Της Δεφνέ Μπερέν Ισμαήλ,
Έχετε ποτέ αναρωτηθεί γιατί μοιάζουμε με τους γονείς μας; Ή γιατί άνθρωποι που ζουν στην ίδια χώρα έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά —όπως το χρώμα των ματιών, το χρώμα των μαλλιών, το ύψος κ.λπ.— ; Αν το σκεφτούμε καλά, αργά ή γρήγορα, όλοι θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι που ζουν στις ίδιες περιοχές και βιώνουν στις παρόμοιες συνθήκες αποκτούν και τα παρόμοια χαρακτηριστικά. Πώς γίνεται αυτό;
Η συγκεκριμένη απορία, μελετήθηκε από τον Κάρολο Δαρβίνο, ο οποίος το 1858 διατύπωσε τη θεωρία της φυσικής επιλογής, στην οποία ορίζει ότι: «Η φυσική επιλογή είναι η διαδικασία μέσω της οποίας οι οργανισμοί που είναι καλύτερα προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον τους, επιβιώνουν και αναπαράγονται σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σύγκριση με τους λιγότερο προσαρμοσμένους».
Σε ποιες παρατηρήσεις βασίστηκε ο Δαρβίνος, πριν διατυπώσει τη θεωρία της φυσικής επιλογής;
- Πληθυσμιακή αύξηση: Οι πληθυσμοί των ειδών τείνουν να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο από γενιά σε γενιά.
- Σταθερότητα πληθυσμών: Παρά την τάση για αύξηση, τα μεγέθη των πληθυσμών παραμένουν σχετικά σταθερά, εκτός από κάποιες εξαιρέσεις.
- Ποικιλομορφία ατόμων: Τα άτομα του ίδιου είδους δεν είναι πανομοιότυπα. Αυτή η ποικιλομορφία συμβάλλει στην επιβίωση των ατόμων που έχουν κληρονομήσει ευνοϊκά χαρακτηριστικά, τα οποία μεταδίδονται στην επόμενη γενιά.
Συνεπώς, η θεωρία της φυσικής επιλογής προσφέρει μια εξήγηση για το γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη ποικιλία ειδών στον πλανήτη μας. Οι διαφορετικές συνθήκες και οι ευκαιρίες επιβίωσης οδηγούν στην ανάπτυξη χαρακτηριστικών που επιτρέπουν σε ορισμένα είδη να επιβιώνουν σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα.
Η εξέλιξη των ανθρώπινων χαρακτηριστικών, επίσης, έχει υποστεί σημαντική επιρροή από τις ασθένειες και τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που βρέθηκαν μπροστά στους προγόνους μας, οδηγώντας σε προσαρμογές που αύξησαν τις πιθανότητες επιβίωσης και αναπαραγωγής τους.
Αρχικά, η αντοχή στις διάφορες ασθένειες αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη του ανθρώπου. Συγκεκριμένα, οι πληθυσμοί που εκτέθηκαν σε συγκεκριμένες ασθένειες ανέπτυξαν χαρακτηριστικά για να επιβιώσουν. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δρεπανοκυτταρική αναιμία: σε περιοχές όπως η υποσαχάρια Αφρική, τα άτομα που είναι φορείς του γονιδίου της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας είναι πιο ανθεκτικά στην ελονοσία. Αυτή η προσαρμογή αποτελεί μέρος της «μάχης επιβίωσης». Όποιος κληρονομεί ευνοϊκά χαρακτηριστικά έχει περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης και αναπαραγωγής.
Το χρώμα του δέρματος αποτελεί, επίσης, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εξέλιξης των ανθρώπινων χαρακτηριστικών σε απάντηση στις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Με άλλα λόγια, το χρώμα του δέρματος σχετίζεται με το επίπεδο έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία. Άτομα με σκούρο δέρμα προέρχονται, συνήθως, από τροπικές περιοχές, όπου τα επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας είναι υψηλά. Το σκούρο χρώμα του δέρματός τους προστατεύει από την υπεριώδη ακτινοβολία και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Αντίθετα, άτομα που προέρχονται από τις βόρειες περιοχές έχουν αναπτύξει ανοιχτό χρώμα δέρματος, το οποίο διευκολύνει τη σύνθεση της βιταμίνης D.
Οι εξελίξεις στο αναπνευστικό σύστημα αποτελούν μια ακόμη κρίσιμη προσαρμογή για τους πληθυσμούς που ζουν σε μεγάλα υψόμετρα. Για παράδειγμα, οι κάτοικοι των Άνδεων έχουν υψηλότερα επίπεδα αιμοσφαιρίνης, γεγονός που επιτρέπει τη μεταφορά μεγαλύτερης ποσότητας οξυγόνου στο αίμα τους. Αυτό τους βοηθά να επιβιώνουν σε μεγάλο υψόμετρο, παρά την αραιότερη ατμόσφαιρα. Οι κάτοικοι του Θιβέτ, αντίθετα, έχουν κληρονομήσει διαφορετικά χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν να αναπνέουν πιο γρήγορα, εξασφαλίζοντας καλύτερη κυκλοφορία αίματος και μειώνοντας τον κίνδυνο υπέρτασης.
Παράλληλα, η διαθεσιμότητα της τροφής έχει επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη και εξέλιξη του πεπτικού συστήματος στους ανθρώπους. Οι πληθυσμοί που ασχολούνται με τη γαλακτοκομία, όπως οι Έλληνες, έχουν υψηλότερη αντοχή στη λακτόζη, χάρη σε μια γενετική μετάλλαξη που επιτρέπει στους ενήλικες να χωνεύουν το γάλα.
Οι αντίξοες κλιματολογικές συνθήκες έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη χαρακτηριστικών που βοηθούν στην επιβίωση. Συγκεκριμένα, τα άτομα που ζουν σε ψυχρά κλίματα, συνήθως, έχουν πιο κοντό σωματότυπο, γεγονός που μειώνει την απώλεια θερμότητας. Αντίθετα, τα άτομα που ζουν σε θερμότερα κλίματα είναι συνήθως λεπτότερα και ψηλότερα, κάτι που διευκολύνει την απαγωγή της θερμότητας.
Η εξέλιξη του τρόπου της συμπεριφοράς και η εξέλιξη του εγκεφάλου αποτελεί, επίσης, ένα τρόπο προσαρμογής στις προκλήσεις. Ειδικότερα, η ικανότητα των ανθρώπων να συνεργάζονται και να γίνουν ένας συνεργάσιμος μέλος μιας ομάδας βελτιώνει την πιθανότητα της επιβίωσης, αφού η συλλογική μάθηση θεωρείται μια από τις βασικές προσαρμογές.
Συνοψίζοντας, η εξελικτική πορεία του ανθρώπου εξαρτάται από διάφορους παράγοντες —περιβαλλοντικούς, βιολογικούς κ.ά. Αυτές οι προσαρμογές μας ενισχύουν στον αγώνα για επιβίωση και εξηγούν γιατί μοιραζόμαστε παρόμοια χαρακτηριστικά με άτομα που έχουν κοινές ρίζες με εμάς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χρώμα του δέρματος, Wikipedia, διαθέσιμο εδώ
- History of evolutionary theory, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Θεωρίες της εξελίξεως, Μίλτος Τύπας, διαθέσιμο εδώ
