Της Χριστίνας Σεφθελή,
Οι λόγοι ανάπτυξης του φασισμού κατά τη περίοδο του Μεσοπολέμου
Ορισμένες αιτίες για την ανάπτυξη του φασισμού κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, αποτέλεσαν τα σκληρά μέτρα εις βάρος της Γερμανίας μέσω της Συνθήκης των Βερσαλλιών, η οποία τερμάτισε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η εδαφική αδικία που υπέστη η Ιταλία από την Αντάντ. Επίσης, το οικονομικό κραχ του 1929 δημιούργησε κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, οδηγώντας στην άνοδο των αυταρχικών καθεστώτων.
Παράλληλα, ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός απέκτησαν μεγάλη δύναμη, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις της δεξιάς να θεωρούν τα καθεστώτα αυτά απειλή για τις παραδοσιακές αξίες της πατρίδας και συνυπεύθυνα για την οικονομική κρίση. Ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός οραματίζονται μια κοινωνία χωρίς κοινωνικές διακρίσεις, με διαφορετικό οικονομικό σύστημα ώστε ο κάτοχος του πλούτου να είναι στις λαϊκές κοινωνικές τάξεις και γι’ αυτό οι κυρίαρχες αστικές τάξεις ανησυχούσαν. Προκειμένου, λοιπόν, να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους βρίσκονται με το πλευρό της δεξιάς και αργότερα των φασιστών. Πολλές φορές, η σύγκρουση αυτή έφτανε και σε εμφυλίους πολέμους με επικράτηση δεξιών αυταρχικών καθεστώτων (π.χ. Ισπανικός Εμφύλιος).
Επίσης, την εποχή του Μεσοπολέμου αναπτύχθηκε έντονα το αίσθημα του αντισημιτισμού, ιδιαίτερα στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Μετά την οικονομική κρίση του 1929, οι Εβραίοι θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τα οικονομικά προβλήματα, καθώς συνδέονταν με το εμπόριο και την οικονομία και συχνά χαρακτηρίζονταν τοκογλύφοι. Οι Εβραίοι, θεωρήθηκαν εθνική απειλή για τον φασισμό, καθώς ήταν πιστευτό ότι είχαν πλουτίσει εις βάρος των εθνών. Επιπλέον, οι Γερμανοί τους θεώρησαν υπεύθυνους και για την ήττα τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι φασίστες συνέδεαν τους Εβραίους πολλές φορές με τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό, καθώς οι ιδεολογίες αυτές στόχευαν στην αντικατάσταση εθνικών παραδοσιακών ιδεών με καινούργιες αξίες. Έτσι, οι Εβραίοι παρουσιάζονταν ως εχθροί των εθνικών παραδοσιακών αξιών.
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του φασισμού έπαιζε και ο γερμανικός ρομαντισμός του 19ου αιώνα. Το κύρια χαρακτηριστικά του είναι η κοινή καταγωγή με δεσμούς αίματος του πληθυσμού ενός κράτους-έθνους και η επιστροφή στο μακραίωνο παρελθόν με την προβολή της μυθολογίας και του παρελθόντος. Ήταν αντίθετος προς τον ορθολογισμό και το ρεαλισμό του Διαφωτισμού. Πάνω στον γερμανικό ρομαντισμό θα αναπτυχθεί ο εθνικοσοσιαλισμός του Αδόλφου Χίτλερ, που προέβλεπε ότι η «άρια φυλή» πρέπει να έχει κοινό ιστορικό παρελθόν, να συνδέεται με δεσμούς αίματος και να μην αναμιγνύεται με άλλες φυλές στο όνομα της ανωτερότητάς της.
Φασισμός και κοινωνικές τάξεις
Οι κατώτερες μεσαίες κοινωνικές τάξεις θεωρούνταν οι πιο σημαντικές για την ανάπτυξη των φασιστικών κινημάτων στην Ιταλία, στην Ισπανία και στις χώρες της Κεντρική Ευρώπης (π.χ. Γερμανία). Οι τάξεις αυτές αντιλαμβάνονταν την άνοδο του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ως απειλή για τις περιουσίες τους, αφού οι ιδεολογίες αυτές προέβλεπαν οι περιουσίες να είναι κοινές για όλους. Επομένως, αναζητούσαν τρόπο να διαφυλάξουν την περιουσία τους και ο φασισμός θεωρούνταν σωτήριος δρόμος, εφόσον ο φασισμός συγκρούονταν με τον μαρξισμό.
Ο φασισμός, επίσης, ήταν εναντίον της ελεύθερης αγοράς του καπιταλισμού και υπέρ του ελέγχου της οικονομίας από το κράτος (προστατευτισμός). Επιπλέον, ήταν ενάντια στην ταξική πάλη, υποστηρίζοντας πως όλες οι τάξεις πρέπει να συνεργάζονται μεταξύ τους στο όνομα του έθνους, μέσω συντεχνιών (γνωστό ως κορπορατισμός). Με αυτό τον τρόπο, αντικαθίσταται η ταξική διαμάχη με την εθνική ενότητα εναντίον εξωτερικών εχθρών. Οι περιοχές ανάπτυξης του φασισμού είναι οι αστικές περιοχές και όχι οι αγροτικές, επειδή οι αστικές περιοχές είναι πιο δεκτικές σε ριζοσπαστικές απόψεις. Σε αντίθεση με τις αγροτικές περιοχές, οι οποίες έχουν πιο παραδοσιακές απόψεις.
Η αποτυχία των φασιστικών κινημάτων σε χώρες της Ευρώπης και τα αίτιά της
Οι χώρες όπου τα φασιστικά κινήματα απέτυχαν να επικρατήσουν είναι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Τα αίτια της αποτυχίας αυτής είναι ο περιορισμός των ευκαιριών των φασιστών εξαιτίας του εκθειασμού της στρατιωτικής πολιτικής, η οποία απορρίφθηκε από τις υπερσυντηρητικές αυταρχικές δικτατορίες. Ένας ακόμη λόγος είναι το μη ξεκάθαρο σύνολο των κοινωνικών συμφερόντων, δηλαδή ποτέ δεν ξεκαθάρισαν ποια κοινωνική τάξη προστατεύουν και ποια όχι. Τέλος, επίσης σημαντικός λόγος αποτυχίας των φασιστικών κινημάτων είναι η εκστρατεία του φασισμού για την κατάκτηση της εξουσίας εκτός του κοινοβουλευτισμού, δηλαδή με πραξικοπηματικό τρόπο.
Η Γερμάνια και η Ιταλία είναι οι μόνες χώρες που κατάφεραν να οικοδομήσουν και να εφαρμόσουν ουσιαστικά τα φασιστικά καθεστώτα. Αυτά δεν είχαν την μορφή απλών υπερσυντηρητικών και αυταρχικών δικτατοριών, αλλά την μορφή ριζοσπαστικών και εκμοντερνιστικών εθνικιστικών καθεστώτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σ.Τ. Πέιν (2000), Η Ιστορία του φασισμού 1919-1945, Αθήνα: εκδ. Φιλίστωρ
- Sternhell Zeev (2021), Η Φασιστική Ιδεολογία, εκδ. Έξοδος
- Fascism, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
