Της Αναστασίας Λιάκου,
Το παιχνίδι του γαργαλητού αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκφράσεις τρυφερότητας κι ανεμελιάς στο ανθρώπινο είδος. Ωστόσο, αν το καλοσκεφτεί κανείς, δεν είναι λίγο παράξενο; Πώς ένα απλό άγγιγμα κάνει όλο το σώμα μας να χορεύει και να συσπάται στα δύο, σαν να μας επιτίθεται ο χειρότερος εχθρός μας, ενώ παράλληλα δάκρυα γέλιου κυλάνε στο πρόσωπό μας; Η επιστήμη πίσω από την ακριβή εξήγηση του γαργαλητού και του λόγου ύπαρξής του, παραμένει, ακόμη, ένα άλυτο μυστήριο, το οποίο, όμως, φαίνεται πως κρύβει τις ρίζες του στην ανθρώπινη συμπεριφορά και την εξέλιξή μας σαν είδος.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά! Κάτω από το δέρμα μας υπάρχουν εκατομμύρια νευρικοί υποδοχείς. Καθένας τους είναι περισσότερο ευαίσθητος στην αντίληψη ενός συγκεκριμένου τύπου ερεθίσματος, όπως ο πόνος, η θερμοκρασία, η πίεση κι η αφή. Οι υποδοχείς αυτοί μεταφέρουν το είδος και την ένταση του ερεθίσματος που αντιλαμβάνονται στον εγκέφαλο, βοηθώντας μας να γνωρίσουμε τον κόσμο γύρω μας και να προστατευτούμε από τους κινδύνους του περιβάλλοντός μας. Με τον ίδιο τρόπο, κατά τη διάρκεια του γαργαλητού, υπάρχει ερεθισμός των υποδοχέων αφής, τριβής και πίεσης στο δέρμα μας, οι οποίοι μεταδίδουν το συγκεκριμένο σήμα και την έντασή του από την περιφέρεια προς τον σωματοαισθητικό φλοιό του εγκεφάλου, με σκοπό την αναγνώριση κι επεξεργασία τους.
Παρ’όλα αυτά, η πορεία τους προς τον σωματοαισθητικό φλοιό για μια εκλογικευμένη αναγνώριση δεν είναι μονόδρομος. Στην πραγματικότητα, τα ερεθίσματα αυτά συνεχίζουν το ταξίδι τους στον υποθάλαμο και την προσαγωγό έλικα, όπου τίθεται το εξής ερώτημα: Η αφή κι η πίεση που νιώθω, λόγω του γαργαλητού είναι ασφαλής ή επιβλαβής για μένα και τι αισθήματα μου προκαλεί; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, φυσικά θα επηρεάσουν την αντίδρασή μου. Η έλικα του προσαγωγού που είναι υπεύθυνη για την ανάλυση των συναισθημάτων απαντά με ευφορία κι ευχαρίστηση, ενώ ο υποθάλαμος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου πως δεχόμαστε επίθεση! Γιατί συμβαίνει αυτό;
Ο υποθάλαμος, παρά το γεγονός πως φέρει το μέγεθος ενός αμυγδάλου, έχει ρόλο κλειδί στην επιβίωσή μας. Είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματα και την αντίδραση του σώματός μας σε κινδύνους και στρεσογόνες καταστάσεις, τη γνωστή αντίδραση πάλης/φυγής. Ελέγχει αυτή την έκρηξη αδρεναλίνης που λαμβάνουμε από το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, όταν συμβαίνει κάτι απότομο, συναρπαστικό ή προκλητικό, όπως ακριβώς είναι το γαργαλητό! Η αστεία αυτή επίθεση που δεχόμαστε γίνεται αντιληπτή από τον υποθάλαμο ως πραγματική κι εξηγεί τη φαινομενική αντίδραση πόνου, αστραπιαίας απομάκρυνσης και σύσπασης ολόκληρου του σώματός μας προς αυτό το ερέθισμα.
Ο κίνδυνος αυτός είναι μόνο εξωτερικός ή μπορούμε να γαργαλήσουμε τον εαυτό μας; Η απάντηση είναι πως δεν μπορούμε κι αυτό γιατί η παρεγκεφαλίδα φέρει τον ρόλο της ιδιοδεκτικότητας, της αναγνώρισης δηλαδή της ακριβούς θέσης στην οποία βρίσκονται τα μέλη του σώματός μας στον χώρο. Αν θελήσετε να αγγίξετε τον εαυτό σας, ακόμα και στα σημεία του σώματός σας που έχουν τη μεγαλύτερη ευαισθησία στο γαργαλητό, η παρεγκεφαλίδα αναγνωρίζει ότι το δικό σας χέρι είναι τοποθετημένο στη θέση αυτή και στέλνει σήμα στον υποθάλαμο πως η «επίθεση» προέρχεται από τον εαυτό σας. Επομένως, ο κίνδυνος απουσιάζει και δεν υπάρχει λόγος ενεργοποίησης της αντίδρασης πάλης/φυγής από το συμπαθητικό.
Όπως θα έχετε προσέξει, έως τώρα έχει συσχετισθεί πολλές φορές σε αυτό το άρθρο το γαργαλητό με τη λέξη «κίνδυνος». Κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Ψυχολόγοι κι εξελικτικοί βιολόγοι έχουν αναπτύξει τη θεωρία πως το γαργαλητό με τις φωνές και τις έντονες κινήσεις που μας προκαλεί χωρίς τη θέλησή μας, αποτελεί ένα μέσο άμυνας και φυγής προς επιθέσεις του περιβάλλοντός μας. Είτε αυτό είναι ένα λιοντάρι που μας κυνηγά είτε ένα έντομο που ακουμπά το δέρμα μας για να μας τσιμπήσει. Το γαργάλημα μας μαθαίνει ότι κάθε άγγιγμα δεν είναι αθώο κι οφείλουμε να προστατεύουμε τον εαυτό μας, ώστε να επιβιώσουμε. Τη θεωρία αυτή ενισχύει το γεγονός ότι τα πιο ευαίσθητα στην αφή και το γαργάλημα σημεία του σώματος, όπως ο λαιμός, οι μασχάλες, οι πλευρές, η κοιλιά και τα πέλματά μας επικαλύπτουν επιφανειακά νεύρα, αρτηρίες και σημαντικά όργανα του σώματός μας, ζωτικά στοιχεία τα οποία θέλουμε να προστατεύσουμε.
Αν, όμως, ο ρόλος του γαργαλητού είναι η εκμάθηση της επαγρύπνησης προς το περιβάλλον μας, δεν είναι οξύμωρο το γεγονός ότι ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια κατά τη διάρκειά του;
Το γέλιο αυτό φαίνεται πως εξυπηρετεί μια ιδιαίτερη ανάγκη του ανθρώπινου είδους, χάριν στην οποία οφείλει την εξέλιξή του, αυτήν της κοινωνικοποίησης. Το άτομο που μας γαργαλά, βλέποντας το γέλιο μας καταλαβαίνει ότι η πράξη του είναι αποδεκτή, ότι μας φέρνει ευφορία κι ευχαρίστηση κι ενθαρρύνεται να τη συνεχίσει. Δημιουργείται έτσι μια αλληλεπίδραση κι ένα παιχνίδι που συσφίγγει τις μεταξύ μας σχέσεις, μας καθιστά ανοιχτούς και δεκτικούς στον συνάνθρωπο κι όλα όσα έχει να μας προσφέρει. Η ανάγκη μας για κοινωνικοποίηση και δημιουργία δεσμών είναι αυτή που μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε κοινωνίες, οικογένειες, σχέσεις και φίλους και να εξελιχθούμε σαν είδος. Ίσως κι ο ρόλος του γαργαλητού στην εξελικτική μας πορεία να είναι κι ο λόγος για τον οποίο φαίνεται να εμφανίζεται με τη συγκεκριμένη μορφή μόνο σε μας και στον κοντινό μας πίθηκο.
Συνεχίζοντας, μία δεύτερη μορφή γαργαλητού φαίνεται να υπάρχει σύμφωνα με τους ψυχολόγους Hall κι Allin, την οποία όρισαν ως κνήσμεση ή ελαφρύ γαργαλητό. Αυτή είναι η αίσθηση που μας προκαλεί, όταν αγγίζει το δέρμα μας ένα φτερό ή μια τρίχα από τα μαλλιά μας. Ανάλογα την ευαισθησία του κάθε ατόμου, η κίνηση αυτή μπορεί να προξενήσει άγχος και μια έντονη επιθυμία για φαγούρα, ενώ σε άλλους ευφορία κι απόλαυση. Το είδος αυτό του γαργαλητού μπορούμε να το προκαλέσουμε στον εαυτό μας και δεν είναι αυτό που φέρνει γέλιο. Πολλά ζώα κι ο άνθρωπος φαίνεται πως φέρουν τη συγκεκριμένη μορφή, η οποία τα προστατεύει όταν ένα ξένο σώμα, όπως ένα έντομο κάθεται πάνω τους κι ανακουφίζονται όταν ξύνουν το δέρμα τους. Το αξιοπερίεργο σε αυτή την υπόθεση είναι, πως μελέτες έχουν δείξει ότι αρουραίοι βιώνουν αισθήματα ευφορίας, όταν ασκούνται σε αυτούς ηχητικά κύματα μέσω υπερήχου, απόδειξη πως έχουμε πολλά ακόμα να ανακαλύψουμε για το μυστήριο αυτό αντανακλαστικό.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως το γαργαλητό παρά το αυθόρμητο γέλιο που προκαλεί, δεν είναι για όλους απολαυστικό. Πολλά άτομα δηλώνουν πως αισθάνονται αναστάτωση κι έντονο άγχος κατά τη διάρκειά του, ικανό να πυροδοτήσει κρίσεις πανικού. Άλλωστε, γνωστά είναι τα βασανιστήρια του γαργαλητού κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Έτσι, καλό είναι να μην αφήσουμε το αντανακλαστικό γέλιο να μας ξεγελάσει και να σεβαστούμε τα όρια του άλλου.
Κλείνοντας, έχουμε πολλά ακόμα να ανακαλύψουμε για αυτό την αξιοπερίεργη συνήθεια. Το σίγουρο είναι, πως είτε ως αντανακλαστικό άμυνας είτε ως μέσο κοινωνικοποίησης, το γαργαλητό αποτελεί ένα ανέμελο παιχνίδι και μια όμορφη ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Αφού πάρουμε το ναι, ο αγώνας αρχίζει!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why are people ticklish?, ClevelandClinic, διαθέσιμο εδώ
- Social aspects of tickling, HowStuffWorks, διαθέσιμο εδώ
