Της Ελένης Μήτσιου,
Ιστορική αναδρομή και γενικές πληροφορίες
Εύλογα κανείς ίσως να υποθέσει πως οι πλαστικές επεμβάσεις άρχισαν να πραγματοποιούνται τους τελευταίους αιώνες. Ωστόσο, πρακτικές πλαστικής χειρουργικής φαίνεται να υιοθετήθηκαν από λαούς της αρχαιότητας, όπως οι Αιγύπτιοι. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως η μύτη απασχόλησε τους περισσότερους πλαστικούς χειρουργούς εκείνων των χρονολογιών. Ακόμη, ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος με τα πολυάριθμα τραύματα που άφησε πίσω του, δημιούργησε την ανάγκη εξέλιξης των πλαστικών επεμβάσεων με στόχο την αποκατάστασή τους. Πλέον, η πλαστική χειρουργική δε στοχεύει αποκλειστικά στην επανόρθωση, αλλά εξυπηρετεί και αισθητικές ανάγκες, όπως η ενίσχυση της φυσικής μορφής.
Ο όρος «πλαστική χειρουργική» χρησιμοποιείται και στην αγγλική ορολογία («plastic surgery»), ενώ προέρχεται από το ελληνικό ρήμα «πλάττω», κοινώς «πλάθω», δηλαδή δίνω σχήμα σε ένα σχετικά μαλακό υλικό. Επιπλέον, η δημοτικότητά της συνεχώς αυξάνεται, καθώς προστίθενται νέες τεχνικές, ενώ ταυτοχρόνως γίνεται όλο και πιο προσιτή, με αποτέλεσμα το 2023 να πραγματοποιήθηκαν 34,9 εκατ. χειρουργικές και μη χειρουργικές επεμβάσεις παγκοσμίως σημειώνοντας αύξηση της τάξης του 3,4% ως προς τον αριθμό τους.
Επανορθωτική και αισθητική πλαστική χειρουργική
Η ειδικότητα της πλαστικής χειρουργικής ασχολείται με την αποκατάσταση ή/και τη βελτίωση διαφόρων περιοχών του σώματος ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται το πρόσωπο, ο λαιμός, το στήθος, το στομάχι και τα άκρα. Χωρίζεται σε δύο επιμέρους ειδικότητες, την επανορθωτική πλαστική χειρουργική και την αισθητική πλαστική χειρουργική.
Από τη μια, η επανορθωτική πλαστική χειρουργική στοχεύει στην αποκατάσταση των εκ γενετής δυσπλασιών, των τραυματισμών, καθώς και της φυσικής λειτουργίας και εμφάνισης κάποιου μέρους του σώματος. Ενδεικτικές περιπτώσεις εφαρμογής τεχνικών επανορθωτικής πλαστικής χειρουργικής είναι οι περιπτώσεις αποκατάστασης των γενετικών δυσπλασιών (παραδείγματος χάρη υπερωιοσχιστία), εγκαυμάτων, περιπτώσεις καρκίνου του μαστού, ουλών που εμποδίζουν τη φυσική κίνηση και σοβαρών τραυματισμών σε ευρείες περιοχές του δέρματος.
Από την άλλη, η αισθητική πλαστική χειρουργική στοχεύει στη βελτίωση της εμφάνισης κάποιου μέρους του σώματος για λόγους μη ιατρικούς, περιορίζοντας την ανασφάλεια που δημιουργεί η όψη του. Επομένως, συμβάλλει στην προσέγγιση της «ιδανικής εικόνας» του σώματος, αλλάζοντας χαρακτηριστικά όπως το σχήμα, το μέγεθος και η συμμετρία του μέρους που υποβάλλεται στη διαδικασία. Κλασικά παραδείγματα αισθητικής πλαστικής χειρουργικής είναι η ρινοπλαστική, το face lift, η λιποαναρρόφηση, η αυξητική στήθους και σε περιπτώσεις παχυσαρκίας η λιποπλαστική.
Αισθητική πλαστική χειρουργική: κίνδυνοι και στατιστικά
Όπως κάθε χειρουργική επέμβαση, έτσι και οι αισθητικές πλαστικές επεμβάσεις εγκυμονούν κινδύνους, οι όποιοι είναι κάθε άλλο από αμελητέοι. Ένας σύντομος κατάλογος των πιο συνηθισμένων επιπλοκών σίγουρα θα περιελάμβανε ενδεχόμενες θρομβώσεις, επιπλοκές της αναισθησίας (παραδείγματος χάρη αναπνευστικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της επέμβασης), οιδήματα, μολύνσεις, νευρικές βλάβες, ακόμη και ουλές που επηρεάζουν την φυσιολογική κίνηση.
Αν και θα περίμενε κανείς οι πιθανές επιπλοκές να περιόριζαν τη δημοτικότητα των εν λόγω επεμβάσεων, τα στατιστικά στοιχεία ανά τον κόσμο φαίνεται να διαφωνούν καθώς έχει καταγραφεί:
- Αύξηση 20% της αισθητικής χειρουργικής παγκοσμίως μεταξύ των ετών 2015-2019.
- 18 εκατομμύρια επεμβάσεις ετησίως στις Η.Π.Α.
- Ένα 20% του πληθυσμού που υποβάλλεται σε αισθητική επέμβαση κάθε χρόνο στη Νότια Κορέα.
Ακόμη, οι γυναίκες είναι το φύλο το οποίο επιλέγει εντονότερα τις παραπάνω επεμβάσεις, ενώ στις περισσότερες χώρες, η ηλικιακή ομάδα που καταφεύγει σε αυτές περιλαμβάνει εξαιρετικά νεαρά άτομα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Κίνα όπου το 96% των ασθενών είναι κάτω των 35 ετών.
Το παράδοξο της αισθητικής χειρουργικής
Στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες μια αντίφαση στον τομέα της αισθητικής χειρουργικής αρχίζει να γίνεται όλο και πιο έντονη, ενώ, ταυτοχρόνως, οι ανησυχίες επιτείνονται. Η συγκεκριμένη αντίφαση αποκαλείται «το παράδοξο των πλαστικών επεμβάσεων», καθώς τα σύγχρονα δεδομένα θέλουν τις γυναίκες να αμφιταλαντεύονται μεταξύ δύο αντιθετικών, αλλά συνυπαρχουσών πραγματικοτήτων: αφενός μεν καλούνται να υποβληθούν σε πλαστικές επεμβάσεις ώστε να πληρούν τα κοινωνικά πρότυπα περί ομορφιάς, αφετέρου δε η καταδίκη τους έπειτα από την επιλογή των επεμβάσεων ως μέσο αλλαγής της εξωτερικής τους εικόνας είναι αναπόφευκτη.
Ορμώμενοι από το εν λόγω κοινωνικό φαινόμενο ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης και του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ (Αυστραλία), επινόησαν τον όρο «παράδοξο της αισθητικής χειρουργικής» και προσπάθησαν να διαφωτίσουν ορισμένα σημεία του.
Σύμφωνα με την ψυχολόγο Jessica M. Alleva και έπειτα από ανάλυση και επισκόπηση της προαναφερθείσας μελέτης φαίνεται πως στον πυρήνα του παραδόξου εντοπίζονται τα σύγχρονα πρότυπα ομορφιάς, τα οποία είναι μη ρεαλιστικά έως και ακατόρθωτα. Η προβολή και η προώθησή τους πραγματοποιείται μέσω των social media, γεγονός που δεν προξενεί εντύπωση, καθώς μέσω αυτών των εφαρμογών το γυναικείο σώμα παρουσιάζεται ως «project» ή ακόμη χειρότερα, ως ένα «πρόβλημα» το οποίο πρέπει να επιδιορθωθεί.
Τα αίτια του παραδόξου
Όπως υποστηρίζει η ανασκόπηση, τρεις φαίνεται να είναι οι κύριοι παράγοντες που οδήγησαν στο παράδοξο. Αρχικά, η διαφήμιση της αισθητικής χειρουργικής επιτείνει το φαινόμενο. Ιστορικά, οι αισθητικές παρεμβάσεις στόχευαν στη δυτικοποίηση της εξωτερικής εμφάνισης και στην εξάλειψη των φυλετικών χαρακτηριστικών, ωστόσο, σήμερα, οι διαφημίσεις της αισθητικής πλαστικής χειρουργικής απευθύνονται σε όλα τα μέρη του σώματος.
Επιπλέον, ο επόμενος κύριος παράγοντας δε θα μπορούσε να είναι άλλος από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με τα reality shows και τις εκπομπές μεταμόρφωσης να προωθούν τόσο ιδανικά ομορφιάς όσο και τις ίδιες τις επεμβάσεις, ενώ η επιρροή τους διογκώνεται μέσω των social media. Τα στατιστικά της έρευνας συμφωνούν πως οι γυναίκες που παρακολουθούν τα εν λόγω προγράμματα είναι πιο επιρρεπείς στο να προστρέξουν στις πλαστικές επεμβάσεις.
Τέλος, ο πιο ιδιαίτερος παράγοντας είναι αναμφισβήτητα η κυβερνητική πολιτική με τους συγγραφείς να επικαλούνται την πραγματικότητα της Βραζιλίας, όπου οι αισθητικές επεμβάσεις είναι δωρεάν ή χαμηλού κόστους, ήδη από τη δεκαετία του 1960. Έτσι, λογίζονται ως μέσο εξάλειψης ταξικών και οικονομικών ανισοτήτων, καθώς θεωρείται πως εξαλείφουν τον στιγματισμό, λόγω εξωτερικής εμφάνισης κατά την αναζήτηση εργασίας, όπως στις περιπτώσεις ηλικιωμένων προσώπων που έπειτα από πολύχρονη εργασία στον ήλιο παρουσιάζονται γηρασμένα.
Τα επιχειρήματα κατά των αισθητικών πλαστικών επεμβάσεων
Εν συνεχεία, αξίζει να αναφερθούμε στην αντίθετη όψη του φαινομένου, στα επιχειρήματα τα οποία δημιουργούν αρνητικές αντιδράσεις σχετικά με τις πλαστικές επεμβάσεις. Η πρώτη ανησυχία σχετίζεται με την ψυχοσωματική κατάσταση των ατόμων, καθώς οι επιπλοκές μπορεί να εμφανίζονται σε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά, ωστόσο, η πραγματοποίηση των επεμβάσεων αυτών δεν αποτελεί επείγουσα ή αναγκαία κατάσταση. Ακόμη, τα στατιστικά δεδομένα σχετικά με τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης των ατόμων έπειτα από τις επεμβάσεις είναι ολιγάριθμα.
Ο επόμενος λόγος που συμβάλλει στη στοχοποίηση είναι η «νατουραλιστική πλάνη» (naturalistic fallacy), σύμφωνα με την οποία τα φυσικά χαρακτηριστικά των ατόμων θα πρέπει να γίνονται σεβαστά ως έχουν και να μην αλλοιώνονται. Έτσι, αν και εξυμνείται η φυσική ομορφιά, τα ιδανικά επικεντρώνονται στη νεανική όψη, ενώ οι γυναίκες που προσπαθούν να αντιστρέψουν τα σημάδια γήρανσης μέσω των εν λόγω τεχνικών αντιμετωπίζονται αρνητικά. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά έπειτα από τις επεμβάσεις θεωρούνται αφύσικα ή γίνονται αποδεκτά μόνο εάν προέκυψε ένα σχετικά φυσικό αποτέλεσμα, με τους υποστηρικτές των πεποιθήσεων αυτών να επικαλούνται την ιερότητα των ανθρώπινων σωμάτων.
Ένα εκ των επιχειρημάτων που παρουσιάζουν οι επικριτές των αισθητικών παρεμβάσεων είναι η ανισότητα. Συγκεκριμένα, τα άτομα που υποβλήθηκαν σε επέμβαση και άλλαξαν κάποιο χαρακτηριστικό τους «βελτιώνοντάς» το, υποστηρίζεται πως έχουν ένα αθέμιτο προβάδισμα σε ορισμένους τομείς, όπως η εργασία ή οι διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι, η προσφυγή σε αυτές τις μεθόδους δημιουργεί ή επιτείνει το αίσθημα της αδικίας, καθώς η άποψη αυτή υποστηρίζει πως τα άτομα επέλεξαν την εύκολη και «τεμπέλικη» οδό (παραδείγματος χάρη επέλεξαν τη λιποαναρρόφηση, αντί της γυμναστικής και της διατροφής).
Συνοψίζοντας, τα σύγχρονα πρότυπα ομορφιάς είναι σχεδόν άπιαστα και σίγουρα μη ρεαλιστικά. Οι διαφημίσεις των αισθητικών επεμβάσεων, κυρίως στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα social media, ιατρικοποιούν τις εν λόγω επεμβάσεις προσπαθώντας να «θεραπεύσουν» κοινωνικές εμπειρίες και συμπεριφορές κι όχι παθολογικές καταστάσεις που χρήζουν αντιμετώπισης. Τέλος, το συγκεκριμένο ζήτημα φαίνεται πως θα απασχολήσει για αρκετά ακόμα χρόνια τους επιστήμονες ποικίλων πεδίων, αλλά και τα άτομα μεμονωμένα σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Plastic Surgery, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- The Cosmetic Surgery Paradox, A new review explains why people may both love and hate cosmetic surgery, Psychology Today, διαθέσιμο εδώ
- The History of Plastic Surgery, Ramsay Health Care UK, διαθέσιμο εδώ
- ISAPS, Aesthetic Procedures, διαθέσιμο εδώ
