Της Δήμητρας Τσάνταλη,
1845: Τα δύο εμβληματικά πλοία του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, το HMS Erebus και το HMS Terror, με επικεφαλής τον Sir John Franklin και με 128 ακόμη μέλη του πληρώματος, ξεκινούν για μια μεγαλεπήβολη αποστολή, την αναζήτηση του Βορειοδυτικού θαλάσσιου περάσματος που θα ένωνε τον Ειρηνικό με τον Ατλαντικό Ωκεανό, περνώντας μέσα από τον Αρκτικό Ωκεανό. Η καταγραφή των μαγνητικών δεδομένων του Αρκτικού Κύκλου θα προσέφερε μια αρτιότερη γεωγραφική γνώση και θα συνέβαλε στην επέκταση της βρετανικής επιρροής, καθώς θα επέτρεπε την ενίσχυση των εμπορικών δραστηριοτήτων μέσω μιας συντομότερης θαλάσσιας διαδρομής προς την Ασία. Σύντομα, όμως, αυτή η φιλόδοξη επιχείρηση θα μετατρεπόταν σ’ ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια και ταυτόχρονα σε μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες όλων των εποχών.
Μετά από πιέσεις της γυναίκας του, Jane Franklin, και με σκοπό να αποκαταστήσει τη φήμη του συζύγου της, τον πείθει να επιστρέψει εκεί που είχε ξεκινήσει την καριέρα του, στην Αρκτική, όπου για να βγει ζωντανός από το ταξίδι του είχε καταναλώσει, μέχρι και το δέρμα των παπουτσιών του. Φήμες της εποχής αναφέρουν πως η αρχηγία της αποστολής δεν δόθηκε στον ικανότερο Fransis Crozier, λόγω της ιρλανδικής του καταγωγής και προτιμήθηκε ο αγγλικής καταγωγής Franklin. Η αποστολή, λοιπόν, που προοριζόταν να είναι η τελευταία του, καθώς θα επέστρεφε από αυτήν ως ήρωας, έχοντας συνδέσει το όνομά του με μια ένδοξη σελίδα της ναυτικής ιστορίας, κατέληξε να έχει τραγικό τέλος.
Τα χρόνια περνούσαν και τα ίχνη των δύο πλοίων φαινόταν να έχουν εξαφανιστεί. Κανένα μέλος του πληρώματος δεν είχε επικοινωνήσει με το Βασιλικό Ναυτικό ή με τους οικείους του και σύντομα, άρχισε η διαδικασία αναζήτησης των δύο πλοίων —η ακριβότερη και ευρύτερη αναζήτηση που είχε γίνει ποτέ. Από το 1848, αποστολές διάσωσης ταξίδεψαν στην Καναδική ακτή και οι περισσότερες γύρισαν χωρίς αποτέλεσμα, έπειτα από χρηματοδότηση και προτροπές της Jane Franklin. Η σύζυγός του, Jane Franklin, χρησιμοποίησε τη στενή φιλία της με το διάσημο συγγραφέα Charles Dickens για να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη περί της τύχης της αποστολής.
Οι πρώτες διασωστικές αποστολές συνομίλησαν με ιθαγενείς Ινούιτ, οι οποίοι τους είπαν ότι όλο το πλήρωμα των πλοίων του Franklin πέθανε και κάποιοι απ’ αυτούς κατέφυγαν προς τον κανιβαλισμό. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι της εποχής δεν τους πίστεψαν, διότι θεωρούσαν τον κανιβαλισμό μια εξαιρετικά ειδεχθή πράξη. Έρευνες, όμως, των τελευταίων ετών έδειξαν ότι οι ιθαγενείς είχαν δίκιο και ότι κάποια μέλη του πληρώματος όντως κανιβάλισαν για να επιβιώσουν. Στοιχεία κανιβαλισμού φάνηκαν στα οστά του James Fitzjames, του τρίτου σε ιεραρχία μέλος της αποστολής, με βάση τομές, οι οποίες βρέθηκαν στα οστά του και παρέπεμπαν σε αυτό.
Μια επιστολή που βρέθηκε σε ένα βαρέλι του πλοίου, γραμμένη το Μάιο του 1847, αναφέρει πως οι άνδρες είχαν εγκατέλειψαν τα πλοία, αλλά έως τότε όλα έβαιναν καλώς. Η επιστολή του Απρίλη του 1848 έλεγε πως τα πλοία είχαν παγιδευτεί στον πάγο στο στενό της Βικτώριας και είχαν κολλήσει εκεί για πάνω από ένα χρόνο. Ο James Franklin και 24 ακόμα μέλη είχαν πεθάνει έως το τέλος του 1847 και την ηγεσία της αποστολής ανέλαβε ο Francis Crozier, πλοίαρχος του Terror. Λίγο αργότερα, οι άνδρες ξεκίνησαν πεζοί για να βρουν βοήθεια. Σύμφωνα με τους κυβερνητικούς υπολογισμούς, το φαγητό που είχαν θα τους έφτανε τουλάχιστον μέχρι το 1848, τότε περίπου που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν και τα πλοία.
Επίσης, ενδιαφέρον έχει η μαρτυρία ιθαγενών των Ινούιτ, ότι ο Francis Crozier, μετά το γρήγορο θάνατο του Franklin, εθεάθη με ένα ακόμα μέλος της αποστολής ανάμεσα στα έτη 1852 και 1858 στη λίμνη Baker, 400 περίπου χιλιόμετρα νότια των ναυαγίων. Αυτό σημαίνει ότι αν ισχύει και αυτή η μαρτυρία των ιθαγενών, ο Francis επιβίωσε στον παγετό και την πείνα για περίπου 10 χρόνια, προσπαθώντας να μετακινηθεί νότια σε κατοικημένη περιοχή με τους άντρες του να πεθαίνουν σταδιακά ένας ένας. Επειδή είχε ξανά ταξιδέψει στο μέρος αυτό και ήξερε τη γλώσσα των Ινούιτ, επικοινωνούσε μαζί τους και αυτοί τον ονόμαζαν “Anglooka”. Έτσι, όταν η αποστολή διάσωσης έδειξε στους ιθαγενείς τη φωτογραφία του εκείνοι τον αναγνώρισαν αμέσως.
Το HMS Erebus βρέθηκε το 2014 στο βυθό της θάλασσας του Κάναλ (Victoria Strait), νότια του νησιού King William, από την καναδική κυβέρνηση, ενώ το HMS Terror βρέθηκε το 2016 σε εξαιρετικά καλή κατάσταση, κοντά στο νησί King William. Τα μέλη του πληρώματος της ερευνητικής αποστολής του Sir John Franklin πέθαναν από συνδυασμό παραγόντων, που σχετίζονταν με τις ακραίες συνθήκες, τις οποίες αντιμετώπισαν κατά την εξερεύνηση του Αρκτικού κύκλου. Συγκεκριμένα, οι κύριες αιτίες θανάτου ήταν η υποθερμία, η πείνα, το σκορβούτο, η έλλειψη ψευδαργύρου, η δηλητηρίαση από μόλυβδο —καθώς οι κονσέρβες που χρησιμοποιούσαν για την αποθήκευση των τροφίμων τους ήταν σφραγισμένες με μόλυβδο, γεγονός που προκάλεσε σοβαρή δηλητηρίαση και σταδιακή αποδυνάμωση του πληρώματος.
Η ανακάλυψη των πλοίων και των υπολειμμάτων της αποστολής επιβεβαίωσε τις συνθήκες θανάτου των μελών, ενώ έριξε φως σε κάποια από τα ερωτήματα, τα οποία ταλάνιζαν την κοινή γνώμη για κάτι περισσότερο από 100 χρόνια. Επιμέρους έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη παρά τις δυσκολίες, που υπάρχουν στον αφιλόξενο Καναδικό Βορρά και σύντομα θα υπάρχουν νέα στοιχεία για την τραγική μοίρα της αποστολής και των 128 ανδρών της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Owen Beattie, John Geiger, Margaret Atwood, Wade Davis (2017), Frozen in Time: The Fate of the Franklin Expedition, Greystone Books
- Paul Watson (2017), Ice Ghosts: The Epic Hunt for the Lost Franklin Expedition, W. W. Norton & Company
- Τα ένοχα μυστικά ενός ναυαγίου – Τι συνέβη στον Τζέιμς Φιτζέιμς και στο πλήρωμά του;, www.tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Arctic Ghost Ship – HMS Terror and Erebus – Franklin Expedition, dailymotion.com, διαθέσιμο εδώ
- How the Discovery of Two Lost Ships Solved an Arctic Mystery, nationalgeographic.com, διαθέσιμο εδώ
