Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Η πρόσφατη κατάπαυση πυρός μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς σηματοδοτεί μια κρίσιμη στιγμή στη μακροχρόνια σύγκρουση στη Γάζα, η οποία ερείδεται σε βαθιές ιστορικές, ιδεολογικές και εδαφικές διαφορές. Πρόκειται για μια ανάπαυλα ακαθόριστης χρονικής διάρκειας από τις εχθροπραξίες, που προέκυψε εν μέσω παγκόσμιας κατακραυγής και εκκλήσεων για αποκλιμάκωση, έπειτα από την παρέμβαση διεθνών παραγόντων. Ωστόσο, οι εκεχειρίες στην περιοχή θεωρούνται συχνά επισφαλείς και βραχύβιες, εξαρτώμενες από τη σύγκλιση πολιτικών συμφερόντων και τη διεθνή διαμεσολάβηση. Παράλληλα, η επιδεινούμενη ανθρωπιστική κρίση καθιστά δυσχερέστερη τη διατήρησή τους. Συνεπώς, η παρούσα έλλειψη σαφούς μεταπολεμικής στρατηγικής δικαίως εγείρει ανησυχίες αναφορικά με τη μακροβιότητα της εκεχειρίας και τις ευρύτερες επιπτώσεις της για την ειρήνη στην περιοχή.
Το γεωπολιτικό τοπίο έχει μετατοπιστεί σημαντικά μετά την κατάρρευση της εκεχειρίας του Νοεμβρίου 2023, αντανακλώντας μια ευρύτερη περιφερειακή αναδιάταξη. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, το Ισραήλ είχε εντείνει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις, διεξάγοντας εκτεταμένες αεροπορικές επιδρομές και χερσαίες εισβολές με στόχο την παράλυση της ηγεσίας και των υποδομών της Χαμάς. Αυτό περιλάμβανε στοχευμένες δολοφονίες υψηλόβαθμων στελεχών, μεταξύ των οποίων του ηγέτη της Χεζμπολάχ και του στρατιωτικού αρχηγού της Χαμάς, οι οποίοι διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρόλο στον συντονισμό των στρατιωτικών δράσεων. Η ακρίβεια αυτών των χτυπημάτων διατάραξε την οργανωτική ικανότητα αμφότερων ομάδων, αν και θα μπορούσε, επίσης, να υποστηριχθεί ότι ενέτεινε την αντίσταση μεταξύ των εναπομεινάντων στελεχών.
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της σύγκρουσης είναι εμφανείς σε πολιτικό, στρατιωτικό και ανθρωπιστικό επίπεδο για αμφότερες πλευρές. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει πολεμική κόπωση, με αυξανόμενη δημόσια δυσαρέσκεια για την παρατεταμένη σύγκρουση. Οι μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, οι 94 αγνοούμενοι όμηροι, καθώς και το οικονομικό τίμημα της εκστρατείας, που επιβαρύνει τον εθνικό προϋπολογισμό, έχουν οξύνει την εσωτερική πίεση προς την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu. Από την άλλη πλευρά, η Χαμάς έχει υποστεί σημαντικές απώλειες. Το πυραυλικό της απόθεμα έχει μειωθεί αισθητά, ενώ τα αδιάλειπτα ισραηλινά πλήγματα έχουν αποσταθεροποιήσει τις δυνατότητες συντονισμού και διοίκησης. Αν και η Χαμάς επιχειρεί να αναπληρώσει τις τάξεις της με νεοσύλλεκτους, η απώλεια έμπειρων διοικητών έχει περιορίσει την επιχειρησιακή της αποτελεσματικότητα. Παράλληλα, οι αυξανόμενες απώλειες αμάχων στη Γάζα έχουν ενισχύσει τις ανθρωπιστικές ανησυχίες, αυξάνοντας τη διεθνή πίεση για μια μακροβιώσιμη κατάπαυση του πυρός.
Ως απόρροια των ανωτέρω εξελίξεων, στις 15 Ιανουαρίου 2025 επιτεύχθηκε μια συμφωνία, η οποία εισάγει μια σταδιακή προσέγγιση αποκλιμάκωσης σε τρεις φάσεις.
- Πρώτη φάση: Προβλέπει την ανταλλαγή Ισραηλινών ομήρων και Παλαιστινίων κρατουμένων, καθώς και τη μεταφορά των ισραηλινών δυνάμεων από το κέντρο της Γάζας σε μια ουδέτερη ζώνη κατά μήκος των συνόρων. Ο στόχος είναι η μείωση των πολεμικών επιχειρήσεων, η οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των μερών και η άμεση αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης μέσω της ανεμπόδιστης ροής ανθρωπιστικής βοήθειας.
- Δεύτερη φάση: Περιλαμβάνει την επιστροφή των εκτοπισμένων πολιτών στη βόρεια Γάζα και τη μερική απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων, χωρίς όμως πλήρη υποχώρηση. Παράλληλα, ενδέχεται να αναπτυχθούν διεθνείς παρατηρητές για την εποπτεία της συμμόρφωσης και την αποτροπή αναζωπυρώσεων.
-
Τρίτη φάση: Είναι η πιο διφορούμενη, καθώς δεν έχει καθοριστεί σαφές πλαίσιο διακυβέρνησης. Προβλέπει την απελευθέρωση των υπολοίπων ομήρων και τη μεταβίβαση του ελέγχου της Γάζας από το Ισραήλ σε μια μεταβατική αρχή, η οποία παραμένει ακαθόριστη. Προτάσεις κυμαίνονται από την εποπτεία της Παλαιστινιακής Αρχής έως τη δημιουργία ενός διοικητικού οργάνου με διεθνή υποστήριξη. Χωρίς ένα σταθερό πολιτικό πλαίσιο, αυτή η φάση ενέχει τον κίνδυνο ανατροπών, καθώς αμφότερες οι πλευρές ενδέχεται να αντισταθούν σε μια μεταβίβαση εξουσίας που δεν εγγυάται τα στρατηγικά τους συμφέροντα.
Αυτή τη στιγμή, εκτυλίσσεται η πρώτη φάση της εκεχειρίας, η οποία παρουσιάζει προκλήσεις. Η ανταλλαγή ομήρων και κρατουμένων έχει ξεκινήσει, εκατοντάδες φορτηγά με ανθρωπιστική βοήθεια έχουν εισέλθει στη Γάζα, τα ισραηλινά στρατεύματα έχουν αποσυρθεί στην ουδέτερη ζώνη και πάνω από 200.000 εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι επιστρέφουν στα ερείπια των κοινοτήτων τους. Ωστόσο, η εκεχειρία παραμένει εύθραυστη, με αναφορές για παραβιάσεις και ανεπίλυτες εντάσεις. Η Χαμάς δεν απελευθέρωσε μία γυναίκα όμηρο εντός της συμφωνημένης προθεσμίας, γεγονός που οδήγησε το Ισραήλ να καθυστερήσει την επιστροφή εκτοπισμένων στη βόρεια Γάζα. Παρόλα αυτά, προς το παρόν, τα δύο μέρη δείχνουν ευελιξία, προτιμώντας τη διπλωματική διαχείριση των παραβάσεων μέσω διαμεσολαβητών.
Η κατάσταση στη Γάζα αντικατοπτρίζει μια τραγική πραγματικότητα, όπου τα πολιτικά αδιέξοδα και οι βίαιες συγκρούσεις διαιωνίζουν τον ανθρώπινο πόνο. Η εκεχειρία δεν σηματοδοτεί απαραίτητα το τέλος του πολέμου. Οι διεθνείς παράγοντες οφείλουν να στηρίξουν ενεργά τη διαδικασία ειρήνευσης, διαμορφώνοντας στρατηγικές που στοχεύουν στη διασφάλιση της σταθερότητας, στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην οικονομική ανάκαμψη. Το διακύβευμα είναι υψηλό και το κόστος της αδράνειας ανυπολόγιστο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Israel-Hamas Ceasefire: What It Means and What Comes Next, Geopolitical Monitor, διαθέσιμο εδώ
- Israel and Hamas Reach Cease-Fire, but Will the War End?, Council on Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
- Hamas and Israel trade blame over deal violations. Will the fragile ceasefire and hostage agreement hold?, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Hamas reemerges in Gaza, badly bruised but still with influence, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Here’s what happens next during the ceasefire in Gaza, AP news, διαθέσιμο εδώ
