Του Ευάγγελου Γκούντα,
Οι πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Donald Trump, σχετικά με τη Γροιλανδία, τον Καναδά και τον Παναμά, προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις και πυροδότησαν συζητήσεις σε διεθνές επίπεδο. Η επιθετική ρητορική της νέας αμερικανικής προεδρίας εναντίων κρατών-συμμάχων μπορεί να φαίνεται παράξενη και παράλογη, βασίζεται, όμως, σε στρατηγικές γεωπολιτικές και οικονομικές επιδιώξεις, καθώς και στον τρόπο που έχει συνηθίσει να διαπραγματεύεται τις επιδιώξεις αυτές ο Trump. Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με τις περιπτώσεις της Γροιλανδίας και του Παναμά.
Η Γροιλανδία δεν είναι ανεξάρτητο κράτος, αλλά αυτόνομη περιοχή του Βασιλείου της Δανίας. Το νομικό και διεθνές καθεστώς της έχει εξελιχθεί μέσω μιας σειράς συμφωνιών και νομοθετικών εξελίξεων, οι οποίες καθορίζουν τη σχέση της με τη Δανία και τη διεθνή κοινότητα. Το 1953, η Γροιλανδία έπαψε να είναι αποικία και έγινε επίσημα τμήμα του Βασιλείου της Δανίας. Το άρθρο 1 του Συντάγματος της Δανίας αναγνωρίζει τη Γροιλανδία ως ενσωματωμένο κομμάτι του κράτους. Το 1979, η Γροιλανδία απέκτησε καθεστώς αυτοδιοίκησης (Home Rule Act). Με αυτή τη συμφωνία, ανέλαβε την ευθύνη για τοπικά ζητήματα, όπως η εκπαίδευση, η υγεία και οι φυσικοί πόροι, ενώ η Δανία παρέμεινε υπεύθυνη για την εξωτερική πολιτική, την άμυνα και το νόμισμα. Με το Νόμο Αυτοκυβέρνησης, η Γροιλανδία έλαβε ακόμα μεγαλύτερη αυτονομία, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να αναλάβει περισσότερους τομείς διακυβέρνησης, όπως η δικαιοσύνη και οι εξωτερικές υποθέσεις, εφόσον το επιθυμεί. Αυτός ο νόμος αναγνώριζε, επιπλέον, το δικαίωμα του λαού της Γροιλανδίας να αποφασίσει για την πλήρη ανεξαρτησία του μέσω δημοψηφίσματος.
Η Γροιλανδία δεν είναι μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ή άλλων διεθνών οργανισμών ως ανεξάρτητη οντότητα. Οι διεθνείς της σχέσεις καθορίζονται μέσω της Δανίας. Υπήρξε μέλος της Ε.Ο.Κ. —προδρόμου της Ε.Ε.— μέσω της Δανίας το 1973. Ωστόσο, το 1985 αποχώρησε από την Ε.Ο.Κ μέσω δημοψηφίσματος, λόγω διαφωνιών για την αλιευτική πολιτική. Επίσης, συμμετέχει έμμεσα στις συζητήσεις για την Αρκτική μέσω της Δανίας, η οποία είναι μέλος του Αρκτικού Συμβουλίου. Ωστόσο, έχει δική της αντιπροσωπεία σ’ αυτές τις συναντήσεις, καθώς οι αποφάσεις για την περιοχή επηρεάζουν άμεσα τα συμφέροντά της. Ακόμη, η οικονομική της εξάρτηση καθίσταται ευκρινής από τους σχετικούς αριθμούς, καθώς η Δανία παρέχει στη Γροιλανδία ετήσια επιχορήγηση περίπου 3,9 δισεκατομμυρίων δανικών κορωνών —περίπου 525 εκατομμύρια ευρώ—, που καλύπτει περίπου το 60% του προϋπολογισμού της. Η οικονομία της Γροιλανδίας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αλιεία, ενώ οι φυσικοί της πόροι —αν και πλούσιοι— δεν έχουν αξιοποιηθεί πλήρως.
Σύμφωνα με το Νόμο Αυτοκυβέρνησης του 2009, η Γροιλανδία έχει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, όπως προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Η διαδικασία περιλαμβάνει τα εξής: 1) δημοψήφισμα στη Γροιλανδία, όπου ο λαός θα αποφασίσει για την ανεξαρτησία, 2) διαπραγματεύσεις με τη Δανία για το διαχωρισμό των ευθυνών, των οικονομικών και των πόρων, 3) αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα. Ωστόσο, η οικονομική της εξάρτηση από τη Δανία αποτελεί σημαντικό εμπόδιο. Είναι αλήθεια πως η Γροιλανδία βρίσκεται σε στρατηγική θέση ανάμεσα στον Ατλαντικό και τον Αρκτικό Ωκεανό. Οι πάγοι της λιώνουν με ταχείς ρυθμούς λόγω της κλιματικής αλλαγής, γεγονός που ανοίγει νέες ναυτιλιακές διαδρομές και δίνει πρόσβαση σε ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και άλλων ορυκτών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, συνεπώς, θέλοντας να διατηρήσουν την κυριαρχία τους στην περιοχή, βλέπουν τη Γροιλανδία ως κλειδί για τη στρατηγική τους στην Αρκτική.
Η Διώρυγα του Παναμά, από την άλλη μεριά, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεωστρατηγικά σημεία στον κόσμο. Συνδέοντας τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό ωκεανό, λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος για το παγκόσμιο εμπόριο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μακρά ιστορία με τον Παναμά και τη διώρυγα του, με τη στρατηγική σημασία της να παραμένει διαχρονική. Η ιδέα για μια διώρυγα, η οποία θα συνέδεε τους δύο ωκεανούς, υπήρχε ήδη από τον 16ο αιώνα, αλλά η υλοποίησή της ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα από τη γαλλική κυβέρνηση. Ωστόσο, λόγω οικονομικών και τεχνικών προβλημάτων, το έργο εγκαταλείφθηκε. Το 1904, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέλαβαν το έργο υπό τη διοίκηση του Προέδρου Θίοντορ Ρούζβελτ. Μέχρι το 1914, η διώρυγα είχε ολοκληρωθεί και βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Η.Π.Α. Για να αποκτήσουν πρόσβαση στον Παναμά, οι Η.Π.Α υποστήριξαν την ανεξαρτησία του από την Κολομβία το 1903. Με αντάλλαγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξασφάλισαν την κυριαρχία στη Ζώνη της Διώρυγας του Παναμά, μια λωρίδα γης εκατέρωθεν της διώρυγας, όπου είχαν πλήρη δικαιοδοσία.
Με την πάροδο του χρόνου, οι σχέσεις μεταξύ Παναμά και Η.Π.Α επιδεινώθηκαν, καθώς οι Παναμέζοι θεωρούσαν ότι η διώρυγα έπρεπε να ανήκει στον Παναμά. Το 1977, υπό την προεδρία του Τζίμι Κάρτερ, υπογράφηκαν οι Συμφωνίες Torrijos-Carter, βάσει των οποίων ο έλεγχος της διώρυγας μεταφέρθηκε σταδιακά στον Παναμά μέχρι το 1999. Σήμερα, η διώρυγα διοικείται από την Αρχή της Διώρυγας του Παναμά. Ο Παναμάς υπήρξε για μεγάλο διάστημα εξαρτώμενος από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Εξάλλου είναι γνωστό πως οι Η.Π.Α είχαν άμεση ανάμειξη σε πολλές εσωτερικές υποθέσεις του Παναμά, όπως η απομάκρυνση του στρατηγού Μανουέλ Νορριέγκα το 1989 κατά την επιχείρηση Just Cause. Αυτή η παρέμβαση είχε στόχο την προστασία των αμερικανικών συμφερόντων και της διώρυγας. Η θέση της διώρυγας καθιστά τον Παναμά, λοιπόν, κέντρο γεωπολιτικών συμφερόντων. Οι Η.Π.Α είχαν ανέκαθεν ενδιαφέρον να διατηρήσουν επιρροή στην περιοχή, ειδικά σε περιόδους κρίσης ή πολέμου. Η διώρυγα αποτελεί στρατηγικό πλεονέκτημα για τον έλεγχο των παγκόσμιων εμπορικών ροών και της ναυσιπλοΐας.
Επιπλέον, η Κίνα έχει επενδύσει σημαντικά στον Παναμά, γεγονός που έχει θορυβήσει τις Η.Π.Α. Η Κίνα είναι ένας από τους μεγαλύτερους χρήστες της διώρυγας και έχει συνάψει συμφωνίες για την κατασκευή υποδομών στην περιοχή. Οι Η.Π.Α, υπό την ηγεσία του Τραμπ, έχουν επικεντρωθεί στο να περιορίσουν την επιρροή της Κίνας στη Λατινική Αμερική και η διώρυγα είναι ένα κρίσιμο σημείο σ’ αυτόν τον ανταγωνισμό. Η διατήρηση του ελέγχου της διώρυγας θα μπορούσε να προσφέρει στις Η.Π.Α πλεονεκτήματα σε ενδεχόμενες κρίσεις. Σε περίπτωση πολεμικής σύγκρουσης, ο έλεγχος της διώρυγας θα επέτρεπε στις ΗΠΑ να περιορίσουν τη διέλευση των αντίπαλων δυνάμεων. Η Διώρυγα του Παναμά είναι κάτι περισσότερο από μια υποδομή –είναι ένα σύμβολο στρατηγικής ισχύος και οικονομικής σημασίας.
Οι δηλώσεις του Trump αντικατοπτρίζουν την αναζήτηση της Αμερικής να διατηρήσει την επιρροή της σε μια περιοχή, η οποία παραδοσιακά θεωρείται δική της «αυλή». Παρόλο που η διώρυγα είναι πλέον υπό παναμέζικο έλεγχο, η γεωστρατηγική της σημασία διασφαλίζει ότι θα παραμείνει στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων για τα επόμενα χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why Does Trump Want the Panama Canal? Here’s What to Know, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί ο Τραμπ θέλει τη Γροιλανδία και πώς θα μπορούσε να τη διεκδικήσει, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Why Trump really wants Greenland, The Telegraph, διαθέσιμο εδώ
