Του Βλαντισλάβ Αφισίδη,
Στα μυαλά όλων μας, το τέλος του καταστροφικού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήρθε τον Σεπτέμβριο του 1945 μετά τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας ή με τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας τον Μάιο του ιδίου χρόνου με την αυτοκτονία του Χίτλερ και την παράδοση του Βερολίνου. Οι εντάσεις, όμως, συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια μεταξύ της Γερμανίας (μετά τον πόλεμο Δυτικής Γερμανίας) και της Σοβιετικής Ένωσης.
Το διπλωματικό τέλος του πολέμου δεν ήρθε το 1945, η πραγματικότητα είναι ότι η Σοβιετική Ένωση δεν έδωσε «τέλος» στον πόλεμο ούτε αποδέχθηκε τη Δυτική Γερμανία ως νόμιμο κράτος μέχρι τις 25/01/1955. Οι εχθροπραξίες είχαν τελειώσει δέκα χρόνια πριν, αλλά η νομική κατάσταση των χωρών είχε παραμείνει η ίδια μέχρι τότε. Είναι ένα κομμάτι της Ιστορίας που σπάνια αναφέρεται, αλλά έχει μεγάλη σημασία για την καλύτερη κατανόηση του Ψυχροπολεμικού κλίματος και της πολιτικής που χρησιμοποιούσε η ΕΣΣΔ την εποχή αυτή.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία χωρίστηκε σε τέσσερις (πρακτικά δυο) ζώνες κατοχής. Στα δυτικά βρισκόταν η ζώνη της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασίλειου και των ΗΠΑ και στα Ανατολικά, τον έλεγχο είχε η Σοβιετική Ένωση. Η ίδια τακτική διαίρεσης εφαρμόστηκε και στο Βερολίνο, μέχρι το 1949, όπου τότε δημιουργήθηκαν δυο ξεχωριστά κράτη, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία), που περιλάμβανε τις ζώνες των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, και είχε φιλοδυτική κατεύθυνση κι η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία), που περιλάμβανε τη σοβιετική ζώνη, κι είχε κομμουνιστικό καθεστώς υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Η πρωτεύουσα, όμως, το Βερολίνο, διαχωρίστηκε κι αυτή σε δυο ζώνες και μετά από πολλά χρόνια έντονων εντάσεων το 1961, κατασκευάστηκε τείχος που χώριζε τις περιοχές.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι σχέσεις μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των δυτικών συμμάχων επιδεινώθηκαν γρήγορα. Η Γερμανία βρέθηκε στο επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης, λόγω της μεγάλης σημασίας που θα είχε η ενσωμάτωση της σε οποιαδήποτε από τις δυο σφαίρες επιρροής.
Επίσης, η Σοβιετική Ένωση επιζητούσε μεγάλες αποζημιώσεις από τη Γερμανία για τις καταστροφές που είχε προκαλέσει κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι αποζημιώσεις αυτές υπήρξαν προτεραιότητα για την ΕΣΣΔ και για να ανακάμψει η ίδια η χώρα, αλλά και για να πλήξει τη Δύση και τη Δυτική Γερμανία.
Αντίθετα, οι ΗΠΑ είχαν ως κύριο σκοπό την ανοικοδόμηση της Ευρώπης, γεγονός εμφανές από το Σχέδιο Μάρσαλ και το δόγμα Τρούμαν, έτσι δεν επιζητούσε αποζημιώσεις κι ακόμη περισσότερο είχε μειώσει τα χρέη της Γερμανίας. Η αντιπαράθεση αυτή για τις αποζημιώσεις έφερε ακόμη πιο έντονες εντάσεις μεταξύ των δυο κόσμων.
Η διατήρηση της κατάστασης πολέμου σχετιζόταν με τη γενικότερη πολιτική ατμόσφαιρα της μεταπολεμικής περιόδου και την ένταση του Ψυχρού Πολέμου. Η Σοβιετική Ένωση χρησιμοποίησε την κατάσταση πολέμου ως μέσο πίεσης και διαπραγμάτευσης στη διεθνή σκηνή, ειδικά όσον αφορά την τύχη της Γερμανίας, που είχε χωριστεί σε Ανατολική και Δυτική.
Η επίσημη άρση της κατάστασης πολέμου το 1955, συνδέεται με τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής, την ίδια χρονιά σημειώθηκε η σύσταση του Συμφώνου Βαρσοβίας, το οποίο ενίσχυσε την ένωση των σοσιαλιστικών κρατών και παράλληλα, η Δυτική Γερμανία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ (κι η Ανατολική Γερμανία στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας).
Η αναγνώριση της Δυτικής Γερμανίας υπήρξε μεγάλη έκπληξη, αν σκεφτούμε ότι οι χώρες αυτές δεν είχαν καμία διπλωματική σχέση προηγουμένως. Η άρση του πολέμου έθεσε τα θεμέλια για μια μελλοντική συνεργασία και δημιούργησε ένα πιο ειρηνικό κλίμα στις δύσκολες εποχές που περνούσε η Ευρώπη.
Η Σοβιετική Ένωση χρησιμοποίησε τη λήξη της κατάστασης πολέμου για να ενισχύσει την εικόνα της ως κράτος που ενδιαφέρεται για την ειρήνη και τη σταθερότητα, σε αντίθεση με τον «ιμπεριαλισμό» των Δυτικών. Εντάχθηκε στο ευρύτερο αφήγημα, ότι η Σοβιετική Ένωση προσπαθούσε να αποφύγει νέες συγκρούσεις και προσπάθησε να δημιουργήσει μια καλύτερη εικόνα για τον εαυτό της ως προωθητής της ειρηνικής συνύπαρξης.
Αν και το γεγονός αυτό υπήρξε θετικό κι έδωσε ένα σήμα αποκλιμάκωσης, οι αντιδράσεις της Δύσης υπήρξαν μεικτές, πολλοί αμφισβήτησαν τις καλές προθέσεις της ΕΣΣΔ και πίστευαν ότι πρόκειται για μια στρατηγική κίνηση για να γίνει η νομιμοποίηση της Ανατολικής Γερμανίας από τους ίδιους.
Η συμφωνία αυτή σήμανε μια σημαντική καμπή στη μεταπολεμική Ευρώπη. Παρά την αναγνώριση της επίσημης λήξης του πολέμου, η Γερμανία παρέμεινε διαιρεμένη, με την επιρροή των μεγάλων δυνάμεων να καθορίζει την τύχη της χώρας για τα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, αν και δεν εξάλειψε τις αντιφάσεις του Ψυχρού Πολέμου, αποτέλεσε ένα κρίσιμο βήμα προς την αποκατάσταση της σταθερότητας στην Ευρώπη, αποδεικνύοντας την ανάγκη για διάλογο και συμβιβασμό ακόμα κι ανάμεσα σε πρώην εχθρούς
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- A. Weiner (2001), In the Long Shadow of War: The Second World War and the Soviet and Post-Soviet World, jstor.org, διαθέσιμο εδώ
- P. Ahonen (2017), Germany and the Aftermath of the Second World War, jstor.org, διαθέσιμο εδώ
- World War II, nps.gov, διαθέσιμο εδώ
- World War II Dates and Timeline, encyclopedia.ushmm.org, διαθέσιμο εδώ
