Της Ευτυχίας Αντωνοπούλου,
Από τα μέσα του 20ου αιώνα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους κτίρια και έργα τέχνης με στοιχεία άγρια και έντονα αλλά, ταυτόχρονα, απλά. Μία τάση που άρχισε να επεκτείνεται στην αρχιτεκτονική και την τέχνη και έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Το κίνημα αυτό ονομάστηκε «Μπρουταλισμός» και πήρε το όνομά του από τον αρχιτέκτονα και ζωγράφο, Le Corbusier, ο οποίος χρησιμοποιούσε τον όρο “beton brut”, δηλαδή ακατέργαστο σκυρόδεμα για να περιγράφει κυρίως τα κτίρια για τα οποία χρησιμοποιούνταν ως κύριο υλικό το σκυρόδεμα, γνωστό σε όλους μας μπετόν.
Η ευκολία που η χρήση του υλικού αυτού εξασφάλιζε από κοινού με την ανθεκτικότητά του κατέστησαν τη χρήση του ιδιαίτερα δημοφιλή κατά τις μεταπολεμικές περιόδους. Όταν, δηλαδή, υπήρχε επιτακτική ανάγκη για κατασκευές δημοσίων κτιρίων και κατοικιών, οι αρχιτέκτονες προτιμούσαν να χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη οικοδομική τακτική, μιας και ήταν και πιο οικονομική. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε μεγάλη εξέλιξη στη χρήση του σκυροδέματος ως οικοδομικού υλικού και έτσι, από το 1945 και έπειτα, γνώρισε μεγάλη πρόοδο. Η εκτενής χρήση του στη Γαλλία από τον Le Corbusier και στην Αγγλία από τους αρχιτέκτονες Alison και Peter Smithson επηρέασε έντονα και άλλους αρχιτέκτονες, δημιουργώντας ένα νέο είδος οικοδομικής αισθητικής που σήμερα αποκαλούμε «μπρουταλισμό».
Το κίνημα αυτό, όμως, δεν περιορίστηκε στην αρχιτεκτονική. Στην έκθεση φωτογραφίας “Parallel of Life and Art” που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 1953 στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης του Λονδίνου, πολλοί κριτικοί τέχνης έκαναν λόγο για μία ξεχωριστή υφή στις φωτογραφίες που, μαζί με μία φαινομενική έλλειψη σύνδεσης των θεματικών τους, έδινε την εντύπωση πως «κάποιος παραπάτησε σε ένα σύνολο βασικών μοτίβων για το σύμπαν». Ήταν πλέον φανερό ότι ο μπρουταλισμός ήταν πολλά περισσότερα από «τσιμεντένια κτίρια».
Τα έργα του κινήματος ανήκουν ουσιαστικά σε έναν κλάδο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με σημαντικές επιρροές από τον κονστρουκτιβισμό. Τα κτίρια έχουν τραχιά επιφάνεια καθώς τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι ακατέργαστα. Η χρήση του σκυροδέματος αποδίδει μία βιομηχανική όψη στα κτίρια και στις υπόλοιπες κατασκευές, όπως για παράδειγμα οι γέφυρες. Χαρακτηριστικές είναι οι έντονες γωνίες και οι άγριες ευθείες γραμμές. Είναι γεγονός ότι τα στοιχεία αυτά προσδίδουν μία αίσθηση αυστηρότητας, σοβαρότητας και ψυχρότητας. Γκρίζα κτίρια με ασυνήθιστα σχήματα, υλικά απλά και άχρωμα, όπως το γυαλί και τα τούβλα που έχουν θέση βοηθητική συμπληρώνοντας το σκυρόδεμα, δίνουν χαρακτήρα σκληρό αλλά παράλληλα και μεγαλειώδη.
Όταν πρωτοεμφανίστηκε το κίνημα αυτό ήταν πρωτοποριακό και ξεχωριστό. Μπορεί να μη θεωρήθηκε ποτέ ιδιαίτερα καλαίσθητο αλλά ήταν κάτι το διαφορετικό που έδινε και λύση σε τρέχουσες ανάγκες γρήγορης κατασκευής κτιρίων. Έτσι, αρχικά αντιμετωπίστηκε με θετικότητα και έφτασε στο αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1970. Τις δεκαετίες, όμως, του ‘80 και του ’90 γνώρισε την απόρριψη από πολλούς. Τα μουντά και άχαρα χρώματα καθιστούσαν τα έργα του κινήματος ψυχρά και αφιλόξενα. Οι μαξιμαλιστικές τάσεις της εποχής δεν ταίριαζαν με την αυστηρή, σκληρή και απλή φύση της αρχιτεκτονικής αυτής. Παράλληλα, από άλλους τα κτίρια αυτά ταυτίστηκαν με την κοινωνική εξαθλίωση. Τα κτίρια-ορόσημα του κινήματος συμβόλιζαν πλέον την αστική παρακμή.
Παρά την πτώση του μπρουταλισμού μπορούμε να πούμε ότι σήμερα υπάρχει μία γενικότερη τάση στροφής προς το κίνημα αυτό. Με νέες ιδέες, νέα υλικά και τεχνικές κατασκευάζονται κτίρια που στα βασικά τους χαρακτηριστικά θυμίζουν «μπρουταλισμό». Η αναβίωση αυτή, γνωστή και ως «Νεομπρουταλισμός» συνάδει με την άνοδο και άλλων «αυστηρών» καλλιτεχνικών ρευμάτων. Η άνοδος της τέκνο-κουλτούρας μπορεί να συνδέεται με την εμφάνιση αυστηρών γκρίζων κτιρίων με περίεργα σχήματα και μνημειώδεις όγκους.
Η αρχιτεκτονική, εν γένει, αποτελεί σημαντική έκφανση του πολιτισμού. Ανάλογα την εποχή και τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που τη συνοδεύουν, η αρχιτεκτονική και οι τάσεις που ακολουθεί αλλάζουν. Προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ανθρώπων. Επομένως, είναι φυσικό να βλέπουμε άλλα αρχιτεκτονικά κινήματα να επανέρχονται σε παραλλαγές ή αυτούσια και άλλα να χάνονται. Εξάλλου, η ποικιλομορφία και η εναλλαγή προσδίδει ένα παραπάνω ενδιαφέρον για τον άνθρωπο που την παρατηρεί και δεν την προσπερνά…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brutalism, tate.org.uk, διαθέσιμο εδώ
- Brutalism: Το πιο «σκληρό» αρχιτεκτονικό στυλ που έγραψε ιστορία, επιστρέφει δυναμικά, newmoney.gr, διαθέσιμο εδώ
