Της Μαρίας Δήμα,
Η μεταγεννητική ψύχωση πρόκειται για μία σοβαρή ψυχική διαταραχή, η οποία εμφανίζεται σε περίπου 1-2 γυναίκες ανά 1000 τοκετούς. Αποτελεί μία σπάνια και εξαιρετικά επικίνδυνη επιπλοκή της κύησης, που έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική ευεξία της μητέρας, επηρεάζοντας έμμεσα και την υγεία του νεογνού. Παρότι τα ποσοστά εμφάνισης είναι σχετικά χαμηλά, σε σχέση με άλλες επιπλοκές της εγκυμοσύνης, όπως η επιλόχειος κατάθλιψη, η μεταγεννητική ψύχωση θεωρείται επείγουσα ιατρική κατάσταση είτε λόγω της πιθανότητας αυτοτραυματισμού της μητέρας είτε εξαιτίας της πιθανής επιθετικής συμπεριφοράς της εγκύου προς το βρέφος.
Η αιτιολογία της μεταγεννητικής ψύχωσης είναι πολυπαραγοντική με γενετικούς, ορμονικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες να συμβάλλουν στην εμφάνισή της. Ανοσολογικοί μηχανισμοί φαίνεται πως επηρεάζουν την εμφάνιση της νόσου, με αυξημένα επίπεδα των CD 8+ Τ λεμφοκυττάρων (κυτταροτοξικά) και μείωση στα δενδριτικά κύτταρα και στα μυελοειδή κύτταρα. Παράλληλα, παρουσιάζονται μειωμένα επίπεδα των κυτταροτοξικων ΝΚ κυττάρων, καθώς και αυξημένα επίπεδα των ρυθμιστικών Τ λεμφοκυττάρων (Tregs), κάτι που υποδεικνύει μία γενικευμένη διαταραχή στο ανοσοποιητικό σύστημα. Άλλες αυτοάνοσες παθήσεις, όπως η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα, ενδέχεται, επίσης, να επηρεάζουν λόγω των διαταραγμένων επιπέδων στις ορμόνες Τ3 και Τ4. Ταυτόχρονα, μεταβολικά μονοπάτια, όπως ο μεταβολισμός των οιστρογόνων και της τρυπτοφάνης διερευνώνται.
Νευροβιολογικοί παράγοντες έχουν, επίσης, ταυτοποιηθεί σε διάφορους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς της νόσου. Γονίδια που ρυθμίζουν τη σύνθεση και την αποδόμηση των νευροδιαβιβαστών, όπως οι COMT και MAO στον μεταβολισμό των κατεχολαμινών, έχουν ερευνηθεί ως πιθανοί παράγοντες κινδύνου. Επιπλέον, φαίνεται πως έγκυες με μικρότερο μέγεθος συγκεκριμένων δομών του εγκεφάλου —ανώτερος κροταφικός λοβός, ιππόκαμπος—, ενέχουν μεγαλύτερο ρίσκο. Αντίθετα, αλλαγές σε νευροδιαβιβαστικά σήματα, ιδίως της ντοπαμίνης και του γλουταμικού, έχουν ταυτοποιηθεί. Παράλληλα, ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων φαίνεται να είναι υπερδραστήριος σε ορισμένες περιπτώσεις, αυξάνοντας τα επίπεδα της κορτιζόλης στο πλάσμα. Άρα, πιθανώς εμπλέκονται και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως το στρες, μέσω της αύξησης των επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα.
Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου, βέβαια, αποτελεί η συνύπαρξη άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως η διπολική διαταραχή, με το εκτιμώμενο ρίσκο εμφάνισης μεταγεννητικής ψύχωσης να αγγίζει το 20% . Μελέτες έχουν δείξει πως άλλες καταστάσεις, όπως τραυματικά γεγονότα στην παιδική ηλικία, κακοποιητικές συμπεριφορές, επεισόδια κατάθλιψης, το στρες και τα υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στο τελευταίο τρίμηνο της κύησης, αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της συγκεκριμένης επιπλοκής.
Τα συμπτώματα της μεταγεννητικής ψύχωσης είναι έντονα και εμφανίζονται ξαφνικά, συνήθως μέσα στις πρώτες ημέρες ή εβδομάδες μετά τον τοκετό. Περιλαμβάνουν ψυχωσικές εκδηλώσεις, όπως παραληρητικές ιδέες, οπτικές ή οσφρητικές ψευδαισθήσεις, έντονο άγχος και αποδιοργανωμένη σκέψη. Επιπλέον, εμφανίζονται διακυμάνσεις στη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας, ευερεθιστότητα, συμπτώματα μανίας, όπως υπερδιέγερση και μειωμένη ανάγκη για ύπνο, καθώς και καταθλιπτικές εκδηλώσεις, όπως απελπισία και έντονη απόσυρση. Σε κάποιους ασθενείς, συνοδό σύμπτωμα αποτελεί η ψυχοκινητική διέγερση, η κατατονία —νευροψυχιατρικό σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από ψυχοκινητικές ανωμαλίες—, καθώς και το σύνδρομο Capgras —σύνδρομο παραληρητικής αναγνώρισης. Η αναγνώριση των προειδοποιητικών σημείων μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και στην έγκαιρη παρέμβαση.
Η γρήγορη κλιμάκωση αυτών των συμπτωμάτων καθιστά επιτακτική τη διάγνωση της νόσου για την προστασία της μητέρας και του παιδιού. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν ειδικές μέθοδοι για την εντόπιση της νόσου. Εργαλεία, όπως η Edinburgh Postpartum Depression Scale (EPDS) και το Mood Disorders Questionnaire (MDQ), χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό διαταραχών διάθεσης, αλλά δεν απευθύνονται άμεσα στη μεταγεννητική ψύχωση. Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό, τη φυσική και τη νευρολογική εξέταση, καθώς και σε εργαστηριακές εξετάσεις, όπως γενική αίματος, τα επίπεδα των ηλεκτρολυτών, γλυκόζης, κρεατινίνης, θυρεοειδικών ορμονών, βιταμίνης Β12, θειαμίνης και φυλλικού οξέος. Η μεταγεννητική ψύχωση πρέπει, επίσης, να διαφοροδιαγνωστεί απ’ άλλες καταστάσεις, όπως η εγκεφαλίτιδα anti-NMDAR —κατάσταση στην οποία παράγονται αυτοαντισώματα έναντι των NMDA υποδοχέων—, η υπο- ή υπερνατριαιμία, ο υπερπαραθυρεοειδισμός και το σύνδρομο Sheehan, το οποίο οφείλεται σε ισχαιμική νέκρωση την υπόφυσης, με αποτέλεσμα τη διακοπή της παραγωγής των υποφυσιακών ορμονών. Εξετάσεις, όπως η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (MRI), το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) και η ανάλυση εγκεφαλονωτιαίου υγρού είναι συχνά απαραίτητες.
Η θεραπεία της μεταγεννητικής ψύχωσης συνήθως περιλαμβάνει ένα συνδυασμό φαρμάκων, όπως αντιψυχωσικά, βενζοδιαζεπίνες, σταθεροποιητές διάθεσης και αντικαταθλιπτικά, ανάλογα με τις ανάγκες και τα συμπτώματα του ασθενούς. Το λίθιο έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό στη ρύθμιση των επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης. Σε περιπτώσεις, όπου υπάρχουν έντονα καταθλιπτικά συμπτώματα, μπορεί να προστεθούν αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs). Μία ακόμη διαθέσιμη μέθοδος αποτελεί η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT), η οποία πραγματοποιείται σε κατάσταση ολικής αναισθησίας σε συνδυασμό με τη χορήγηση μυοχαλαρωτικών. Πραγματοποιούνται συνήθως 2 θεραπείες την εβδομάδα σε διάστημα 3-8 εβδομάδων, κατά τη διάρκεια των οποίων προκαλούνται στην εγκέφαλο ηλεκτρικοί σπασμοί με τη βοήθεια ηλεκτροδίων. Εκτός από τη φαρμακευτική αγωγή, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας. Οι μητέρες συχνά χρειάζονται νοσηλεία σε εξειδικευμένα κέντρα μητέρας-βρέφους, όπου μπορούν να λάβουν φροντίδα χωρίς να διακόψουν τη σχέση με το νεογνό τους. Η εκπαίδευση της οικογένειας και η υποστήριξη από ένα σταθερό κοινωνικό δίκτυο είναι εξίσου κρίσιμα για την πρόληψη υποτροπών. Τέλος, η συνεχής παρακολούθηση από επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη για τη μακροπρόθεσμη διαχείριση της κατάστασης.
Η μεταγεννητική ψύχωση είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή, η οποία χρήζει άμεσης παρέμβασης για την προστασία της μητέρας και του βρέφους. Η έγκαιρη διάγνωση, η εξειδικευμένη θεραπεία και η ψυχοκοινωνική υποστήριξη μπορούν να οδηγήσουν σε πλήρη ανάρρωση της μητέρας και να εξασφαλίσουν ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον για το νεογνό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Postpartum Psychosis: A Review of Risk Factors, Clinical Picture, Management, Prevention, and Psychosocial Determinants, διαθέσιμο εδώ
- Postpartum psychosis, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Postpartum psychosis, Royal College of Psychiatrists, διαθέσιμο εδώ
- Postpartum psychosis, Pregnancy, Birth and Baby, διαθέσιμο εδώ
- “What is postpartum psychosis?”, Mind, διαθέσιμο εδώ
