Της Ζωής Φουρκιώτη,
Δεν είναι λίγες οι φορές που νιώσαμε ανατριχίλα ακούγοντας ένα παλιό αγαπημένο τραγούδι, ίσως με μια γλυκόπικρη ανάμνηση να το συνοδεύει. Αναφέρομαι, φυσικά, σε εκείνη την ανεξήγητη ικανότητα της μουσικής να αγγίζει, όπως θα έλεγε κι ο Πλάτωνας, την ανθρώπινη ψυχή. Πώς όμως ερμηνεύεται βιολογικά αυτό το φαινόμενο;
Καταρχάς, ο ήχος αποκρυπτογραφείται μέσω συνεργασίας διάφορων περιοχών του εγκεφάλου. Σε πρώτη φάση, τα ηχητικά κύματα μετατρέπονται σε ηλεκτρικό σήμα που περνά, μέσω του ακουστικού νεύρου, στον εγκέφαλο κι ενεργοποιεί περιοχές του φλοιού. Αν λάβουμε, λοιπόν, υπόψη μας ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικά σύνθετο ερέθισμα στο οποίο εμπλέκονται πολλαπλές περιοχές και κυκλώματα του εγκεφάλου, δεν θα αργήσουμε να συνειδητοποιήσουμε πως η διαδικασία αυτή επηρεάζει διάφορους τομείς της ανθρώπινης λειτουργίας και παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχικής υγείας του ατόμου. Γενικά, παρατηρούνται δομικές και λειτουργικές μεταβολές στον εγκέφαλο, σε σημαντικό βαθμό σε άτομα που ασχολούνται με το παίξιμο και τη δημιουργία μουσικής, νευροπλαστικότητα (ικανότητα αναδιοργάνωσης και προσαρμογής του εγκεφάλου σε νέες εμπειρίες), καθώς κι αξιοσημείωτη βελτίωση σε γνωστικούς, συναισθηματικούς και κοινωνικούς τομείς.
Ακόμα κι από τα αρχικά στάδια της ζωής ενός ατόμου, έρευνες έχουν δείξει πως η μουσική δύναται να ενισχύσει τον δεσμό μεταξύ βρέφους και μητέρας. Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί αναβάθμιση των γνωστικών δεξιοτήτων σε παιδιά που ασχολούνται με τη μουσική, ενώ σημαντικά είναι τα οφέλη στην υγεία του εγκεφάλου ηλικιωμένων ανθρώπων που συμμετέχουν σε προγράμματα μουσικοθεραπείας (ενσωμάτωση της μουσικής ως θεραπευτικού εργαλείου).
Ας δούμε τώρα τα ευρήματα ορισμένων ερευνών-πειραμάτων, τα οποία επιβεβαιώνουν την άρρηκτη σχέση της μουσικής με την υγεία του εγκεφάλου και της ανθρώπινης ζωής γενικότερα. Όταν εθελοντές εκτίθονταν σε επώδυνο ερέθισμα και ταυτόχρονα άκουγαν το αγαπημένο τους τραγούδι, εντοπιζόταν ανακούφιση των συμπτωμάτων του πόνου. Επίσης, πειράματα σε ζωικά μοντέλα έδειξαν πως η μουσική είναι ικανή να διεγείρει την απελευθέρωση οπιοειδών, καταδεικνύοντας για ακόμη μια φορά πως πρόκειται για ένα ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο σε καταστάσεις που σχετίζονται με τον πόνο. Ορμόνες απελευθερώνονται γενικότερα, όπως επί παραδείγματι ενδορφίνες κι ωκυτοκίνη. Σε ένα ακόμη πείραμα, σε ενήλικους αρουραίους, η έκθεση στη σονάτα του Μότσαρτ συσχετίστηκε με την αύξηση μεταβολιτών σεροτονίνης. Ενώ, σε ανθρώπους, η έκθεση σε κλασική μουσική, κατά τη διάρκεια της μελέτης και του ύπνου, ενισχύει τη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Η ακρόαση, ιδίως των υποκειμενικά προτιμόμενων τραγουδιών, ενεργοποιεί, μάλιστα τις οδούς ευχαρίστησης του εγκεφάλου. Ενεργοποιούνται, με άλλα λόγια, περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή, τα κίνητρα, τη διέγερση και τα συναισθήματα. Παράλληλα, παρατηρήθηκε πως υπάρχει κορύφωση της συναισθηματικής διέγερσης κατά το άκουσμα του αγαπημένου τραγουδιού του ατόμου, με έκκριση σημαντικών ποσοτήτων ντοπαμίνης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η μουσική συνιστά μια ισχυρή μη φαρμακολογική προσέγγιση, η οποία έχει τη δυνατότητα βελτίωσης της διάθεσης και της συνολικής ποιότητας ζωής, ιδιαίτερα σε άτομα που πάσχουν από νευροευκφυλιστικές νόσους. Διάφορες μελέτες ανά καιρούς, δείχνουν πως η ακρόαση μουσικής μπορεί να έχει θετικές επιδράσεις σε διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού (λ.χ. ρύθμιση του καρδιακού ρυθμού, μείωση τη μυϊκής έντασης και σταθεροποίηση αναπνευστικού ρυθμού. Έτσι, καθίσταται κατανοητό πως η αγαπημένη, για όλους εμάς συνήθεια ακρόασης μουσικής, συμβάλλει στη γενικότερη ευεξία, δημιουργώντας ένα αίσθημα αρμονίας σε σώμα και πνεύμα.
Πώς επιδρά η μορφή αυτή ψυχαγωγίας στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου; Οι μουσικοί, συγκριτικά με τους μη μουσικούς εμφανίζουν αυξημένο όγκο φαιάς ουσίας, υποδηλώνοντας τη νευροπλαστικότητα που προκύπτει από τη διαρκή ενασχόληση με αυτή τη μορφή τέχνης. Την ίδια στιγμή, ενισχύεται η φαντασία, η προσοχή κι η μνήμη εργασίας, ενώ μπορεί να πυροδοτηθούν αναμνήσεις και να προκληθούν συναισθήματα αντίστοιχα με εκείνα που βίωσε το άτομο, όταν πρωτοέζησε το εκάστοτε γεγονός.
Συνεχώς, λοιπόν, αποκαλύπτονται, μέσω της επιστήμης, ποικίλοι νέοι τρόποι με τους οποίους η μουσική μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική ανάπτυξη και τις κοινωνικές δεξιότητες. Όλα τα προαναφερθέντα ευρήματα υπογραμμίζουν κι αποδεικνύουν πως η μουσική δεν είναι μονάχα μια μορφή τέχνης ή ψυχαγωγίας, μα μια πολύτιμη θεραπευτική δύναμη που έχει τα φόντα να βελτιώσει την ποιότητα ζωής μας. Όταν ακούς, λοιπόν, το αγαπημένο σου κομμάτι, είτε είσαι οπαδός της κλασικής, είτε της ροκ μουσικής, αναλογίσου τη μαγεία και το θαυμαστό βιολογικό υπόβαθρο της στιγμής αυτής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The transformative power of music: Insights into neuroplasticity, health, and disease, ScienceDirect, διαθέσιμο εδώ
