Της Βασιλικής Γουβέτα,
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στην έννοια του τραύματος, αλλά και στους παράγοντες που μπορούν να το προκαλέσουν. Καθώς, λοιπόν ως κοινωνία στρέφουμε το ενδιαφέρον μας περισσότερο προς την ψυχική υγεία, αναμφίβολα ενθαρρύνουμε την πραγματοποίηση ερευνών για τη διεύρυνση των γνώσεων μας. Το 1988 έγινε ακριβώς αυτό. Τότε, εξαιτίας του αυξημένου ενδιαφέροντος, διεξάχθηκε μια μελέτη σε παιδιά επιζώντων του Ολοκαυτώματος, όπου παρατηρήθηκε πως ήταν τρείς φορές πιο πιθανό να δεχθούν ψυχιατρική στήριξη. Η συγκεκριμένη έρευνα έγινε η αρχή για τη διερεύνηση του φαινομένου του Διαγενεακού Τραύματος (ή αλλιώς γνωστό στα αγγλικά ως Generational/ Intergenerational Trauma).
Τι είναι το Τραύμα;
Για να κατανοήσουμε και να διερευνήσουμε το διαγενεακό τραύμα, είναι σημαντικό να έχουμε κατακτήσει πρώτα την έννοια του τραύματος. Τραύμα είναι μια εμπειρία, ένα γεγονός ή ακόμα και μια σειρά γεγονότων που έχουν μακροχρόνιες ψυχολογικές ή/και ψυχικές επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου. Υπάρχουν πολλά ήδη τραύματος:
Απλό τραύμα: Το απλό τραύμα αναφέρεται στο βίωμα ενός συγκεκριμένου και μεμονωμένου γεγονότος (όπως για παράδειγμα ένα περιστατικό σωματικής επίθεσης), το οποίο προκαλεί ψυχολογικές ή και ψυχικές συνέπειες στη ζωή κάποιου.
Σύνθετο τραύμα: Περιλαμβάνει μια σειρά επαναλαμβανομένων γεγονότων κι εμπειριών. Συναντάται συχνά στη βρεφική και παιδική ηλικία όταν υπάρχει κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον και μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στην αναπτυξιακή πορεία του ατόμου.
Ιστορικό τραύμα: Συμβαίνει σε ολόκληρες κοινότητες, κοινωνίες, εθνοτικές ή κρατικές ομάδες μετά από ένα ιστορικά σημαντικό και δυσμενές γεγονός, κι αφορά σε γεγονότα που επηρεάζουν αρνητικά το σύνολο των ατόμων.
Ορισμός του Διαγενεακού Τραύματος
Ενώ το διαγενεακό τραύμα ίσως μοιάζει με το ιστορικό, έχουν μια σημαντική διαφορά. Το διαγενεακό τραύμα συμβαίνει όταν το τραύμα μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, χωρίς απαραίτητα η γενιά που δέχεται το τραύμα να έχει βιώσει το τραυματικό γεγονός που βίωσε η γενιά που το μεταδίδει. Το γεγονός ότι τα άτομα που περνούν το διαγενεακό τραύμα, στην πραγματικότητα δεν έχουν βιώσει κάποιο τραυματικό γεγονός, είναι αυτό που προβλημάτισε περισσότερο τους ερευνητές. Η ύπαρξη του όμως ήταν πλέον αναμφισβήτητη, καθώς οι έρευνες αυξάνονταν κι απλώνονταν σε όλο και περισσότερους πληθυσμούς (αυτόχθονοι πληθυσμοί της Βόρειας Αμερικής και της Αυστραλίας).
Μια από τις πιο σημαντικές κι ενδιαφέρουσες μελέτες έγινε το 2010 από τον Brent Bezo στην Ουκρανία για τον Μεγάλο Λιμό του 1932-1933 γνωστό κι ως “Holodomor”. Ο λιμός αυτός προκλήθηκε από τις αρχές της Σοβιετικής Ουκρανίας με καθοδήγηση του Τζόζεφ Στάλιν, προκειμένου να επιβάλλουν συγκεντρωτισμό στον αγροτικό πληθυσμό, προκαλώντας περίπου 8 εκατομμύρια θανάτους. Η έρευνα του Bezo έγινε σε ένα δείγμα 45 ατόμων κι αφορούσε τρεις γενιές: τους επιζώντες του Holodomor, τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους. Παρατηρήθηκε πως οι δεύτερη κι η τρίτη γενιά είχαν υιοθετήσει τις στάσεις που είχε θέση η πρώτη γενιά σε εφαρμογή κατά τη διάρκεια του λιμού. Δηλαδή, σημείωσε έλλειψη εμπιστοσύνης προς άλλα άτομα, μια νοοτροπία συνδεδεμένη με την έλλειψη τροφίμων, συσσώρευση και κοινωνική εχθρότητα. Αυτές του οι παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του διαγενεακού τραύματος, αλλά και την επιρροή που έχει στη μετέπειτα ζωή των ατόμων.
Πως μεταδίδεται;
Η μετάδοση του διαγενεακού τραύματος είναι μια περίπλοκη διαδικασία, καθώς συμβαίνει έμμεσα και σταδιακά. Συχνά, η πρώτη γενιά αφηγείται με λεκτικό τρόπο στη δεύτερη το βίωμα του τραύματος, κι αντίστοιχα η δεύτερη κρατάει το τραύμα ζωντανό, αφηγώντας το στην τρίτη. Μεταδίδεται, όμως, ακόμα κι όταν η πρώτη γενιά δεν αφηγείται λεκτικά τα γεγονότα που έζησε; Η απάντηση με βάση τις μελέτες είναι πως πράγματι, ακόμα και με μη λεκτικό τρόπο μπορεί να μεταδοθεί. Συνήθως, αυτό συμβαίνει όταν οι γονείς έχουν αρνητική διάθεση κι εσωστρέφεια, καθώς κι όταν υιοθετούν συμπεριφορές που έκαναν κατά την περίοδο βιώματος του τραύματος (όπως π.χ. στη συγκέντρωση μεγάλης ποσότητας φαγητού χωρίς να το καταναλώνουν, στην περίπτωση του Λιμού στην Ουκρανία). Επίσης, ένας τομέας που χρήζει περαιτέρω έρευνας, κι ευθύνεται για τη μετάδοση του διαγενεακού τραύματος είναι κι η Επιγενετική. Η Επιγενετική είναι η μελέτη των κληρονομικών και περιβαλλοντικών φαινομένων που δεν αποδίδονται στον γονότυπο, αλλά στον φαινότυπο. Δεν επηρεάζει δηλαδή τη σύσταση του DNA, αλλά αφορά στον τρόπο έκφρασης των γονιδίων. Σε περιπτώσεις μητέρων που είναι θύματα του διαγενεακού στρες, έχουν παρατηρηθεί επιπλοκές στη γέννα όπως το χαμηλό βάρος του βρέφους κι η πρόωρη γέννα.
Πως αντιμετωπίζεται;
Το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση του διαγενεακού τραύματος είναι η αναγνώριση του. Είναι σημαντικό το άτομο να προβεί σε διαδικασία αυτογνωσίας, ώστε να κατανοήσει και να λάβει γνώση του τραύματος αλλά και τους παράγοντες που το ενισχύουν. Η αυτογνωσία μπορεί να επιτευχθεί ομαλότερα με ψυχοθεραπεία, καθώς οι ειδικοί ψυχικής υγείας θα μπορέσουν να βοηθήσουν το άτομο στην επεξεργασία του τραύματος αλλά και στην ανάπτυξη μηχανισμών αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών που του προκαλεί αυτή η κατάσταση. Όσον αφορά τον οικογενειακό κύκλο και τη σχέση μεταξύ των γενεών, πρέπει να υπάρχει ένα γενικό κλίμα υποστήριξης, ιδιαίτερα προς την πρώτη γενιά που έχει βιώσει σε πρώτο πρόσωπο τις δυσμενείς εμπειρίες. Η διαδικασία της αντιμετώπισης είναι πολύχρονη, κι απαιτεί επιμονή κι υπομονή, ώστε να μπορέσει να περιοριστεί το τραύμα
Στο μέλλον…
Από αυτή την ανάλυση σημαντικό είναι να κρατήσουμε το εξής: η σιωπή κι η απόκρυψη των τραυματικών βιωμάτων δεν είναι η λύση στο διαγενεακό τραύμα. Ισχύει μάλιστα το αντίθετο. Η προώθηση της ψυχοθεραπείας είναι το κλειδί στην καταπολέμηση του. Με αυτόν τον τρόπο η πρώτη γενιά θα λύσει τον άλυτο πόνο που κρατάει μέσα της, κι οι επόμενες θα αναπτύξουν τρόπους, ώστε να καταπολεμήσουν το τραύμα τους, χωρίς όμως να το ξεχνάνε ή να το αποκρύπτουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Assessing transgenerational trauma transmission: development and psychometric properties of the Historical Intergenerational Trauma
- Transmission Questionnaire (HITT-Q), European Journal of Psychotraumatology, Vera Békés & Claire J. Starrs (2024)
- Διαγενεακή μεταβίβαση τραύματος: Γονικός τύπος, έκθεση σε τραύμα πολέμου, ψυχοπαθολογία, μετατραυματική διαταραχή και ανθεκτικότητα, Μεικτή μελέτη σε Κυπριακό πληθυσμό, Εμμανουήλ Άντρεα, Αθήνα, (2020)
- Θεραπεύοντας το Διαγενεακό Τραύμα, psychology.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κατανοώντας το Διαγενεακό Τραύμα, psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
