για την Παραγουάη και στην αρχή της αντεπίθεσης της Τριπλής συμμαχίας και την άνοιξη του 1866, οι Βραζιλιάνοι πέρασαν τον ποταμό Παρανά κι έφτασαν στην παραγουανή ενδοχώρα. Στις 24 Μαΐου έγινε η μάχη του Τουγιουτί, όπου οι Παραγουανοί έχασαν 12.000 άνδρες κι η συμμαχία τους μισούς. Αυτό ήταν μέρος ενός αποτυχημένου σχεδίου αντεπίθεσης της Παραγουάης, αλλά στη μάχη του Κουρουπαϊτί τον Σεπτέμβριο, οι Σύμμαχοι κατατροπώθηκαν δίνοντας έτσι τέλος στη δέκα μηνών επίθεση .
Η Παραγουάη τα πρώτα δύο χρόνια κατάφερε να κρατήσει ελεγχόμενη τη γραμμή του μετώπου μέσω μαζικών επιστρατεύσεων. Ωστόσο η ποιότητα του εξοπλισμού του στρατού της Παραγουάης δεν ήταν καλή, ενώ ο Σολάνο Λόπεζ έπαιρνε όλες τις αποφάσεις κι οι στρατιωτικοί ήταν άπειροι. Επίσης δεν είχε εμπιστοσύνη σε κανέναν, δολοφονώντας ακόμη και συγγενείς του κατηγορώντας τους για προδοσία. Είχαν επιστρατευτεί τόσοι πολλοί άνδρες που δεν υπήρχε κανείς να καλλιεργήσει τα χωράφια στην Παραγουάη. Οι ασθένειες θέριζαν και μετά ο Λόπεζ στρατολόγησε ένα στρατό από παιδιά, τα οποία εξόπλιζε με ξύλα, και ψεύτικα μούσια. Είχαν μείνει μόνο 29.000 άνδρες άνω των 15 ετών μετά το 1870, οι οποίοι ήταν σε άσχημη κατάσταση. Ο στρατός της χώρας εξαρτιόταν από μουσκετοφόρους της εποχής του Ναπολέοντα, παλιάς τεχνολογίας κανόνια και δεν μπορούσε να συγκεντρώσει όπλα από το εξωτερικό αφού η χώρα ήταν ανέκαθεν Μεσόγειος χωρίς διέξοδο στη θάλασσα. Τέλος, ο πληθυσμός της ήταν πολύ μικρότερος από τη Βραζιλία και την Αργεντινή.
Η χώρα κατόρθωσε να κρατήσει τους εισβολείς καθηλωμένους για 2 χρόνια στα νότια βαλτώδη εδάφη χάρη στα οχυρά, στις μαζικές και συνεχείς επιστρατεύσεις της, στις συνεχείς αντεπιθέσεις από θέση άμυνας που προκάλεσαν αρκετά παροδικά πλήγματα στον εχθρό και στις υδατονάρκες της. Για παράδειγμα, η πολιορκία του οχυρού Ουμαϊτά επί τον ποταμό Παραγουάη πήρε αρκετούς μήνες από το τέλος του 1867 και κατελήφθη από τη Βραζιλία τον Ιούλιο του 1868. Όμως, το 1868, οι άφθονες βροχοπτώσεις οδήγησαν στη διάλυση του στρατού καθώς οι Βραζιλιάνοι με το ναυτικό τους προχώρησαν στην Ασουνσιόν λίγο πιο μετά το ίδιο έτος, υπό τον στρατηγό Κασίας. Οι Βραζιλιάνοι κατέλαβαν την Ασουνσιόν την πρωτοχρονιά του 1869, μετά από αρκετές μάχες και μια ενέδρα που υπέστησαν κι ο στρατός της Παραγουάης παραδόθηκε το 1869.
Ο Σολάνο Λόπεζ εγκατέλειψε την πόλη με τη συνοδεία του κι η χώρα υπέπεσε σε αναρχία, με τον Βραζιλιάνο αυτοκράτορα Πέδρο Β΄ να στέλνει τον υπουργό εξωτερικών του να ηγηθεί των προσπαθειών να δημιουργηθεί μια προσωρινή κυβέρνηση. Η προσωρινή κυβέρνηση ανακοινώθηκε τον Ιούλιο κι ανέλαβε στις 15 Αυγούστου τυπικά, όμως ήταν ένα κάλυμμα για την κατοχή της χώρας από τους συμμάχους. Μετά έγινε μια εκστρατεία από τους Βραζιλιάνους το 1869, με σκοπό να συντρίψουν τα υπολείμματα της παραγουανής αντίστασης, η οποία διήρκεσε πάνω από ένα χρόνο. Την 1η Μαρτίου 1870, πεθαίνει ο Σολάνο Λόπεζ από πυροβολισμό, καθώς οι Βραζιλιάνοι τον εντόπισαν στα δάση της βόρειας Παραγουάης, όπου είχε καταφύγει μαζί με τη συνοδεία του. Το αντάρτικο που οργάνωσε στη βόρεια Παραγουάη είχε ως αποτέλεσμα αρκετές απώλειες από μόνο του, λόγω του κλίματος ολοκληρωτικού πολέμου και της παράνοιας που προκάλεσε στους στρατιώτες.
Ο πόλεμος αυτός άφησε μεγάλο το στίγμα του στην Παραγουάη μέχρι τις μέρες μας. Επειδή το 90% των ανδρών της χώρας σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, λόγω των συγκρούσεων και της γενικότερης βίας, οι γυναίκες που μιλούσαν κυρίως γκουαρανί, τη γλώσσα των γηγενών κατοίκων, συνέχισαν να τη μιλάνε στα παιδιά τους με αποτέλεσμα η γλώσσα να επιβιώσει καλύτερα. Οι γυναίκες απέκτησαν σημαντική θέση στην κοινωνία επειδή εκτέλεσαν διάφορα πολιτικά καθήκοντα που ασκούσαν οι άνδρες που πήγαν στο πόλεμο. Η εργασία τους συνέβαλε σημαντικά στην ανοικοδόμηση της χώρας μετά. Παράλληλα, τεράστιες εκτάσεις γης πουλήθηκαν σε ξένους συμβάλλοντας στην εξαιρετικά μεγάλη συγκέντρωση γης (85%) στο 2.5% των γαιοκτητών, κι η Παραγουάη έχει μεγάλο γεωπολιτικό πλεονέκτημα απέναντι στη Βραζιλία ή την Αργεντινή. Επίσης, ο αποδεκατισμός του ανδρικού πληθυσμού της χώρας είναι μια από τις βασικές αιτίες της εκτεταμένης βίας και διακρίσεων κατά των γυναικών. Σήμερα, ο πόλεμος του 1864 αποτελεί βολική δικαιολογία για τα προβλήματα της χώρας στους πολιτικούς. Είναι προφανές ότι η θέση της Παραγουάης στο κόσμο θα ήταν πολύ διαφορετική αν ο πόλεμος δεν είχε συμβεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Paraguay still haunted by cataclysmic war that nearly wiped it off the map, the guardian.com, Διαθέσιμο εδώ
- The never-ending war, economist.com, Διαθέσιμο εδώ
- The Paraguayan War, library.edu, Διαθέσιμο εδώ
- War of the Triple Alliance, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
