Της Ευαγγελίας Τσόχα,
Το 2025 έχει ανακηρυχτεί παγκοσμίως έτος Γιόχαν Στράους (Strauss Jahr), τιμώντας τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από τη γέννηση του πιο φημισμένου μουσικού συνθέτη της γνωστής δυναστείας Στράους της Βιέννης. Ο μουσικός, ο οποίος καθιέρωσε το βαλς ως σύμβολο της βιεννέζικης κουλτούρας και της ευρωπαϊκής αισθητικής, καθίσταται φέτος το τιμώμενο πρόσωπο στον κόσμο της μουσικής, δίνοντας την ευκαιρία σε μουσικόφιλους και πολιτιστικούς φορείς να τιμήσουν το έργο και την κληρονομιά του μέσα από πλήθος εκδηλώσεων.
Μία απ’ αυτές θα πραγματοποιηθεί στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης τον Απρίλιο. Η καταξιωμένη και διεθνώς αναγνωρισμένη Ορχήστρα των Ανακτόρων Schönbrunn θα ερμηνεύσει μερικά αποσπάσματα από τις εμβληματικές οπερέτες του Στράους (π.χ. Η Νυχτερίδα, Βιεννέζικο αίμα, Μία νύκτα στη Βενετία) και θα διαδώσει την πλούσια μουσική κληρονομία της Αυστρίας, δίνοντας στο κοινό τη δυνατότητα να απολαύσει τη φινέτσα μίας αλλοτινής εποχής.
Γιόχαν Στράους ΙΙ: Ο Βασιλιάς του Βαλς και η μουσική κληρονομιά του
Ο Γιόχαν Στράους ΙΙ (Johann Strauß Sohn στα γερμανικά) γεννήθηκε στη Βιέννη στις 25 Οκτωβρίου 1825. Προερχόταν από μία μουσική οικογένεια με βαθιά μουσική παράδοση, μιας και ο πατέρας του, Γιόχαν Στράους Ι, υπήρξε μουσικός Διευθυντής των Αυτοκρατορικών Αυλικών Χορών και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση του βαλς στην υψηλή κοινωνία της Βιέννης. Ένα από τα γνωστά του έργα, η «Πορεία Radetzky» (Radetzky March, Op. 228) γράφτηκε απ’ αυτόν και εκτελέστηκε στη Βιέννη για τη νίκη της τότε αυστριακής Αυτοκρατορίας υπό το στρατάρχη Radetzky επί τους Ιταλούς.
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του, ο Γιόχαν Στράους ΙΙ μεγάλωσε περιτριγυρισμένος από τις μουσικές μελωδίες του πατέρα του, γεγονός που καλλιέργησε και ανέδειξε το ενδιαφέρον του για τη μουσική. Παρά την έντονη αποδοκιμασία του πατέρα του, ο οποίος δεν επιθυμούσε τα παιδιά του να ακολουθήσουν τη μουσική πορεία που ο ίδιος είχε επιλέξει, ο Γιόχαν ξεκίνησε να κάνει τα πρώτα του βήματα κρυφά και με την υποστήριξη της μητέρας του έμαθε να παίζει βιολί. Στην ηλικία των 19 δημιούργησε τη δική του ορχήστρα (1844) και συνέχισε τη μουσική του πορεία, κερδίζοντας ευρεία αναγνωρισιμότητα όχι μόνο για τα βαλς και τις οπερέτες του, αλλά και για άλλα είδη χορευτικής μουσικής (πόλκες, μαζούρκες).
Ακολουθώντας τη μουσική πορεία του πατέρα του, ο Γιόχαν Στράους ΙΙ τελειοποίησε το βιεννέζικο βαλς, γεγονός που οδήγησε στο να χαρακτηριστεί επάξια «Ο Βασιλιάς του Βαλς» και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της βιεννέζικης μουσικής παράδοσης. Συνέθεσε πάνω από 500 έργα, από τα οποία τα 150 είναι βαλς και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι κλασικής μουσικής. Το ύφος και το στυλ του χαρακτηρίζονται από κομψή ελαφρότητα και μία αίσθηση μελωδίας και ρυθμού, χαρακτηριστικά που συνέβαλαν στο να γίνει το βιεννέζικο βαλς ένα κοινωνικό φαινόμενο. Μερικά από τα πιο γνωστά του έργα, όπως τα «Πάνω στον όμορφο γαλάζιο Δούναβη» (“An der schönen blauen Donau”, 1867) και «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης» (“Geschichten aus dem Wienerwald”, 1868) απέκτησαν μία διαχρονικότητα και συγκαταλέχθηκαν στις πιο αναγνωρίσιμες μελωδίες της μουσικής του 19ου αιώνα.
“An der schönen blauen Donau”: Η ιστορία πίσω από τη διάσημη μελωδία και ο ρόλος του Έλληνα Νικολάου Δούμπα
Ο «Γαλάζιος Δούναβης» αποτελεί το σήμα κατατεθέν του Γιόχαν Στράους ΙΙ και ένα από τα δημοφιλέστερα κομμάτια του, το οποίο γράφτηκε το φθινόπωρο του 1866. Το έργο αυτό αποτέλεσε παραγγελία του διευθυντή της Ανδρικής Χορωδίας της Βιέννης. Παρουσιάζοντάς το στις καρναβαλικές εκδηλώσεις, επιθυμούσε να ανεβάσει το ηθικό των συμπατριωτών του, μιας και εκείνη την περίοδο η Αυστρία είχε μόλις χάσει από την Πρωσία στον «Πόλεμο των επτά εβδομάδων». Η ανταπόκριση του κοινού στο αισιόδοξο, δυνατό και επιβλητικό έργο «Ο Γαλάζιος Δούναβης» ήταν χλιαρή έως και αδιάφορη.
Απογοητευμένος και ταπεινωμένος, ο Στράους καταφεύγει στο εξοχικό του εγκάρδιου και Έλληνα φίλου του, Νικολάου Δούμπα, αναζητώντας την ησυχία και τη συγκέντρωση. Νιώθοντας ότι απογοήτευσε τον φίλο του, που εκείνη την περίοδο ήταν ο πρόεδρος της Ένωσης Χορωδιών, αποφασίζει να συνθέσει εκ νέου το έργο του. Σε λιγότερο από ένα μήνα, λοιπόν, καταφέρνει και ολοκληρώνει την ορχηστρική εκδοχή του «Γαλάζιου Δούναβη», όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, αποδίδοντας σ’ αυτήν όλη τη μεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητα που είχε οραματιστεί. Από την αρχική σύνθεση, διατηρεί μόνο τον τίτλο «Πάνω στον όμορφο γαλάζιο Δούναβη» (“An der schönen blauen Donau”) και στην αρχή της παρτιτούρας του σημειώνει μία αφιέρωση: “Dem Präsidenten, Herrn Nikolaos Doumpas, gewidmet” (δηλαδή «Αφιερωμένο στον Πρόεδρο, κύριο Νικόλαο Δούμπα»). Το νέο έργο παρουσιάζεται το καλοκαίρι στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, όπου γνωρίζει θριαμβευτική επιτυχία, κατακτώντας το κοινό και εδραιώνοντας τη φήμη του Στράους. Τη δοξαστική πορεία του βαλς φαίνεται να ζήλεψε και ο ίδιος ο Γιοχάνες Μπραμς (Johannes Brahms), ο οποίος σ’ ένα αυτόγραφο του αρκέσθη να γράψει τις πρώτες νότες του βαλς «Πάνω στον όμορφο γαλάζιο Δούναβη» και να προσθέσει «Δυστυχώς, δεν το συνέθεσε ο Γιοχάνες Μπραμς».
Δύο αιώνες μετά, το βαλς που αφιερώθηκε στον Έλληνα ευεργέτη και μαικήνα των τεχνών αποτελεί τον ανεπίσημο εθνικό ύμνο της Αυστρίας. Μάλιστα, μ’ αυτό το έργο, ολοκληρώνεται κάθε χρόνο η παραδοσιακή και παγκόσμιας απήχησης πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης (Wiener Symphoniker Konzerte), η οποία περιλαμβάνει κυρίως έργα της οικογένειας Στράους.
Το Έτος Strauss 2025: Εκδηλώσεις και Εορτασμοί
Η Βιέννη, η γενέτειρα του Στράους, προετοιμάζεται φέτος για ένα έτος γεμάτο μουσική και πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι οποίες πρόκειται να αναδείξουν την κληρονομιά του μεγάλου συνθέτη. Ήδη από την Πρωτοχρονιά εγκαινιάστηκε το Έτος Στράους στο Wiener Konzerthaus, όπου οι πρώτες νότες από τα έργα του «Βασιλιά του Βαλς» πλημμύρισαν την ατμόσφαιρα. Συναυλίες, θεματικές εκθέσεις, καθώς και μία συναυλιακή εκτέλεση της οπερέτας «Καρναβάλι στη Ρώμη» (“Karneval in Rom”) θα φέρουν στο επίκεντρο τον Γιόχαν Στράους και θα αναδείξουν τη διαχρονική επιρροή της μουσικής του. Η Βιέννη θα γεμίσει με τις μελωδίες του, από τις αίθουσες συναυλιών μέχρι και τους δημόσιους χώρους, δίνοντας την ευκαιρία σε επισκέπτες και κατοίκους να ζήσουν μία μοναδική εμπειρία.
Στην Ελλάδα, μουσικοί φορείς ετοιμάζουν αφιερώματα και συναυλίες για να τιμήσουν τη συμβολή του Στράους στην κλασική μουσική. Εκδηλώσεις, όπως αυτή που διοργανώνει το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, καθιστούν τη χώρα μας μέρος αυτής της παγκόσμια γιορτής.
Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Στράους δεν ήταν απλώς ένας μουσικός, αλλά ένας δημιουργός που έδωσε ρυθμό στην ευρωπαϊκή πολιτιστική κοινωνία του 19ου αιώνα. Οι συνθέσεις του και οι μελωδίες του αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κλασικής μουσικής και γεμίζουν τις μεγαλοπρεπείς αίθουσες του Schönbrunn και τις αυτοκρατορικές σάλες του Hofburg. Επομένως, το 2025 είναι η τέλεια αφορμή για να ανακαλύψουμε τη μουσική του και να γιορτάσουμε το «Βασιλιά του Βαλς», όπως του αξίζει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ορχήστρα των Ανακτόρων Schönbrunn: Strauss Gala Operetta, tch.gr, διαθέσιμο εδώ
- The Johann Strauss Year 2025, wienersymphoniker.at, διαθέσιμο εδώ
- Johann Strauss II: The waltz King, johannstraussmuseum.at, διαθέσιμο εδώ
- Johann Strauss II, johann-strauss.at, διαθέσιμο εδώ
- «Γαλάζιος Δούναβης»: Η ιστορία του διασημότερου βαλς της ιστορίας, ogdoo.gr, διαθέσιμο εδώ
