Της Μιμής Πασχαλοπούλου,
Το φαινόμενο του déjà vu έχει απασχολήσει από σεναριογράφους καθημερινών τηλεοπτικών σειρών, μέχρι και διακεκριμένους επιστήμονες στον τομέα της νευροψυχολογίας. Το déjà vu, συνήθως, παρουσιάζεται ως ένα μεταφυσικό «σκάλωμα» του εγκεφάλου. Είναι αρκετά πιθανό, πολλοί από εσάς που διαβάζετε το άρθρο να το έχετε βιώσει, χωρίς όμως να έχετε καταφέρει να δώσετε ακριβή εξήγηση. Πώς μπορεί όμως να το εξηγήσει η επιστήμη;
Κατά τη διάρκεια του déjà vu, ο εγκέφαλος πιστεύει πως το γεγονός που βιώνει εκείνη την στιγμή, το έχει ζήσει ξανά στο παρελθόν. Δεν μπορεί όμως να προσδιορίσει παράγοντες, όπως το πότε συνέβη, πώς, και εάν όντως συνέβη. Πολλές φορές, η εμπειρία αυτή συνοδεύεται με την αίσθηση του μεταφυσικού, του ανεξήγητου, του μυστηρίου. Γι’ αυτό και η πιο γνωστή ερμηνεία του φαινομένου, η οποία δίνεται από τους λάτρεις του μεταφυσικού, είναι ότι το άτομο έχει βιώσει το ίδιο γεγονός σε κάποια προηγούμενη ζωή του.
Η επιστήμη της νευροψυχολογίας δεν έχει καταλήξει σε μια συγκεκριμένη εξήγηση. Έχει δώσει όμως πολλές πιθανές απαντήσεις στο τι μπορεί να είναι πραγματικά αυτό που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Συγκεκριμένα, ο Freud υποστήριξε πως το φαινόμενο αυτό συνδέεται με τις επιθυμίες του ατόμου που έχουν καταπιεστεί και οι οποίες βρίσκονται κρυμμένες στο ασυνείδητό του.
O κύκλος του Déjà Vu
Υπάρχει ένα τμήμα του εγκεφάλου, στο μεσαίο κροταφικό λοβό, το οποίο σχετίζεται με τη δημιουργία αναμνήσεων. Παράλληλα, υπάρχει ο μετωπιαίος φλοιός που σχετίζεται με αυτό που αποκαλούμε ανώτερης τάξης νόηση. Πιο συγκεκριμένα, σχετίζεται με τον συλλογισμό, τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο γεγονότων. Το déjà vu μπορεί να συμβεί όταν πραγματοποιηθεί κάτι λάθος στο μέσο κροταφικό λοβό, το οποίο θα υπερδιεγείρει τον εγκέφαλο. Έτσι, αυτός θα αρχίσει να δίνει «σήμα» ότι έχετε ξαναζήσει αυτό το γεγονός στο παρελθόν. Αυτή η αίσθηση πιστεύεται ότι στη συνέχεια περνάει από το μετωπιαίο φλοιό, όπου ο εγκέφαλος θα επεξεργαστεί αν όντως υπάρχει πιθανότητα να έχετε βιώσει την κατάσταση στο παρελθόν. Μόλις, ωστόσο, οι διεργασίες ελέγχου των γεγονότων ορίσουν ότι δεν είναι δυνατόν να έχει συμβεί κάτι τέτοιο, ο μετωπιαίος φλοιός θα σηματοδοτήσει ότι η αίσθηση ήταν λάθος, ολοκληρώνοντας τον κύκλο του déjà vu.
Πιθανές αιτίες του φαινομένου
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η νευρολογική εξήγηση του φαινομένου υποστηρίζει ότι πρόκειται για μια καθυστερημένη ή λανθασμένη μετάδοση νευρικών σημάτων, η οποία δημιουργεί σύγχυση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάτι που βλέπουμε ή ακούμε μπορεί να μας θυμίζει μια προηγούμενη εμπειρία, ακόμα κι αν δεν τη θυμόμαστε συνειδητά. Το μυαλό μας ανακαλεί αυτή την οικεία αίσθηση, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του déjà vu.
Το déjà vu μπορεί να συμβεί όταν η προσοχή μας είναι μειωμένη, και στη συνέχεια ακολουθήσει ξαφνικά ή απότομα μια στιγμή πλήρους προσοχής. Μια άλλη εξήγηση αποτελεί η κόπωση και το έντονο στρες που επηρεάζουν άμεσα τη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμη, οδηγώντας σε συγχύσεις. Ακόμα, έντονα βιώνουν το φαινόμενο οι πάσχοντες από μετατραυματική διαταραχή άγχους, που η αιφνίδια επιστροφή των αναμνήσεων του ψυχικού τραυματισμού (το λεγόμενο flashback) λαμβάνει χαρακτηριστικά διάσχισης. Η διάσχιση αφορά τη συναισθηματική απόσπαση από το άμεσο περιβάλλον και την αποσύνδεση από σωματικές και συναισθηματικές εμπειρίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τι είναι το déjà vu; (προμνησία), therapia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Deja Vu: Its Meaning and Why We Experience It, verywellmind.com, διαθέσιμο εδώ
