Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Ο όρος «Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης» (εφεξής: ΧΕΑΔ) καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 1999 με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ. Σκοπός του ήταν η ρύθμιση ζητημάτων που σχετίζονταν με την εσωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής: ΕΕ), όπως η διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών της. Σήμερα ως όρος έχει εξελιχθεί κι έχει διευρύνει το τότε περιορισμένο του εύρος, καθώς πλέον καλύπτει και ζητήματα που δεν άπτονται αποκλειστικά της ρύθμισης προσωρινών ζητημάτων. Αφορά πλέον πχ.. την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών υπό συνθήκες όμως ασφάλειας, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας ή τη ρύθμιση μεταναστευτικών και προσφυγικών ζητημάτων.
Με βάση το άρθρο 67 για τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) «η Ένωση συγκροτεί χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, με σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των διαφορετικών νομικών συστημάτων και παραδόσεων των κρατών μελών». Με άλλα λόγια ο ΧΕΑΔ αποτελεί έναν από τους —πιο σημαντικούς κι άμεσους— στόχους της ΕΕ, δυνάμει του οποίου θα εξασφαλιστούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και παράλληλα θα αποφευχθεί η ισοπεδωτική ομοιομορφία των κρατών στους κόλπους της Ένωσης. Η πρώτη από τις τρεις έννοιες που συγκροτούν τον ΧΕΑΔ είναι η «Ελευθερία». Αν και σαφής ορισμός της έννοιας δεν δίδεται τη Συνθήκη, αυτή σημαίνει την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων εντός της ΕΕ, χωρίς διασυνοριακούς ελέγχους. Περιλαμβάνει το δικαίωμα των πολιτών να ταξιδεύουν, να εργάζονται και να ζουν σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της ΕΕ χωρίς περιορισμούς. Αφορά παράλληλα και τη μη ύπαρξη ελέγχων στα σύνορα των κρατών μελών στην περιοχή Σένγκεν καθώς και την ύπαρξη κοινής πολιτικής ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.
Η έννοια της ελευθερίας είναι άμεσα συνδεδεμένη με την έννοια της «Ασφάλειας». Η κυκλοφορία των πολιτών δεν αρκεί να είναι ελεύθερη, χρειάζεται να διεξάγεται κι υπό όρους ασφαλείας. Συνδέεται ακόμη με την καταπολέμηση της εγκληματικότητας, της τρομοκρατίας κι άλλων απειλών. Η ΕΕ προωθεί τη συνεργασία των κρατών μελών στον τομέα της αστυνομίας, της δίωξης εγκλημάτων και της ασφάλειας, περιλαμβανομένων μέτρων όπως η ανταλλαγή πληροφοριών κι η συνεργασία μέσω οργανισμών όπως η Europol κι η Eurojust. Προϋποθέτει δηλαδή και μία συνεργασία σε επίπεδο ποινικού δικαίου. Πλέον, μάλιστα, ο όρος «Ασφάλεια» έχει επεκταθεί ακόμα περισσότερο και συμπεριλαμβάνει και μέχρι και την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού, καθώς και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Η τρίτη έννοια είναι αυτή της «Δικαιοσύνης». Έχει να κάνει με την πρόσβαση στη δικαιοσύνη, κυρίως αναφορικά με τις υποθέσεις με «διασυνοριακές επιπτώσεις», δηλαδή υποθέσεις στις οποίες εμφανίζεται ένας σύνδεσμος ενός κράτους μέλους με μία άλλη χώρα, είτε αυτή είναι κράτος μέλος, είτε τρίτη χώρα. Στην έννοια αυτή υπάγεται κι η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών κι εξώδικων αποφάσεων, που αφορούν κυρίως αστικές κι εμπορικές υποθέσεις αλλά και ποινικές. Περιλαμβάνει με άλλα λόγια την εξασφάλιση κοινών κανόνων και διαδικασιών για την προστασία των ατόμων από αυθαίρετες διαδικασίες και την εφαρμογή κοινών αρχών για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Οι στόχοι γενικότερα που φιλοδοξείται να επιτευχθούν στους κόλπους του ΧΕΑΔ συνεχώς αναπροσαρμόζονται στις εξελίξεις και στα εκάστοτε δεδομένα. Για παράδειγμα, με την ταχύτατη τεχνολογική εξέλιξη τίθεται το ζήτημα της ενίσχυσης της Συνεργασίας στο Πλαίσιο της Κυβερνοασφάλειας. Καθώς οι απειλές στον κυβερνοχώρο συνεχώς αυξάνονται, η ΕΕ έχει εντείνει τις προσπάθειες για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών στον τομέα αυτό. Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κυβερνοασφάλεια (ENISA) αποσκοπεί στην ενίσχυση των προστατευτικών μηχανισμών έναντι των διαδικτυακών επιθέσεων.
Η ενίσχυση της συνεργασίας με χώρες εκτός ΕΕ είναι επίσης μια σημαντική πρόκληση για τον ΧΕΑΔ, ιδίως στον τομέα της ασφάλειας, της καταπολέμησης της τρομοκρατίας και της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών. Οι συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών, όπως αυτές που αφορούν το άσυλο και τη συνεργασία στην αστυνόμευση, έχουν ιδιαίτερη σημασία για την αποτελεσματικότητα του ΧΕΑΔ. Γενικότερα, ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης της ΕΕ αποτελεί έναν ζωντανό και συνεχώς εξελισσόμενο τομέα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και πολιτικής, που απαιτεί συνεχείς προσαρμογές και διαλόγους για να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις που προκύπτουν από τις παγκόσμιες αλλαγές στην τεχνολογία, την ασφάλεια, και τις διεθνείς σχέσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ευγενία Ρ. Σαχπεκίδου, Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 3η έκδοση.
