Της Αριστέας-Ελένης Παπαθανασίου,
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Ελλάδα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας, καθώς προσφέρουν ενημέρωση, ψυχαγωγία, διασκέδαση και πληροφόρηση. Για να διασφαλίζεται η σωστή ενημέρωση, αλλά και η ομαλή λειτουργία των ΜΜΕ, το νομικό σύστημα έχει συγκεκριμένη νομοθεσία η οποία συνδέεται στενά με το Σύνταγμα της χώρας. Το Σύνταγμα καθορίζει τη νομική βάση για την ελευθερία του Τύπου, τις σχέσεις των ΜΜΕ με την πολιτεία και τα δικαιώματα των πολιτών.
Συγκεκριμένα, το άρθρο 14 του Ελληνικού Συντάγματος αναγνωρίζει και προστατεύει την ελευθερία του Τύπου. Θεμελιώνει την ελευθερία της πληροφόρησης στην Ελλάδα και απαγορεύει τη λογοκρισία. Η διατύπωση είναι σαφής ότι η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης δεν πρέπει να υπόκεινται σε περιορισμούς, εκτός αν αυτός είναι αναγκαίος για να προστατευτούν άλλες θεμελιώδεις αξίες, όπως η προσωπική ζωή και η δημόσια τάξη. Ωστόσο, η προστασία αυτή δεν είναι απόλυτη και συνυπάρχει με περιορισμούς που σχετίζονται με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, της τιμής και της αξιοπρέπειας των ατόμων, όπως και με την αποφυγή της παραπληροφόρησης. Ειδικότερα, το άρθρο 9Α του Συντάγματος προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα των ατόμων, ενώ το 5Α ρυθμίζει το δικαίωμα στην πληροφόρηση. Η ελευθερία του Τύπου είναι περιορισμένη από την ανάγκη να προστατεύονται τα δικαιώματα του ατόμου και η προσωπική του ζωή. Για παράδειγμα, η δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων χωρίς συναίνεση ή η παραβίαση της ιδιωτικότητας μπορεί να οδηγήσουν σε νομικές συνέπειες για τα ΜΜΕ.
Σε συνέχεια του άρθρου 14 του Συντάγματος, το άρθρο 15 ρυθμίζει τη δημόσια και ιδιωτική ραδιοτηλεόραση. Συγκεκριμένα, καθορίζει την εποπτεία και ρύθμιση των ΜΜΕ στην Ελλάδα, διασφαλίζοντας τη δημόσια ραδιοτηλεόραση και τον έλεγχο από ανεξάρτητες αρχές (όπως η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων ή η ΕΣΡ – Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης) προκειμένου να διασφαλίζεται η ποιότητα της πληροφόρησης και η πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης.
Το Σύνταγμα μέσω των παραπάνω άρθρων διασφαλίζει την πολυφωνία και την αντικειμενικότητα στην ενημέρωση οι οποίες θεωρούνται θεμελιώδεις αρχές για την ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Επισημαίνεται η σημασία της διαφορετικότητας και του σεβασμού της ποικιλίας των απόψεων στα ΜΜΕ. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι η πληροφόρηση είναι αμερόληπτη, χωρίς να υπαγορεύεται από μονοπωλιακές τάσεις ή πολιτικές επιρροές. Η ανάγκη αυτή αποτυπώνεται στο άρθρο 15 του Συντάγματος, αλλά και σε άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις, οι οποίες επιβάλλουν περιορισμούς στην συγκέντρωση των ΜΜΕ σε λίγα χέρια και προσπαθούν να αποτρέψουν την επικράτηση μονοπωλιακών ή ολιγοπωλιακών καταστάσεων στην αγορά των ΜΜΕ.
Όσον αφορά τους δημοσιογράφους, σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, απολαμβάνουν την προστασία της επαγγελματικής τους ελευθερίας, ενώ οι διατάξεις του εργατικού δικαίου διασφαλίζουν τα δικαιώματά τους ως εργαζόμενοι. Επιπλέον, το δικαίωμα της ελεύθερης ενημέρωσης και της αναφοράς γεγονότων χωρίς φόβο ή παρεμβάσεις από κυβερνητικούς ή άλλους παράγοντες ενισχύεται με νομικές εγγυήσεις.
Είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στο fact checking στα social media, η οποία είναι μια διαδικασία ελέγχου της ακρίβειας των πληροφοριών που διακινούνται μέσω αυτών των πλατφορμών. Καθώς τα social media έχουν εξελιχθεί σε έναν από τους κύριους τρόπους διάδοσης πληροφοριών, η ανάγκη για τον έλεγχο της αλήθειας αυτών των πληροφοριών έχει γίνει πιο επιτακτική. Ας δούμε πώς λειτουργεί το fact checking στα social media, ποιοι είναι οι τρόποι για να επαληθευτεί μια πληροφορία και ποιες είναι οι προκλήσεις.
Πώς γίνεται το Fact Checking στα Social Media;
Το fact checking στα social media περιλαμβάνει διάφορες μεθόδους και εργαλεία για να διαπιστωθεί αν μια πληροφορία ή είδηση είναι ακριβής ή όχι:
Ο έλεγχος αρχίζει με την αναζήτηση αξιόπιστων πηγών για να επιβεβαιωθεί η πληροφορία. Αν μια είδηση κυκλοφορεί σε πολλά κοινωνικά δίκτυα, ελέγχεται αν δημοσιεύεται σε αξιόπιστες ειδησεογραφικές πλατφόρμες, κυβερνητικές ιστοσελίδες ή επιστημονικές πηγές. Η διαδικασία αυτή συνδυάζεται με ειδικές πλατφόρμες για το fact checking, όπως το PolitiFact, Snopes, FactCheck.org και AFP Fact Check. Αυτές οι πλατφόρμες επαληθεύουν δημοφιλείς ισχυρισμούς και αναρτήσεις που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται, επίσης, ανάλυση εικόνας και βίντεο. Τα εργαλεία ανάλυσης εικόνας (όπως το Google Reverse Image Search) και βίντεο (όπως το InVID) βοηθούν στον εντοπισμό της αυθεντικότητας εικόνων και βίντεο, για να διαπιστωθεί αν έχουν αλλοιωθεί ή αν είναι παλαιότερες και χρησιμοποιούνται παραπλανητικά. Η σύγκριση των πληροφοριών με επίσημα στοιχεία, εκθέσεις, στατιστικά και επιστημονικές μελέτες είναι επίσης ένα σημαντικό βήμα για να διασφαλιστεί η ακρίβεια των πληροφοριών.
Η εφαρμογή του fact checking στα social media (Facebook, Twitter, Instagram, TikTok κ.λπ.) ταυτίζεται με την ανάγκη για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και πολλές φορές τα ίδια συνεργάζονται με οργανισμούς fact checking για να περιορίσουν τη διάδοση ψευδών πληροφοριών.
Ωστόσο η πρακτική αυτή δεν είναι πάντα εύκολη ή απλή, εφόσον οι ψευδείς πληροφορίες μπορούν να εξαπλωθούν πολύ γρήγορα στα social media μέσω της διάδοσης από χρήστες και λογαριασμούς που δεν είναι πάντα εύκολο να εντοπιστούν. Πολλές φορές τα bots ή οι ανώνυμοι λογαριασμοί συμμετέχουν στην διάδοση ψευδών ειδήσεων, δυσχεραίνοντας την αναγνώριση των πηγών.
Ακόμα και όταν οι πληροφορίες διαψεύδονται, μπορεί να παραμείνουν στη συνείδηση των χρηστών λόγω της «ευκολίας» ή του «συναισθηματικού φορτίου» που φέρει η παραπλανητική πληροφορία. Συχνά οι χρήστες τείνουν να πιστεύουν τις πληροφορίες που υποστηρίζουν τις απόψεις τους.
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι το ελληνικό δικαιικό σύστημα έχει διασφαλίσει τη σωστή λειτουργία των ΜΜΕ μέσω ειδικών νόμων και του Συντάγματος. Σε αυτό έρχονται να προστεθούν, επιπλέον, πρακτικές όπως το fact checking στα social media. Είναι απαραίτητη, η διασφάλιση της ελευθερίας των social media και της ελευθερίας του λόγου αφού αποτελούν συνιστώσες της σύγχρονης δημοκρατίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Check4facts: Μια νέα πλατφόρμα fact checking από ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους, LIFO, διαθέσιμο εδώ
- Μεδοδολογία, Fact Check Cyprus, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι το Fact-Checking που καταργεί η Meta: Πώς περιορίζει τις ψευδείς ή παραπλανητικές ειδήσεις, Μακεδονία, διαθέσιμο εδώ
