Της Ιωάννας Ζαπονάκη,
Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα βρισκόταν σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας της, με σημαντικές εδαφικές κατακτήσεις, αλλά και έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις. Η περίοδος αυτή, που ακολούθησε τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια επέκτασης των ελληνικών συνόρων, τη διχόνοια στο εσωτερικό της χώρας και τις ασταθείς διεθνείς συνθήκες, οι οποίες οδήγησαν σε μια σειρά από στρατηγικά λάθη και τελικά στην καταστροφή του 1922.
Πολιτική και στρατιωτική κατάσταση στην Ελλάδα
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και τον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ελλάδα βρισκόταν σε φάση εδαφικής επέκτασης, έχοντας διπλασιάσει σχεδόν τα εδάφη της. Ωστόσο, η χώρα αντιμετώπιζε σοβαρές εσωτερικές διαιρέσεις, γνωστές ως «Εθνικός Διχασμός». Ο διχασμός αυτός προέκυψε από τη διαμάχη μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’, που υποστήριζε την ουδετερότητα της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και του Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, που επιθυμούσε τη συμμετοχή της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ.
Η ένταση κορυφώθηκε το 1917, όταν ο Κωνσταντίνος Α’ εξαναγκάστηκε να παραιτηθεί και ο Βενιζέλος ανέλαβε την ηγεσία, οδηγώντας την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Μετά το τέλος του πολέμου, η Ελλάδα ανταμείφθηκε με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920), η οποία της παραχωρούσε την Ανατολική Θράκη και τη ζώνη της Σμύρνης στη Μικρά Ασία, υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα διατηρούσε τον έλεγχο της περιοχής για πέντε χρόνια, προτού διενεργηθεί δημοψήφισμα για την οριστική ενσωμάτωσή της.
Η κατάσταση στη Μικρά Ασία
Στη Μικρά Ασία, ο ελληνικός πληθυσμός αριθμούσε περίπου 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους, οι οποίοι ζούσαν κυρίως σε παράκτιες περιοχές, όπως η Σμύρνη, οι Κυδωνίες και η Πέργαμος. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας αποτελούσαν μία ακμάζουσα κοινότητα, με έντονη εμπορική και πολιτιστική δραστηριότητα. Ωστόσο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ήδη αρχίσει να καταρρέει, και οι εθνοτικές εντάσεις είχαν οξυνθεί. Οι διωγμοί και οι σφαγές κατά των Ελλήνων και των Αρμενίων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν προκαλέσει μεγάλη ανασφάλεια στους χριστιανικούς πληθυσμούς.
Η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού, υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ (αργότερα γνωστού ως Ατατούρκ), έθεσε σε κίνδυνο την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία. Ο Κεμάλ αντιτάχθηκε σθεναρά στη Συνθήκη των Σεβρών, θεωρώντας την προσβλητική για την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας. Ξεκίνησε έτσι έναν εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα με στόχο την ακύρωση της συνθήκης και την αποκατάσταση της κυριαρχίας της Τουρκίας στη Μικρά Ασία.
Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία
Το 1919, η Ελλάδα, με την έγκριση των Συμμάχων, αποβίβασε στρατεύματα στη Σμύρνη, υπό την αιτιολογία της προστασίας των χριστιανικών πληθυσμών. Η αρχική φάση της εκστρατείας υπήρξε επιτυχής, καθώς ο ελληνικός στρατός κατέλαβε μεγάλες περιοχές της δυτικής Μικράς Ασίας. Ωστόσο, η κατάσταση άρχισε να περιπλέκεται μετά τις εκλογές του 1920 στην Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και ο Κωνσταντίνος Α’ επανήλθε στον θρόνο, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των Συμμάχων. Η στήριξη προς την Ελλάδα μειώθηκε, ενώ οι Κεμαλιστές ενισχύθηκαν στρατιωτικά και διπλωματικά από τη Σοβιετική Ένωση, τη Γερμανία και την Ιταλία. Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να προχωρήσει σε βαθύτερη εισβολή στη Μικρά Ασία, με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας, κάτι που αποδείχθηκε στρατηγικό λάθος.
Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση
Η Ελλάδα αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα λόγω της παρατεταμένης πολεμικής προσπάθειας. Ο στρατός ήταν εξαντλημένος και ανεπαρκώς εξοπλισμένος, ενώ το ηθικό των στρατιωτών και του λαού είχε αρχίσει να καταρρέει. Ταυτόχρονα, οι πρόσφυγες από τις περιοχές που είχαν πληγεί από τον πόλεμο επιβάρυναν περαιτέρω την κοινωνία και την οικονομία.
Η κοινωνική πόλωση ήταν έντονη, με τους υποστηρικτές του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου να βρίσκονται σε διαρκή αντιπαράθεση. Οι πολιτικές αποφάσεις συχνά λαμβάνονταν υπό την επήρεια κομματικών συμφερόντων, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η γενικότερη στρατηγική εικόνα.
Οι διεθνείς εξελίξεις
Στο διεθνές επίπεδο, οι συσχετισμοί δυνάμεων άλλαζαν ραγδαία. Οι Σύμμαχοι, αποδυναμωμένοι από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν περιορισμένη διάθεση να εμπλακούν περαιτέρω στις υποθέσεις της Ανατολής. Η Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή, γεγονός που περιόριζε την αποτελεσματική υποστήριξη προς την Ελλάδα.
Παράλληλα, η Σοβιετική Ένωση, που είχε μόλις εδραιώσει την εξουσία της μετά τη Ρωσική Επανάσταση, παρείχε σημαντική στρατιωτική βοήθεια στους Κεμαλιστές, θεωρώντας τους ως συμμάχους ενάντια στις δυτικές δυνάμεις. Η υποστήριξη αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της θέσης του Κεμάλ.
Συμπέρασμα
Η κατάσταση πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή χαρακτηριζόταν από πολιτική αστάθεια, εσωτερικές διαιρέσεις, στρατιωτικές προκλήσεις και δυσμενείς διεθνείς συγκυρίες. Η Ελλάδα προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που της δόθηκε από τη Συνθήκη των Σεβρών, αλλά η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού, οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις και η μεταβαλλόμενη διεθνής σκηνή, οδήγησαν σε μια καταστροφική ήττα. Η κατανόηση αυτών των παραμέτρων είναι κρίσιμη για την ανάλυση των γεγονότων που ακολούθησαν και των συνεπειών τους για τον ελληνισμό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πέτρος Στ. Μεχτίδης (2020), Η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή – Τα γεγονότα από το 1918 έως τη Συνθήκη της Λοζάνης, εκδ. Μαλλιάρης
- Σαν σήμερα 2 Μαΐου 1919 – Η ελληνική απόβαση στην Σμύρνη, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα κρίσιμα χρόνια του Εθνικού Διχασμού (1915-1917), ime.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι Εκλογές, που ο Βενιζέλος δεν βγήκε ούτε βουλευτής και έκριναν την τύχη της Μικράς Ασίας. Πως ψήφισαν οι παλαιοελλαδίτες, οι πρόσφυγες και οι αλλοεθνείς, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
