Της Ευγενίας Ζαφείρη,
Μετά την πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ, η Συρία έχει βυθιστεί σε μια ακόμη περίοδο πολιτικής αστάθειας, με την Τουρκία να αναδεικνύεται ως ένας βασικός εξωτερικός παράγοντας που επηρεάζει τη νέα πραγματικότητα της χώρας. Ο Μπασάρ αλ-Άσαντ ανέλαβε την εξουσία το 2000, διαδεχόμενος τον πατέρα του, Χαφέζ αλ-Άσαντ, που κυβερνούσε τη Συρία από το 1971.
Το καθεστώς του Άσαντ χαρακτηρίστηκε από αυταρχικές πρακτικές, εκτεταμένη διαφθορά και έλλειψη πολιτικών ελευθεριών, ενώ στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε συμμαχίες με μειονοτικές ομάδες, όπως οι Αλαουίτες, στους οποίους ανήκει και ο ίδιος. Η κρίση ξέσπασε το 2011, όταν το κύμα της Αραβικής Άνοιξης έφτασε στη Συρία, με τις μαζικές διαδηλώσεις να αντιμετωπίζονται με σφοδρή καταστολή από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε κλιμακώθηκε γρήγορα, με τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις να αποκτούν την υποστήριξη διαφόρων περιφερειακών και διεθνών παραγόντων.
Η σταδιακή αποδυνάμωση του συριακού στρατού, οι μαζικές λιποταξίες και η απομόνωση του Άσαντ από τη διεθνή κοινότητα κατέστησαν το καθεστώς του αδύναμο να ελέγξει τη χώρα. Το 2023, οι αντικαθεστωτικές δυνάμεις, με την υποστήριξη της Τουρκίας, κατέλαβαν τη Δαμασκό, οδηγώντας στην πτώση του Άσαντ και τερματίζοντας περισσότερες από πέντε δεκαετίες κυριαρχίας της οικογένειάς του στη Συρία. Υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η Άγκυρα βλέπει τις εξελίξεις αυτές ως μια μοναδική ευκαιρία να ενισχύσει τη θέση της στη Μέση Ανατολή, εφαρμόζοντας μια στρατηγική που περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας φιλοτουρκικής κυβέρνησης, την εξουδετέρωση της κουρδικής απειλής και την επιστροφή Σύριων προσφύγων.
Κυρίαρχος παράγοντας στις εξελίξεις ήταν η στήριξη που η Τουρκία παρείχε στους αντάρτες που ανέτρεψαν το καθεστώς του Άσαντ. Κύριος φορέας της εξέγερσης ήταν η οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), μια σουνιτική ισλαμιστική ομάδα που παλαιότερα συνδεόταν με την Αλ Κάιντα και θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα Ηνωμένα Έθνη. Παρά την επίσημη καταδίκη της, η Τουρκία παρείχε έμμεση βοήθεια στην HTS. Η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στην πόλη Ιντλίμπ προστάτευε την οργάνωση από επιθέσεις του συριακού στρατού, ενώ η διαχείριση της διεθνούς ανθρωπιστικής βοήθειας ενίσχυσε τη νομιμότητα της HTS στα μάτια του τοπικού πληθυσμού. Η επιρροή της Τουρκίας επί της HTS φάνηκε ιδιαίτερα τον περασμένο Οκτώβριο, όταν ο Ερντογάν εμπόδισε σχέδια των ανταρτών για επίθεση στο Χαλέπι. Με την πτώση του Άσαντ, η Άγκυρα ετοιμάζεται να αξιοποιήσει τη στήριξη που παρείχε στη συριακή αντιπολίτευση και να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη μεταπολεμική Συρία.
Η Τουρκία, μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, επιδιώκει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη μεταπολεμική Συρία, θέτοντας πολυδιάστατους στρατηγικούς στόχους. Ένας από τους κύριους στόχους της είναι η διαμόρφωση μιας φιλοτουρκικής, ισλαμιστικής κυβέρνησης στη Δαμασκό. Αυτό συνάδει με το νέο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν για την επαναφορά της τουρκικής επιρροής στη Μέση Ανατολή. Ο στόχος αυτός ενισχύεται μέσω της στήριξης του Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) και της επένδυσης σε περιοχές που έχουν περάσει υπό τον έλεγχό της, όπως η βόρεια Συρία. Παράλληλα, η επιστροφή των Σύριων προσφύγων συνδέεται, επίσης, με την επιδίωξη της Τουρκίας να εδραιώσει την επιρροή της στις ζώνες που ελέγχει. Μέσω επενδύσεων στην ανασυγκρότηση υποδομών, η Τουρκία προωθεί την πολιτική της ηγεμονία στις περιοχές αυτές, ενισχύοντας τη θέση της ως περιφερειακή δύναμη.
Ένας ακόμη σημαντικός άξονας της τουρκικής στρατηγικής είναι η εξουδετέρωση της κουρδικής απειλής. Η Τουρκία θεωρεί τους Κούρδους της Συρίας, και, ιδιαίτερα, τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ως προέκταση του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση. Στο πλαίσιο αυτό, η Άγκυρα έχει εξαπολύσει στρατιωτικές επιχειρήσεις για την κατάληψη κουρδικών περιοχών, όπως το Αφρίν και η Μανμπίτζ, αποσκοπώντας στην εκμηδένιση κάθε πιθανότητας κουρδικής αυτονομίας. Οι κινήσεις αυτές, αν και προκάλεσαν τριβές με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αναδεικνύουν την αποφασιστικότητα της Τουρκίας να αποτρέψει τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, το οποίο θεωρεί απειλή για την εθνική της ασφάλεια.
Επιπρόσθετα, η παρουσία εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων στην Τουρκία έχει δημιουργήσει έντονες κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις. Ο Ερντογάν επιδιώκει την επιστροφή των προσφύγων σε «ασφαλείς ζώνες» στη Συρία, τις οποίες ελέγχει άμεσα η Άγκυρα. Αυτή η πολιτική όχι μόνο αποσκοπεί στην ανακούφιση των εσωτερικών πιέσεων, αλλά και στην ενίσχυση της τουρκικής επιρροής στις περιοχές αυτές μέσω της ανοικοδόμησης και της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας.
Παρά τις ευκαιρίες, η Τουρκία αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις στη μεταπολεμική Συρία. Η HTS, η οποία ηγείται της νέας εξουσίας στη Δαμασκό, έχει κατηγορηθεί για αυταρχικές πρακτικές, ενώ η αδυναμία της να διασφαλίσει τα δικαιώματα μειονοτήτων ενδέχεται να προκαλέσει νέα κύματα αστάθειας. Η Τουρκία μπορεί να προσπαθήσει να πιέσει για τη δημιουργία μιας πιο περιεκτικής κυβέρνησης, ωστόσο, οι ίδιες της οι πρακτικές έναντι της κουρδικής μειονότητας δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια για ουσιαστική πρόοδο. Ένας ακόμη σημαντικός κίνδυνος είναι η πιθανή ανασυγκρότηση του Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Η αδυναμία της μεταβατικής συριακής κυβέρνησης να εδραιώσει τη σταθερότητα μπορεί να επιτρέψει την επιστροφή ριζοσπαστικών οργανώσεων, οι οποίες θα αποτελέσουν νέα απειλή τόσο για τη Συρία όσο και για την Τουρκία και για την υπόλοιπη Μέση Ανατολή.
Η Τουρκία, υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει εκμεταλλευτεί την πτώση του Άσαντ για να επεκτείνει την επιρροή της στη Συρία και να αναδειχθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη. Μέσω μιας πολυεπίπεδης στρατηγικής που περιλαμβάνει τη δημιουργία φιλοτουρκικών δομών εξουσίας, την εξουδετέρωση της κουρδικής απειλής και την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, η Άγκυρα προσπαθεί να διασφαλίσει τη θέση της στη μετά -Άσαντ εποχή. Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν.
Η πολιτική αστάθεια, η απειλή του ISIS και η πιθανή αποτυχία της νέας συριακής κυβέρνησης να διασφαλίσει τη σταθερότητα, δημιουργούν κινδύνους που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά και την Τουρκία. Το μέλλον της Συρίας παραμένει αβέβαιο, για ακόμη μια φορά, με την Τουρκία να καλείται να διαχειριστεί ένα περίπλοκο γεωπολιτικό τοπίο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το τέλος μιας δυναστείας – Η άνοδος και η πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Turkey’s Involvement and Entrenchment in Syria – Goals and Implications, Alma, διαθέσιμο εδώ
- How Turkey Won the Syrian Civil War, Assad’s Downfall Is a Boon for Erdogan—at Least for Now, Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
