Του Λάμπρου Κουρή,
Ο γάμος είναι σημαντικό κομμάτι της ανθρώπινης κοινωνίας. Κάποτε, όμως, ο γάμος ήταν περισσότερο ένα θέμα επιβίωσης, παρά έρωτα. Συγκεκριμένα, ένας γάμος θα μπορούσε να σώσει έναν οίκο ευγενών από τη χρεοκοπία. Άλλες φορές, ένας οίκος εξαφανίζεται, αφού δίνει κόρη, άρα ο διάδοχος θα έπαιρνε το επίθετο του γαμπρού. Με τους ευγενείς, σίγουρο ήταν ότι ένας γάμος θα είχε επιπτώσεις και στον χάρτη της περιοχής που είχαν τις γαίες τους. Δηλαδή ο μελλοντικός κληρονόμος θα έπαιρνε τις γαίες των προγόνων και από τις δυο πλευρές της οικογένειας. Σε αυτό το άρθρο, θα δούμε πως γάμοι μεταξύ οίκων επηρέασαν τον χάρτη της Ευρώπης.
Πρώτο παράδειγμα είναι ο γάμος της Έμμα της Νορμανδίας με δύο βασιλιάδες, τον Έθελρεντ της Αγγλίας (978-1014) και τον βασιλιά Κνούτο της Δανίας και Νορβηγίας. Έτσι, τα βασίλεια της Δανίας-Νορβηγίας και της Αγγλίας αποτελούσαν μια χώρα για 19 χρόνια (1016-1035). Η εξορία του Έθελρεντ στη Νορμανδία, όντας επίσης παντρεμένος με τη Νορμανδή δούκισσα και η δεκαεννιάχρονη Νορβηγική κυριαρχία στην Αγγλία, σήμαιναν ένα πράγμα· κάποιος στο μέλλον έπρεπε να γίνει σταθερός βασιλιάς της Αγγλίας. Με το τέλος της βασιλείας του Κνούτου, 31 χρόνια αργότερα, το 1066, η Αγγλία δέχτηκε εισβολή από τη Νορβηγία και τη Νορμανδία. Ο βασιλιάς Χάραλντ της Νορβηγίας και ο δούκας Γουλιέλμος της Νορμανδίας είχαν δικαίωμα στον αγγλικό θρόνο. Στο τέλος νίκησε ο Γουλιέλμος της Νορμανδίας και το δουκάτο ενώθηκε με την Αγγλία.
Συνεχίζουμε μένοντας στην Αγγλία. Το 1135, ο αδερφός του Γουλιέλμου Β΄ (1087-1100), ο Ερρίκος Α΄ (1100-1135) πεθαίνει. Η κόρη του, Ματθίλδη, επιστρέφει από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως χήρα του Γερμανού αυτοκράτορα και άτεκνη. Παντρεύεται τον Γοδεφρείδο του Ανζού, ενός δουκάτου νότια της Νορμανδίας. Εγγονοί της θα είναι ο Ριχάρδος Λεοντόκαρδος (1189-1199) και Ιωάννης Ακτήμονας (1199-1216). Τα δυο πρώτα παραδείγματα δείχνουν, επίσης, ότι η Αγγλία είχε συνδεθεί στενά με τη Γαλλία, αφού οι βασιλιάδες της Αγγλίας από το 1066 και μετά δεν ήταν Άγγλοι, αλλά Γάλλοι ευγενείς με δικαίωμα στον αγγλικό θρόνο.
Το επόμενο παράδειγμα είναι στην Ιβηρική Χερσόνησο. Παράλληλα με την ανάκτηση εδαφών κατά των μουσουλμάνων, υπήρχαν φορές που το πρώην βασίλειο της Αστουρίας χωριζόταν σε Λεόν, Καστίλη και Αραγονία, όπως είδαμε στο άρθρο για την Ιβηρική Χερσόνησο κατά το Μεσαίωνα. Ένα παράδειγμα είναι η ένωση της Λεόν με την Καστίλη, μέσω του γάμου της Σάντσα της Αστουρίας και του Φερδινάνδου της Λεόν (1037-1065), πρώην δούκα της Παμπλόνα. Η Λεόν και η Καστίλη θα παραμείνουν ενωμένες μέχρι το 1157, έτος θανάτου του Αλφόνσο Ζ΄ (1126-1157). Τα βασίλεια θα ξαναενωθούν το 1217 με τον Φερδινάνδο Γ΄ (1217-1252). Η Αραγονία, όλον αυτό τον καιρό, ήταν ξεχωριστό βασίλειο. Αυτό ίσχυε μέχρι τον γάμο του Φερδινάνδου (1479-1516) και της Ισαβέλλας (1474-1504). Μετά από αυτούς, η Ισπανία όχι μόνο δεν θα ξαναχωριστεί, αλλά θα προσαρτά νέα εδάφη στην Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική.
Αφήνουμε τη Δυτική Ευρώπη και πάμε στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Συγκεκριμένα, πάμε στη Βοημία, σημερινή Τσεχία. Ο βασιλιάς Βενσεσλάβος Β΄ (1278-1305) έγινε γαμπρός του βασιλιά της Πολωνίας Πρσέμυστ (1295-1296), μέσω του γάμου του με την κόρη του Ελισάβετ. Ο γιος τους, Βενσεσλάβος Γ΄ (1301-1306), κληρονόμησε τη Βοημία, την Πολωνία και την Ουγγαρία, αφού ο παππούς του τελευταίου, ο Όττοκαρ Β΄ (1230-1278), παντρεύτηκε την Κουνιγκούντα, εγγονή του Μπέλα Δ΄ της Ουγγαρίας (1235-1270). Επόμενη σύνδεση είναι μέσω του Βεντσεσλάβου Α΄ της Ουγγαρίας (1342-1382). Κουνιάδος του Κάζιμιρ Γ΄ (1333-1370), μέσω της αδερφής του Πολωνού βασιλιά, της Ελισάβετ. Ο Βεντσεσλάβος ήταν επίσης τρισέγγονος του Καρόλου Α΄ της Νάπολης (1282-1285) και επίσης βασιλιάς της Πολωνίας από το 1370 έως το 1382. Επίσης, όπως είδαμε στο τελευταίο άρθρο για την Πολωνία τον Μεσαίωνα, η Γιαντβίγκα της Πολωνίας (1384-1399) παντρεύτηκε τον δούκα Λαδισλάβο της Λιθουανίας (1386-1434). Αυτή η ένωση δημιούργησε την Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, με άρχουσα δυναστεία αυτή των Γιαγκέλλο.
Επόμενη στάση, η Σκανδιναβία. Κατά τα τέλη του 14ου αιώνα, η Δανία και η Νορβηγία ενώθηκαν μέσω του γάμου της Μαργαρίτας της Δανίας (1389-1417) και του Χάακον της Νορβηγίας (1355-1380). Ο γιος τους, Όλαφ Β΄ (1376-1387), ένωσε για λίγο καιρό αυτά τα βασίλεια. Λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε ξαναγίνει ένωση στη Σκανδιναβία, αλλά με τη Νορβηγία και τη Σουηδία. Η ένωση πραγματοποιήθηκε με τον γάμο της Ίνγκεμποργκ της Νορβηγίας και του Έρικ της Σουηδίας. Ο γιος τους ήταν ο Μάγκνους Δ΄ και Ζ΄ (1319-1364). Ο τελευταίος, ήταν ο παππούς του προαναφερθέντος Όλαφ Β΄.
Από τη Σκανδιναβία πάμε τώρα στην Αυστρία. Συγκεκριμένα, στον οίκο των Αψβούργων. Ακόμα και πριν την ένωση των οίκων των Αψβούργων και των Τρασταμάρα της Καστίλης, οι πρώτοι είχαν ενώσεις και με άλλους οίκους ευγενών στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, ο γιος του Ερνέστου Α΄ (1406-1424), Αλβέρτος Στ΄ (1424-1463), παντρεύτηκε τη Ματθίλδη του Παλατινάτου του Ρήνου. Η ανιψιά του Αλβέρτου, Κουνιγκούνδη, παντρεύτηκε τον δούκα Αλβέρτο των Βίττελσμπαχ. Στην άλλη πλευρά των Αψβούργων, ο Αλβέρτος Ε΄ (1404-1439) παντρεύτηκε την Ελισάβετ, κόρη του βασιλιά Σιγισμούνδου Α΄ (1419-1437). Ο γιος τους, δούκας Λαδισλάβος (1439-1457), θα γίνει βασιλιάς της Βοημίας, όπως ήταν ο παππούς του. Μέσω αυτών των γάμων, οι Αψβούργοι θα φτιάξουν μια αυτοκρατορία, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918).
Αφήνουμε την Αυστρία για τη Νότια Ιταλία. Η νότια Ιταλία ήταν υπό τη δυναστεία των Νορμανδών De Hauteville. Ο αυτοκράτορας Ερρίκος Στ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας παντρεύτηκε την Κωνσταντία, κόρη του βασιλιά Ρογήρου Β΄. Έτσι, οι Hohenstaufen διοικούσαν και την κάτω Ιταλία, από το 1194 μέχρι το 1258. Με την αλλαγή δυναστείας στο βασίλειο της Σικελίας ή Νάπολης, ήρθαν οι Ανζού, με πρώτο τον Κάρολο, αδερφό του βασιλιά Λουδοβίκου Θ΄ της Γαλλίας. Ο συμπέθερός του ήταν ο βασιλιάς Στέφανος Ε΄ της Ουγγαρίας. Ο Κάρολος Β΄ (1309-1343) είχε παντρευτεί την κόρη του Ούγγρου βασιλιά, την Μαρία. Έτσι, οι Ανζού επικράτησαν και στην Ουγγαρία για μερικά χρόνια.
Φεύγοντας από την Κάτω Ιταλία, πάμε στη Βαλκανική Χερσόνησο. Συγκεκριμένα, θα πάμε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία των πρώτων Παλαιολόγων. Το 1284, δυο χρόνια μετά την ανάρρηση στο θρόνο, ο Ανδρόνικος Β΄ (1282-1328) παντρεύεται την Ειρήνη τη Μομφερρατική, με σκοπό να εξασφαλίσει τα δικαιώματα στο βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Επόμενος γάμος ήταν μεταξύ της κόρης του Ανδρονίκου Β΄ και του βασιλιά των Σέρβων Στέφαν Ούρος Μιλούτιν (1282-1321). Σε αντίθεση με τον προηγούμενο γάμο, αυτός έγινε ώστε ο βασιλιάς της Σερβίας να ησυχάσει, αφού του δόθηκαν ως δώρο και τα εδάφη που κατέλαβε μέχρι την άνοιξη του 1299, δηλαδή Αχρίδα, Περλεπέ και Στιπ. Και εδώ τελειώνουμε.
Μέσα από τα παραπάνω παραδείγματα επιγαμιών, βλέπουμε ότι ο πόλεμος δεν ήταν ο μόνος τρόπος κατάκτησης εδαφών στο Μεσαίωνα. Ο γάμος μεταξύ ευγενών ήταν ένας αναίμακτος τρόπος κατάκτησης εδαφών, αφού μια πολεμική επιχείρηση δεν ήταν σίγουρο ότι θα πετύχει. Επίσης, παρά την αλλαγή στην εδαφική επικράτεια που σημειώθηκε στα παραδείγματα επιγαμιών στο νούμερο 8, οι Βυζαντινοί, συγκεκριμένα οι Παλαιολόγοι, έδιναν νύφες ως μέρος της εξωτερικής τους πολιτικής. Είτε για να έχουν καλές σχέσεις με τη Δύση, είτε για «εξημέρωση» των τούρκων νομάδων της Μικράς Ασίας και θαυμασμού των Μογγόλων προς τους αυτοκράτορες. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί μια ρήση σχετική με τις επιγαμίες: «Άσε τους άλλους να πολεμούν. Εσύ, ευτυχισμένη Αυστρία, παντρέψου».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καραγιαννόπουλος Ιωάννης (2001), Το Βυζαντινό Κράτος, Θεσσαλονίκη: εκδ. Βάνιας
- Μέργιαλη-Σαχά Σοφία (2024), Το Βυζάντιο στο θέατρο της οικουμένης τον ύστερο Μεσαίωνα 1261-1453, Αθήνα: εκδ. Κανάκη
- Nicholas David (2013), Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (312-1500): Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη, Εκδόσεις: ΜΙΕΤ
- Wiensner-Hanks E. Merry (2008), Πρώιμη-Νεότερη Ευρώπη (1450-1789), Αθήνα: εκδ. Ξιφαράς
