Αυτοτραυματισμός: Όταν ο χειρότερός μας εχθρός είναι ο… εαυτός μας

Του Αποστόλη Ζαχαρή, 

Ο αυτοτραυματισμός είναι μια πολύπλοκη και συχνά παρεξηγημένη συμπεριφορά, η οποία σχετίζεται με ψυχολογικές δυσκολίες και έντονη συναισθηματική δυσφορία. Πρόκειται για τη συνειδητή, σκόπιμη πρόκληση πόνου ή τραυματισμού στο ίδιο το σώμα, χωρίς πρόθεση αυτοκτονίας. Αν και οι αυτοτραυματισμοί συχνά σχετίζονται με ψυχικές διαταραχές, δεν αποτελούν πάντοτε ένδειξη σοβαρής ψυχοπαθολογίας.

Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται κυρίως σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ενώ επηρεάζει άτομα όλων των φύλων και κοινωνικών τάξεων. Η κατανόηση των αιτιών, των επιπτώσεων και των τρόπων αντιμετώπισης είναι κρίσιμη για την υποστήριξη όσων παλεύουν με αυτήν τη συμπεριφορά.

Τι είναι ο αυτοτραυματισμός;

Ο αυτοτραυματισμός περιλαμβάνει διάφορες μορφές εσκεμμένης σωματικής βλάβης, όπως:

• Κοψίματα (cutting): Η χρήση αιχμηρών αντικειμένων για δημιουργία επιφανειακών ή βαθύτερων πληγών.
• Κάψιμο (burning): Η εφαρμογή θερμότητας (π.χ. τσιγάρα, σπίρτα) για πρόκληση εγκαυμάτων.
• Χτύπημα (hitting, punching): Η πρόκληση μελανιών ή πόνου μέσω χτυπημάτων στο ίδιο το σώμα.
• Ξύσιμο (scratching): Η υπερβολική τριβή του δέρματος μέχρι να προκληθούν πληγές.
• Τράβηγμα μαλλιών (hair pulling, trichotillomania): Η καταναγκαστική απομάκρυνση μαλλιών ή τριχών του σώματος.

Ο αυτοτραυματισμός μπορεί να είναι είτε μια μοναδική εμπειρία είτε μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά που καθίσταται μηχανισμός διαχείρισης συναισθημάτων.

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου

Ο αυτοτραυματισμός δεν έχει μια μοναδική αιτία, αλλά συνήθως αποτελεί αντίδραση σε συναισθηματικό πόνο, άγχος ή ψυχολογικές δυσκολίες.

1. Διαχείριση συναισθημάτων: Πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στον αυτοτραυματισμό ως τρόπο να διαχειριστούν δυσάρεστα συναισθήματα, όπως θλίψη, θυμό, μοναξιά ή άγχος. Ο σωματικός πόνος μπορεί προσωρινά να μειώσει την ένταση των αρνητικών σκέψεων ή συναισθημάτων.
2. Έλλειψη υγιών μηχανισμών αντιμετώπισης: Τα άτομα που αυτοτραυματίζονται συχνά δεν έχουν αναπτύξει υγιείς τρόπους διαχείρισης του στρες και των συναισθημάτων. Εάν δεν έχουν διδαχθεί πώς να εκφράζουν τον πόνο τους λεκτικά ή μέσω άλλων δημιουργικών διεξόδων, μπορεί να καταφύγουν σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
3. Τραύματα και κακοποίηση: Ιστορικό τραύματος, κακοποίησης ή παραμέλησης στην παιδική ηλικία είναι κοινό χαρακτηριστικό όσων αυτοτραυματίζονται. Ο αυτοτραυματισμός μπορεί να λειτουργεί ως τρόπος έκφρασης καταπιεσμένων συναισθημάτων ή ως αυτοτιμωρία.
4. Προβλήματα ταυτότητας και αυτοεκτίμησης: Ορισμένα άτομα που αισθάνονται αποσυνδεδεμένα από τον εαυτό τους ή έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ενδέχεται να χρησιμοποιούν τον αυτοτραυματισμό ως τρόπο να «αισθανθούν» ή να επιβεβαιώσουν την ύπαρξή τους.
5. Ψυχικές διαταραχές: Ο αυτοτραυματισμός σχετίζεται με διάφορες ψυχικές διαταραχές, όπως:

• κατάθλιψη,
• διαταραχή άγχους,
• οριακή διαταραχή προσωπικότητας (BPD),
• διατροφικές διαταραχές,
• διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Δεν σημαίνει, όμως, ότι κάθε άτομο που αυτοτραυματίζεται πάσχει απαραίτητα από ψυχική διαταραχή.

Οι επιπτώσεις του αυτοτραυματισμού

Αν και ο αυτοτραυματισμός μπορεί προσωρινά να προσφέρει ανακούφιση, έχει σοβαρές συνέπειες τόσο σωματικές όσο και ψυχολογικές.

• Φυσικοί κίνδυνοι: Λοιμώξεις, μόνιμες ουλές, σοβαροί τραυματισμοί.
• Ψυχολογικές συνέπειες: Ενίσχυση του φαύλου κύκλου αρνητικών συναισθημάτων και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
• Κοινωνική απομόνωση: Τα άτομα που αυτοτραυματίζονται μπορεί να αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις από ντροπή ή φόβο αποκάλυψης.

Αντιμετώπιση και Θεραπεία

1. Ψυχοθεραπεία: Η ψυχοθεραπεία είναι βασικός τρόπος αντιμετώπισης του αυτοτραυματισμού. Μερικές αποτελεσματικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν:

• Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Βοηθά στην αναγνώριση και αντικατάσταση δυσλειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών.
• Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT): Χρησιμοποιείται ειδικά για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας και βοηθά στην ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης συναισθημάτων.

2. Ανάπτυξη υγιών τρόπων αντιμετώπισης: Η εκμάθηση εναλλακτικών μεθόδων για την αντιμετώπιση του άγχους και του πόνου μπορεί να μειώσει την ανάγκη για αυτοτραυματισμό. Ορισμένες επιλογές περιλαμβάνουν:

• άσκηση (π.χ. τρέξιμο, γιόγκα),
• καλλιτεχνική έκφραση (ζωγραφική, μουσική, γράψιμο),
• αναπνευστικές τεχνικές και διαλογισμό.

3. Φαρμακευτική αγωγή: Αν υπάρχει υποκείμενη ψυχική διαταραχή, οι γιατροί μπορεί να συνταγογραφήσουν αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα για τη ρύθμιση των συμπτωμάτων.
4. Υποστήριξη από οικογένεια και φίλους: Η ανοιχτή επικοινωνία και η υποστήριξη από το κοντινό περιβάλλον μπορεί να αποτρέψουν την απομόνωση και να ενισχύσουν την ανάρρωση.

Ο αυτοτραυματισμός είναι ένα σοβαρό φαινόμενο που επηρεάζει χιλιάδες ανθρώπους. Η έγκαιρη αναγνώριση και η πρόσβαση σε υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας για τη διαχείριση αυτής της συμπεριφοράς. Με σωστή καθοδήγηση, ψυχοθεραπεία και υποστήριξη, τα άτομα που αυτοτραυματίζονται μπορούν να βρουν υγιείς τρόπους να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους και να βελτιώσουν τη ζωή τους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Αυτοτραυματισμοί, Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς, διαθέσιμο εδώ
• Τι πρέπει να γνωρίζω για τον αυτοτραυματισμό; , I fight depression, διαθέσιμο εδώ